Seksualiteit en (chronische) ziekte Flashcards
Wat moet aanwezig zijn om op een normale manier seksueel actief te zijn?
Vijf fysiologische zaken in je lichaam moeten goed werken:
- hart
- bloedvaten
- zenuwen
- hormonen
- spieren
Een ziekte die impact heeft op een van deze zaken, heeft een impact op seksualiteit.
Psychologische voorwaarden om seksueel actief te zijn:
- waardering en validatie van je partner
- validatie: affiliatie, seksuele validatie en exploratie
Affiliatie: gevoel dat je partner je graag ziet
Seksuele validatie: partner handelt op een bepaalde manier zodat jij het gevoel krijgt dat je seksueel begeerd wordt
Exploratie: gedeeld wereldbeeld met partner, ondersteuning van partner in wat je wil realiseren
Hoe hangen ziekte en seksualiteit samen?
Zowel in de context van ziekte als seksualiteit spelen psychologie, biologie, cultuur en gedrag een rol, zowel bij de patiënt als bij de partner.
Waarom is er weinig onderzoek gedaan naar chronische ziekten en seksualiteit?
Methodologische beperkingen
- gebrek aan gestandaardiseerde definities van seksuele dysfuncties
- gebrek aan gevalideerde instrumenten
- vaak retrospectief onderzoek dat geen conclusies toelaat over een temporeel verband tussen ziekte en seksualiteit
- inadequate beschrijving van ziektekarakteristieken, alle ziektebeelden worden op één hoop gegooid
- gebrek aan (goede) controlegroepen
Inhoudelijke beperkingen:
- vooral gericht op seksueel functioneren en minder op beleving
- veel aandacht voor mannelijk seksueel functioneren, bij vrouwen ligt de focus vooral op het nog kunnen zwanger worden
- overschatting van de invloed van fysiologie op seksueel functioneren, minder op psychologie, relationele en sociale determinanten
- cultureel taboe dat zieke mensen geen seksuele wezens zijn
Welke instrumenten zijn er met betrekking tot chronische ziekten en seksualiteit?
Female Sexual Functioning Index
International Index of Erectile Function
- gecreëerd wegens nood aan vragenlijst om aan te tonen dat viagra werkte
Deze zijn niet geconstrueerd om prevalenties te meten maar worden er wel voor gebruikt.
Leg het model van Enzlin uit mbt ziekte en seksualiteit.
- Je hebt fysiek welzijn FZ en psychologisch welzijn PW, deze beïnvloeden elkaar
- Seksueel functioneren SF en seksualiteitsbeleving SB, worden beïnvloedt door FZ en PW, SFSB beïnvloedt PW
- Ziekte Z heeft een invloed op PW en FW
- SFSB zie je vaak in de context van een relatie R
- R heeft een wederzijdse invloed op SFSB en PW
- Als je een bepaalde ziekte hebt, wordt je verwacht therapietrouw TT te zijn
- TT heeft een invloed op de Z en wordt wederzijds beïnvloedt door PW en FW
- Als je de ziekte meer geaccepteerd A hebt, heeft dit een wederzijdse invloed op SFSB, de richting van het verband is echter niet duidelijk
- A heeft eveneens een wederzijdse invloed op PW en een invloed op TT
- FW heeft een invloed op ziekteactiviteit ZA, wat een invloed heeft op TT, complicaties C en SFSB
- C heeft eveneens een invloed op SFSB
- De behandeling van de Z, de C en PW hebben eveneens een impact op SFSB
Ziektes kunnen op verschillende manieren een impact hebben op seksueel functioneren/seksualiteitsbeleving. Leg uit.
Het type ziekte kan een directe, indirecte of iatrogene impact hebben en kunnen van tijdelijke of permanente aard zijn
- Direct (op functioneren of op beleving). De genitale anatomie of seksuele fysiologie kan aangetast zijn
- Indirect. Vanwege neurologische, vasculaire of hormonale implicaties
- Iatrogene. Invloed van een specifieke behandeling of van voorgeschreven gedrag. Het kan zorgen voor een vermeerdering of vermindering
Het verloop van de ziekte kan stabiel of progressief zijn
- Stabiel. Eenmalige psychologische aanpassing
- Progressief. Permanente psychologische aanpassing in functie van de evolutie van de ziekte
De levensfase waarin je geconfronteerd wordt met de ziekte kan eveneens van belang zijn. Er zijn bepaalde kritische periodes in ons leven waarin we gevoelig zijn voor bepaalde zaken.
Ziek worden voor de start van de seksuele activiteit heeft als voordeel dat je vanaf de eerste keer rekening dient te houden met de negatieve invloed van de ziekte.
Wat zijn de psychologische aspecten bij ziekte?
Aanvaarden van de ziekte.
- begint bij een initiële crisis bij diagnose
- aanvaarding is een levenslange opdracht: diagnose, behandeling, verwikkelingen, kans op herval, alles te bekijken vanuit een levens- en gezinsperspectief.
Ziekte heeft een invloed op
- psychologisch welzijn (aanpassingsprobleem, aanpassingsstoornis of pathologie)
- lichaamsbeeld
- zelfwaardegevoel
- individuele coping
- aanpassingsvaardigheden
- persoonlijke betekenis van seksualiteit
Wat zijn de psychologische aspecten van de partner bij ziekte?
Aanvaarden van de ziekte.
- begint bij een initiële crisis bij diagnose
- aanvaarding is een levenslange opdracht: diagnose, behandeling, verwikkelingen, kans op herval, alles te bekijken vanuit een levens- en gezinsperspectief.
Ziekte kan een invloed hebben op
- psychologisch welzijn (vergt rouwarbeid; er moet afscheid genomen worden van de gezonde partner, aanpassen aan de nieuwe situatie alsook aan de wijzigingen in de rol- en taakverdeling)
- levenskwaliteit van partner: beperkingen, onzekerheden, relationele problemen, gezinsfunctioneren, positieve invloed
Vertel iets meer over de beïnvloeding van de levenskwaliteit van de partner.
Beperkingen
- eigen vrijheden moeten deels aan de kant geschoven worden
- manier van communiceren wordt anders
- schuldgevoel
- minder impulsiviteit
- er moet een evenwicht gevonden worden tussen ‘togetherness’ en ‘seperateness’
- om voor de andere te kunnen zorgen, moet je ook goed voor jezelf zorgen
Onzekerheden
- ziekteverloop
- omgang met partner
- financiële onzekerheid
Emotionele problemen
- controleverlies
- gevangen tussen hoop en angst
Relationele problemen
- geen gelijkwaardigheid meer in relatie
Gezinsfunctioneren
- meer werken
- meer zorg voor de kinderen
- minder activiteiten buitenshuis
Positieve invloed
- groter gevoel van eigenwaarde
Wat zijn de relationele aspecten?
Belang en betekenis van seksualiteit in de relatie
- afhankelijk van duur, gezinsfase, gezinscultuur en relatiekwaliteit
- effectief een seksueel probleem of symptoom van een onderliggend probleem?
- belangrijk om na te gaan hoe de seksuele relatie was voor de diagnose
Relationele vaardigheden
- communicatie
- sociale vaardigheden
- probleemoplossend vermogen
- dit heeft allemaal een invloed op de manier waarop de veranderingen in een koppel verwerkt worden
Rolverandering en rolverwarring
- soms leidt het tot rolverwarring waarbij de zorgende partner soms persoonlijk in conflict komt om de verzorgde partner als seksuele partner te zien
Wat zijn de principes van Elliot?
Drie grote principes in revalidatie die meegeven wat belangrijk is. Mensen denken vaak in verlieservaringen, het is belangrijk om na te gaan wat wel nog mogelijk is.
- gebruik beschikbare fysiologische processen, bouw nieuwe erogene zones op en gebruik fantasie
- restfuncties kan je aanpassen met behulp van hulpmiddelen
- ontwikkelen een positieve kijk op de seksuele mogelijkheden en de seksuele toekomst
Wat is de balansmethode van Gianotten?
- seksuele functie is de som van de remmende en stimulerende factoren
- responsiviteit voor seksueel contact, seksueel verlangen, erectie, lubricatie, orgasme
- het verwijst niet naar een ‘in balans zijn’ maar naar het totale gewicht van remmende en van stimulerende factoren
Vier fasen:
- seksuele anamnese en inventaris remmende factoren (onderscheid: veranderbaar en onveranderbaar)
- op grafische manier inhiberende factoren voorstellen, stimulerende factoren introduceren. Er wordt gekeken naar welke factoren veranderbaar zijn, niet meer seksueel actief valt niet louter meer te wijten aan het hebben van een beperking. Op zoek gaan naar de stimulerende factoren die de persoon nodig heeft om seksueel actief te zijn.
- symptomatische behandeling van de tweede orde. Verhogen van de stimulerende factoren, eventueel aangevuld met een symptomatische behandeling zoals vacuümapparaat, PDE-5 remmers of glijmiddel
- ideeën en idealen aanpassen aan realiteit. Wanneer de symptomatische behandeling niet helpt of koppel kan het niet als passende oplossing accepteren. Kijken naar andere doelen die stimulatie of tevredenheid creëren
Wat is het quantum model van Schnarch?
Met betrekking tot seksualiteit zijn er drie basisprincipes:
- lichamelijke gevoeligheid waarbinnen een drempel zit voor opwinding, een drempel voor orgasme en intra/interpersoonlijke verschillen die beïnvloedt kunnen worden door vb drugs en alcohol
- seksuele stimuli zoals horen, ruiken, voelen, fantasie en geheugen
- mentale aanpassing/status mbt gedachten, gevoelens, emoties en verwachtingen over zichzelf en/of partner tijdens de seksualiteit zal seksuele opwinding verhogen of verlagen
Snarch heeft aan de seksuele respons cyclus van Masters en Johnson drempels toegevoegd. Mensen hebben een bepaald soort van opwinding en stimulatie nodig om op z’n minst over de drempel van opwinding te geraken en nadien ook voorbij de orgasme-drempel. Ziek zijn of medicatie nemen verhogen deze drempels
Het fysiek startpunt is de lichamelijke sensitiviteit. Een ziekte kan een invloed hebben op de opwindbaarheid in het algemeen, op een directe of indirecte manier.
