T2.2 Ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid Flashcards
Hoe worden ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid uitgedrukt? Welke centrale grootheden zijn hierbij relevant? (3 per term)
Welke van de verzuimgrootheden wordt het meest gebruikt?
Er zijn drie belangrijke verzuimgrootheden:
- Het ziekteverzuimpercentage geeft aan hoeveel werkbare dagen in een bepaalde periode verloren zijn gegaan aan ziekteverzuim. Deze maat geeft informatie over de omvang van het ziekteverzuim. (MEEST GEBRUIKT)
- De meldingsfrequentie geeft aan hoe vaak werknemers zich in een bepaalde periode hebben ziek gemeld. Deze maat geeft informatie over de aard van het verzuim
- De gemiddelde verzuimduur geeft aan hoe lang werknemers in een bepaalde periode gemiddeld per geval hebben verzuimd. Deze maten geeft ook informatie over de aard van het verzuim
Er zijn ook drie relevant arbeidsongeschiktheidsgrootheden
- Het arbeidsongeschiktheidspercentage beschrijft het aantal lopende arbeidsongeschiktheidsuitkeringen in de werkzame beroepsbevolking. Deze maat geeft informatie over de prevalentie van arbeidsongeschiktheid.
- Het instroompercentage beschrijft het aantal nieuwe uitkeringen in een bepaalde periode in de werkzame beroepsbevolking. Deze maat geeft informatie over de incidentie van arbeidsongeschiktheid.
- Het uitstroompercentage beschrijft het aantal beëindigde uitkeringen ten opzichte van het totaal aantal uitkeringen (lopende en nieuwe) tijdens een bepaalde periode. Deze maat geeft informatie over de kans op beëindiging van een arbeidsongeschiktheidsuitkering.
Welke determinanten van ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid kunnen worden onderscheiden? Benoem de vier typen determinanten en licht deze toe in relatie tot verzuim.
1) Gezondheidsfactoren
Gezondheid is een belangrijke determinant van ziekteverzuim. De belangrijkste gezondheidsklachten zijn griep of verkoudheid, gevolgd door fysieke klachten (in het bijzonder rugklachten). Ook psychische klachten (burn-out, vermoeidheid, hoofdpijn en concentratieproblemen) zijn relatief belangrijke ziekteveroorzakers. Bij arbeidsongeschiktheid is vaak ernstigere psychische problematiek aan de orde.
2) Persoons- en privéfactoren
Dit is ook een belangrijke determinant van ziekteverzuim. Over het algemeen is verzuim hoger onder ouderen, vrouwen, lager opgeleiden en mensen met een Nederlandse achtergrond. Persoonsgebonden verzuimfactoren omvatten factoren als persoonlijkheid (bijvoorbeeld laag scoren op de factor vriendelijkheid, hoog scoren op extraversie en open staan voor nieuwe ervaringen), leefstijlfactoren (bijvoorbeeld roken, obesitas) en sportblessures. Een belastende thuissituatie is in bepaalde gevallen ook gerelateerd aan verzuim (bijvoorbeeld bij langdurige ziekte van een gezinslid).
3) Werkkenmerken
Wat betreft werkkenmerken kunnen arbeidsinhoud en -omstandigheden, arbeidsverhoudingen en arbeidsvoorwaarden een rol spelen.
- 1 Arbeidsinhoud en -omstandigheden: belangrijk zijn:
- een hoge en ongunstige fysieke arbeidsbelasting,
- een hoge psychosociale belasting
- een conflict op het werk.
- Hoge taakeisen hebben vaak een negatieve invloed maar soms ook een positieve. - 2 Arbeidsverhoudingen: een goed psychosociaal veiligheidsklimaat hangt negatief samen met verzuim. Ook verzuimcultuur is van invloed: een tolerante verzuimcultuur hangt samen met meer verzuim.
- 3 Arbeidsvoorwaarden: de invloed van arbeidsvoorwaarden is niet eenduidig en soms ook lastig te onderzoeken (bijvoorbeeld de relatie tussen inkomen en ziekteverzuim). Een consistent belangrijke factor voor het voorkomen van verzuim is een goed werktijdenrooster. Houdt verband met het health-workerseffect.
4) Maatschappelijke factoren
Hier spelen conjunctuur en sociale zekerheid een rol.
Conjunctuur: trends in het werkloosheidspercentage lijken een omgekeerd verband te hebben met ziekteverzuim. In een periode van afname van werkeloosheid, neemt het ziekteverzuim in het algemeen toe. Dit conjunctuurverschijnsel kent meerdere verklaringen:
- angst voor werkloosheid:
- selectie-effect
- arbeidsbelastingeffect
- conjunctuureffect.
Sociale-verzekeringsstelsel: de wetgeving rondom ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid is in Nederland anders dan in andere Europese landen, wat mogelijk samenhangt met een hoger ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid.
Regels in Nederland:
1. Werknemers hebben bij verzuim geen certificaat nodig
2. Werkgevers verplicht tot 2 jaar doorbetaling bij ziekte
3. Werkgevers verantwoordelijk voor re-integratie van zieke werknemers
4. Nederland kent relatief hoge ontslagbescherming voor zieke werknemers
5. Bij langdurige arbeidsongeschiktheid is de uitkeringshoogte afhankelijk van het eerder verdiende loon.
6. Er is geen gunstiger regeling wanneer de arbeidsongeschiktheid het gevolg is van een beroepsziekte of bedrijfsongeval.
De literatuur onderscheidt twee theoretische hoofdstromen als verklaringsmodel voor ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid. Welke zijn dat? Leg deze uit en geef aan in welk opzicht beide stromingen van elkaar verschillen.
- Het model arbeidsbelasting gaat ervan uit dat er een discrepantie is tussen de taakeisen en de capaciteiten van de werknemer om aan die eisen te voldoen. Als de arbeidsbelasting en de individuele belastbaarheid te lang uit balans zijn en het lichaam onvoldoende kan herstellen, dan treden er gezondheidsklachten op.
- Het beslissingsmodel gaat ervan uit dat mensen de beslissingsvrijheid hebben om zich ziek te melden. Als de uitwisselingsrelatie tussen werkgever en werknemer uit balans is (de werknemer investeert meer dan hij er van de organisatie voor terugkrijgt), kan de werknemer zich ziek melden om te compenseren voor de negatieve aspecten in het werk.
Het model arbeidsbelasting sluit aan bij een stresstheoretisch perspectief. Het beslissingsmodel is een sociaalpsychologisch model.
In Nederland wordt ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid op macroniveau geregistreerd door diverse instanties. Op microniveau houden werkgevers deze cijfers meestal zelf bij.
Welke instanties houden ziekteverzuim (2x) en arbeidsongeschiktheid (1x) op macroniveau bij?
Bekijk hiervoor de websites van Volksgezondheid en zorg (zoek op bronnenverantwoording).
https: //www.volksgezondheidenzorg.info/onderwerp/arbeidsongeschiktheid
https: //www.volksgezondheidenzorg.info/onderwerp/ziekteverzuim
Cijfers over arbeidsongeschiktheid (WAO, WIA, WAZ, Wajong) worden geregistreerd door het UWV. Op de website van het UWV zie je welke andere vormen van werkonderbrekingen het UWV bijhoudt.
https://www.uwv.nl/particulieren/
Cijfers over ziekteverzuim worden door meerdere organisaties bijgehouden:
1) Volksgezondheidenzorginfo.nl (van het RIVM in opdracht van de overheid) baseert haar overzichten op cijfers van:
CBS statline (enquête ziekteverzuim)
de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden
de Europese Working Conditions Survey
ArboNed en HumanCapitalCare
2) Het UWV houdt ook cijfers over ziekteverzuim bij maar die zijn niet opgenomen in het overzicht van Volksgezondheidenzorg.info.
Bekijk op het dashboard Arbeidsmarkt van het CBS de ontwikkelingen in ziekteverzuimcijfers over de afgelopen 17 jaar [gegevens dd. 28-5-2021 over periode 1996-2021]. Dashboard CBS Welke zaken vallen op? 5x
Waar geeft het CBS geen inzicht in?
Enkele opvallende zaken:
- Het ziekteverzuim was het hoogst in 2000 en 2001 en het laagst in 2014.
- In 2020 was het verzuim het hoogst in de gezondheids- en welzijnszorg, gevolgd door de industrie en het laagst in de financiële dienstverlening.
- Tot 2018 was het ziekteverzuim het hoogst in het openbaar bestuur en onderwijs.
- Het verzuim in kleine bedrijven is sterk toegenomen.
- Griep of verkoudheid zijn het vaakst reden voor verzuim.
Helaas geeft het CBS in dit dashboard geen inzicht in oorzaken. Daarvoor is aanvullend onderzoek nodig. Het CBS geeft overigens in Statline wel enig inzicht in de redenen voor ziekteverzuim volgens de werknemers zelf, en ziekteverzuim naar bedrijfstak, beroep en dergelijke. Grasduin daar eens!
Statline
zoek op > arbeid en sociale zekerheid > ziekteverzuim
Hoe wordt ziekteverzuim ook wel genoemd?
Tijdelijke arbeidsongeschiktheid
Wat wordt verstaan onder ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid?
Minder uren of dagen werken dan contractueel overeengekomen vanwege ziekte, ongeval of andere gezondheidsredenen, waarbij zwangerschapsverlof niet als ziekteverzuim wordt opgevat.
Wat is het antwoord op de vraag of ziekte leidt tot verzuim?
Is afhankelijk van de aard van het werk.
Hoe verschilt Nederland van de meeste andere landen wat betreft doorbetalen van loon bij verzuim?
In Nederland wordt loon doorbetaald bij werkgebonden verzuim, maar ook bij verzuim dat niet door de werkgever voorkomen had kunnen worden (e.g. ongezonde leefgewoonten, ongevallen buiten werk, kanker).
Het beleid van de overheid ten aanzien van verzuim en arbeidsongeschiktheid is via twee lijnen vormgegeven. Welke 2?
Werken ze?
Wat is een belangrijke wet die in 2002 is ingevoerd in lijn met dit beleid?
- Gericht op arbeidsongeschikten, aanscherpen van toelatingscriteria en uitkeringshoogte voor werknemers.
- Het steeds sterker financieel prikkelen van werkgevers om het volume van ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid binnen hun bedrijf in de hand te houden.
Ja!
Wet verbetering poortwachter: om langdurig verzuim en arbeidsongeschiktheid te voorkomen door tijdelijke interventies.
In Nederland duurt de periode voor tijdelijke arbeidsongeschiktheid 2 jaar (werkgever moet in deze periode loon doorbetalen).
Hierna zin er 3 regelingen, waarbij verzeerheidsgeneeskundigen een belangrijke rol spelen bij de beoordeling of men recht heeft op een uitkering in het kader van deze regelingen.
Welke 3?
- WIA (wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen). Hieronder vallen de andere 2 regelingen:
- IVA (regeling inkomensvoorziening voor volledig en duurzaam arbeidsongeschikten): >80% arbeidsongeschikt
- WGA (regeling werkhervatting gedeeltelijk arbeidsgeschikten): >35% arbeidsongeschikt
N.B. Als men een arbeidsongeschiktheidsuitkering krijgt, is dat alleen voor het percentage dat men arbeidsongeschikt beoordeeld is.
Wat zijn de 3 doelen van het meten van ziekteverzuim?
- Geeft indicatie van omvang en aard problematiek
- Trends in ontwikkeling worden zichtbaar
- Kan de vraag beantwoord worden of de aard en omvang van problematiek verschilt tussen groepen werknemers.
Wat zijn 3 kanttekeningen die moeten worden geplaatst bij onderzoek naar determinanten van ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid?
- Moeilijk bevindingen van nationale en internationale studies te vergelijken, want:
- Veel Engelstalige verzuimstudies zijn georiënteerd op uncertified verzuim (vrijwillig verzuim).
- Internationale studies zijn schaars
- Nederlandse studies zijn sterk georiënteerd op het verklaren van langdurig verzuim en de daaraan ten grondslag liggende stress- en gezondheisproblematiek. - We kunnen slechts spreken van correlaties, niet van oorzaken, want:
- in veel verzuimstudies worden mogelijke determinanten eenmalig gemeten waarbij het verzuim op de daaraan voorafgaande periode betrekking heeft.
De grote diversiteit en mogelijke determinanten van ziekteverzuim en arbeidsongesciktheid is grofweg terug te brengen tot 4 hoofdcategorieën. Welke?
- Belastende factoren in het werk:
leiden vooral tot klachten wanneer ze de belastbaarheid of het verwerkingsvermogen van werknemers te boven gaan - Belastbaarheid:
Vermogen tot trotseren en presteren - Verzuimdrempel:
Gezondheidsklachten leiden pas tot ziekmelding wanneer de verzuimdrempel wordt overschreden. Bepaald door situationele factoren en persoonsgebonden factoren. - Hervattingsdrempel: bepaald door situationele en persoonsgebonden factoren.
Er kunnen 3 invalshoeken voor de aanpak van tijdelijke en langdurige arbeidsuitval worden afgeleid. Welke 3?
Wat is een effectieve aanpak volgens studies?
Waar is de effectiviteit van de aanpak tevens van afhankelijk?
- Preventief beleid: gericht op verbeteren balans tussen arbeidsbelasting en individuele belastbaarheid. Kan gericht zijn op werksituatie of werknemer.
- Drempeloptimaliserend beleid: aanpak die moet voorkomen dat ziekmeldingen onnodig plaatsvinden.
- Curatief beleid: gericht op verlagen van de hervattingsdrempel.
Integrale aanpak met een combinatie van preventieve, procedurele en re-integratiemaatregelen.
Zowel de inhoud van de maatregelen (het ‘wat’) als de kwaliteit van het proces ofwel de wijze waarop de maatregelen zijn voorbereid, gekozen, ingevoerd en geëvalueerd (het ‘hoe’).
