Taugalyf

Question 1

Hverskonnar lyf komast ekki í gegnum BBB?

Answer 1

Lyf tengd próteinum og “highly ionized” lyf komast ekki í gegn

Question 2

Hverskonnar taugafrumur örva og hamla GABA?

Answer 2

Örva = taugafrumur sem losa acethylcholine

Hamla = Dópamínmyndandi taugafrumur

Question 3

Lyf sem innihalda Levódópa (4)
og hvernir virka þau?

Answer 3

Madopar, sinemet, stalevo, duodopa

*Umbreytast í dópamín og eru áhrifaríkustu lyfin til þess að meðhöndla hreyfieinkenni.
*Gefið með Carbidopa / benzerazíð til þess að draga úr niðurbroti periphert.

Question 4

Dæmi um COMT-hemlar (2) og hvernig virka þeir?

Answer 4

Comtess, ongentys

*draga úr niðurbroti levódópa/dópamíns með því að hindra niðurbrot með hjálp
Catechol-O-methyltransferasa og auka þannig helmingunartíma levódópa/dópamíns í blóði og heila.

Question 5

Dæmi um MAO-B hemla (4) og hvernig virka þeir?

Answer 5

Rasagilin, xadago, ekdepyl, selegilin

*Auka þéttni dópamíns í heila með því að blokkera ensímið monoamine oxidasa B sem brýtur niður dópamín.

Question 6

Dæmi um dópamín samherja lyf (4) og hvernig virka þau?

Answer 6

opymea, requip, neupro, apómorfín

*virkar beint á / örvar dópamín viðtækin (dopamine D2/D3-type receptors).

Question 7

Dæmi um NMDA-hemlar (2) og hvernig virka þeir?

Answer 7

amantadin / symmetrel

*Ýtir undir losun dópamíns, hindrar mögulega dópamín endurupptöku. Getur ot minnkað ofhreyfingar og bætt hreyfigetu. Er einnig til í fljótandi formi sem getur verið heppilegt ef einstaklingur er með kyngingartruflun.

Question 8

Hvenær er í lagi að gefa parkison lyf í kringum mat?

Answer 8

1/2 klst fyrir máltíð (prótein) eða 1 klst eftir

Question 9

Hvað er komplikation fasi í parkinsons?

Answer 9

Niðursveflur þrátt fyrir að búið er að prófa bestu lyfjameðferðina þá er farið að prófa sérhæfða meðferð.

Question 9

Hvaða ábendingar eru fyrir notkun á dúódópa dælu í smágrini? (2)

Answer 9

1. Langt gengið PS með slæmum sveiflun í hreyfingum
2. Gefið þegar búið er að prófa bestu lyfjameðferðina og ekkert virkar.

Question 9

Helstu aukaverkanir parkisons lyfja? (10)

Answer 9

1. Réttstöðulágþrýstingur
2. Bjúgur
3. Ofskynjanir/ skynvilla
4. Ranghugmyndir
5. Hvataröskun, örlyndi
6. Ógleði- Gott að taka kolvetni með lyfjunum
7. Svefnhöfgi/ skyndisvefn
8. Meltingartruflanir
9. Þyngdartap
10. Hægðatregða

*Aukaverkanir eru skammtaháðar. Aukinn skammtur>aukin aukaverkun. Eykst einnig með aldri, fólk er viðkvæmari með aldrinum. Lyfin virka best að taka þau fastandi með vatni. Kexkaka, ávaxtamauk ef það er ógleði.

Question 10

Hvaða lyf eru sérstakur áhættuþáttur fyrir hvataröskun?

Answer 10

Dópamín agónistar

*t.d.opymea, requip, neupro, apómorfín
*Hvataröskum = einstaklingur getur ekki staðist hvöt eða freistingu til að framkvæma

Question 11

Hvaða lyf ætti alls ekki að gefa parkisonssjúklingum og hvaða lyf væri hægt að nota í staðinn? (5)

Answer 11

1. Haldol (halóperídól) - Frekar að gefa seroquel (quetiapin)
2. Risperdal (risperidón) - Frekar að gefa Leponex
3. Zyprexa (olanzapin)
4. Stremitil (próklórperazín) - Gefa frekar Motilium (domperidon)

5.Afipran (metóklópramið) – Gefa frekar zofran (onda), en ath zofran má samt ekki nota með apómorfíni.

Question 12

Parkisonism-hyperpyrexia syndrome - Hver eru einkenni, orsakir og meðferð?

Answer 12

Einkenni
Mikill vöðvastirðleiki, rugl, minnkuð meðvitund, hiti >38,5, mikill sviti, óstöðugur blóðþrýstingur, hraður hjartsláttur

Orsakir;
*Parkinsonlyfjagjöf skyndilega hætt, notkun geðrofs-/róandi lyfja sem geta truflað starfsemi dópamíns. Einkenni koma þá fram 2-15 dögum síðar

Meðferð;
*Gjörgæslueftirlit, meðhöndlun blóðrásar- og öndunartruflana, setja aftur inn levódópalyf í sömu skömmtum og áður (má gefa í sondu ef sj. er ófær um að kyngja), hætta geðrofslyfja gjöf

Question 13

Hvaða verkjalyf má aldrei gefa með MAO-b hemlum?

Answer 13

PethIdín !

Question 14

Einkenni seratónín syndorme (5)

Answer 14

1. skjálfti og niðurgangur í mildum tilfellum
2. Mikill stirðleiki
3. vöðvakippir (myocloniur)
4. hyperreflexia
5. hár hiti í alvarlegri tilfellum.

Question 15

Hvenær er hætta á serótónín syndome?

Answer 15

Ef gefin eru þunglyndislyf samtímis MAO-B hemlum
*sérstaklega þríhringlaga þunglyndislyf og Selegiline.

Question 16

Má gefa parkisonslyf fyrir svæfingu?

Answer 16

Já! Má gefa PS lyf um PO allt að 20 mín. fyrir innleiðingu svæfingar

*Íhuga PS lyfjagjöf í gegnum nefsondu, ef um lengri aðgerð er að ræða
*Rótígótín plástur og apómorfín gæti verið valkostur við skurðaðgerð á meltingarvegi þar sem ekki er hægt að gefa lyf per os

Question 17

Hvað er tímaglugginn fyrir blóðsegaleysandi lyf og blóðsegabrottnám í heila?

Answer 17

Lyf = 3 – 4,5 klst frá fyrstu einkennum

Brottnám = 6 klst (jafnvel lengur).

Question 18

Á hvaða tíma dags eiga flest stroke sér stað?

Answer 18

Nóttunni - 60% eiga sér stað þá

Question 19

Flogalyf skiptast í (2)

Answer 19

1. Hefðbundin (traditional AEDs)

*Meiri reynsla, ódýrari, meiri aukaverkanir, meira fósturskaðandi
*Phenytoin, phosphenytoin, carbamazepine, valproic acid, phenobarbital

2. Ný (Newer AEDs)
   *Oxscarbazepine, Lamotrigine, gabapentin, pregabalin
   *Levetiracetam, topiramate, Zonisamide ofl.

Question 20

Þarf mónitor við gjafir IV flogaveikilyfjana levetiracetam, phenytoins og phosphenytoins ?

Answer 20

Levetiracetam = þarf ekki sérstaklega mónitoringu.

Phenytoins og phosphenytoins = þarf mónitor.
*Getur valdið blþr falli og hjartsláttaróreglu.
*Ekki gefið hraðar en 150mg/mín

Question 21

Flogafár – Stadus epilepticus - hver er skilgreiningin á því (2) og hvernig breytast lífsmörk?

Answer 21

1. Flog sem stendur yfir í 5 mín
   EÐA
2. Röð endurtekinna floga þar sem sj. nær ekki meðvitund á milli floga.

LM:
púls, blþr og hiti fer upp.
Blóðsykur niður og sj. Fer í acidosu.

• Geur verið Generalized convulsive SE – Non-convulsive SE.
  *U.þ.b. 5% flogaveikra fá SE a.m.k. 1x

Question 22

Hver er dánartíðni flogafárs (SE) ef ekki er gripið inní innan 1klst ?
En fyrir 1klst?

Answer 22

Er ekki gripið inn í innan 1 klst =
20-30% eftir mánuð

Ef gripið er inní innan 1 klst =
2,5%

*Því lengri SE því hærri dánartíðni

Question 23

Hverjar eru helstu orsakir (4) og undirliggjandi orsakir (7) fyrir flogafári (SE)?

Answer 23

Orsakir :
1. Bráða flogaveiki með einkennum (eins og sést við heilaskaða),
2. Flogaveiki með greinileg einkennum
3. Lág þéttni af krampastillandi lyfjamagni í blóði hjá sjúklingum með þekkta flogaveiki
4. Hjá öldruðum (>70 ára) er heilaslag aðal orsök SE

Undirliggjandi orsakir m.a.
1. Anoxic heilaskaði – svæsin súrefnisþurrð
2. Paraneuplastic – mótefnamiðluð viðbrögð/ sjálfsónæmisviðbrögð
3. Sýkingar
4. Illkynja sjúkdómar í MTK eins og krabbamein/æxli
5. Meðfæddir sjúkdómar/erfðir
6. Hypertensive encephalopathy (Háþrýstingsheilakvilli oft >220/120 mm Hg) ↑↑↑BÞ+meðvitundarskerðing
7. Efnaskiptatruflanir

Question 24

Hvernig ætti að bregðast við ef eintaklingur er í flogafári? (3)

Answer 24

1. Hefja meðferð helst innan 5 mínútna og miða að því að viðhalda öndun, leiðrétta hypoglycemiu og stöðva flogin
2. Gefa Lorazepam (ativan) 4mg IV (gefa 2mg á mín).
   EÐA
   diazepram 5-10mg IV og endurtaka á 5-10 mín fresti (max 30mg)
3. Svo hægt að gefa Levetiracetam, fosfenytoin, lacosamide, Valproat..

Question 25

Hvaða áhrif getur það haft að drekka greipsafa með carbamazepine?

Answer 25

Getur aukið blóðþéttni flogalyfsins Carbamazepine um 40%

Question 26

Hvaða áhrif hafa flogalyf á virkni getnaðarvarnarlyfja og warfarins?

Answer 26

Valdið minni virkni

Question 27

Nefndu tvær alvarlegar aukaverkanir pregabalins (2)

Answer 27

1. Hypersensitivity syndrome - getur endað í lífshættulegu angioedema
2. Rhabdomyolysis

Question 28

4 undirtegundir MS

Answer 28

1. Kastaform (relapsing-remitting)
2. Síðkomin versnun (secondary progressive)
3. Stöðug versnun (primary progressive)
4. Versnun með köstum (progressive-relapsing)

Question 29

Á hvaða tegund MS er mestur árangur af lyjfameðferð?

Answer 29

-Mestur árangur hjá sj. með kastaform

Question 30

2 tegundir lyfjameðferða við MS og dæmi um lyf

Answer 30

1. Immunomodulators:
   Tecfidera, Rituximab og Tysabri algengustu lyfjameðferðirnar á Íslandi
2. Immunosuppressant =
   Mavenclad p.o. - gefið í 2 lotum í 2 ár
   *Dýr lyf

Question 31

Hvernig ætti að bregðast við bráðri versnun MS kasts?

Answer 31

1. Háskammta sterameðferð 500- 1000mg methylprednisolone IV í 3- 5 daga.
2. Sterar p.o.
3. IV gamma globulin

Question 32

Hvernig er acetylcholine hjá sjúklingum með langt gengið alzheimer?

Answer 32

-Acethylcholine 90% lægra en það ætti að vera
*Ach. mikilvægt við myndun nýrra minninga

Question 33

2 lyf sem eru notuð v. alzheimer

Answer 33

1. Cholinesterase inhibitor:
   *Eykur aðgengi að acetylcholine á taugamótum og eykur þar með boðflutning cholinergra taugafruma sem eru enn óskemmdar.
   Aukaverkanir: Meltingaróþægindi, bradycardia, svimi, höfuðverkur
2. Memantine:
   *NMDA viðtaka antagonisti, Fyrir miðlungs til alvarlegan sjd., Ekki alvarlegar aukaverkanir (svimi, höfuðverkur, rugl)

*Lyfjameðferð alzheimer gagnast lítið til að draga úr einkennum og hægja á framgangi, í besta falli hægja á minnistapi og vitrænni skerðingu og viðhalda sjálfstæði