Powiat Sandomierski Flashcards
Sandomierz do XIV wieku
Korzystne warunki osadnicze (żyzne gleby, łagodny klimat, położenie na szlakach
handlowych) wpłynęły na dużą gęstość zaludnienia okolic (w X-XI w. 6-7 os/km 2 ), co stanowiło podstawę rozwoju ośrodka miejskiego. Nazwa istniejącej już w X w. osady powstała od nazwy osobowej założyciela (Sędomir). W latach 70. X w. osada włączona w skład państwa polskiego; sprowadzono tu wówczas osadników z Wielkopolski.
Uwaga! Układ przestrzenny osady z X-XI w. (zwłaszcza lokalizacja grodu i kościołów)
ciągle jest przedmiotem polemik badaczy.
Osadnictwo przedlokacyjne Sandomierza obejmowało kilka rozproszonych skupisk na
okolicznych wzgórzach; za najstarszą z nich uważa się osadę na Wzgórzu Staromiejskim
(X w.) w rejonie dzisiejszego kościoła św. Jakuba. Na początku XII w. Sandomierz, obok Krakowa i Wrocławia,
wymieniony został jako jedna z głównych siedzib królestwa polskiego (sedes regni
principales).
W II poł. XII w. istniała osada targowa na Wzg. Miejskim oraz osada na Wzg. Reformackim. Północno-wschodnią granicę osadnictwa stanowiło zapewne wzgórze
Żmigród (św. Michała). Gród w X-XI w. mógł się znajdować na Wzgórzach: Zamkowym,
Katedralnym lub Gostomianum. Według Marka Florka (2005) na Wzg. Gostomianum miał się znajdować gród princepsa (seniora z czasów rozbicia dzielnicowego) z kościołem św. Piotra (zbud. w 1120 r.), zaś na Wzg. Katedralnym i Zamkowym miało znajdować się umocnione wałami podgrodzie z kościołami pw. NMP (obecnie katedra) oraz św. Mikołaja (na Wzg. Zamkowym; wzmiankowany w 1191 r., rozebrany w XIV lub XVI w.).
Podgrodzie zamieszkiwała ludność przybyła z Wielkopolski i Mazowsza (tj. po włączeniu
Małopolski w skład państwa polskiego). Wokół Sandomierza istniały osady służebne:
Kobierniki, Szczytniki, Piekary, Sokolniki, Skotniki. Po 1146 r. Henryk Sandomierski miał wznieść własną siedzibę książęcą w obrębie części podgrodzia obejmującej Wzg. Zamkowe (pogłębiono wówczas obniżenie oddzielające oba wzgórza); w II poł. XII w. w miejsce to przeniesiono gród ze Wzg. Gostomianum (tamtejsze umocnienia rozebrano na przełomie XII/XIII w.). W 1226 r. bp. Iwo Odrowąż sprowadził do Sandomierza dominikanów, przekazując im kościół św. Jakuba (zbud. na przeł. XI/XIII w.). W tym roku wzniesiono kościół św. Pawła, przenosząc tam parafię. W 1241 r. i 1260 r. Sandomierz zdobyły wojska mongolskie i mongolsko-ruskie (1260 r. – wymordowanie ludności, w tym dominikanów). W 1286 r. miasto zostało ponownie lokowane przez Leszka Czarnego, z jednoczesnym przeniesieniem na Wzg. Miejskie (pierwsza lokacja na prawie magdeburskim miała miejsce ok. 1225-40 r. i dotyczyła osady na Wzg. Staromiejskim). W 1292 r. fundowano kościół szpitalny św. Ducha. W 1349 r. Sandomierz strawił pożar (najazd Litwinów). Po tym zdarzeniu Kazimierz Wielki rozpoczął budowę zamku na Wzg. Zamkowym; większość umocnień była początkowo drewniano-ziemna, dopiero od k. XIV w. zaczęto stopniowo zastępować je murem. Uporządkowano plan miasta, wytyczając rynek (ok. 100 x 120 m) z gotyckim ratuszem. W ramach pokuty za ks. Baryczkę król Kazimierz Wlk. rozbudował też bazylikę pw. Narodzenia NMP (1360 r.; wcześniej - kolegiata romańska fundacji Kazimierza Sprawiedliwego) na Wzg. Katedralnym. Miasto otoczono murami obronnymi
(Brama Opatowska, Brama Zawichojska, Brama Rybacka/Lubelska, Brama
Krakowska/Mała, Furta Dominikańska/Ucho Igielne, Furta Zamiejska), łączącymi się z
zamkiem.
Sandomierz w XIV-XVIII wieku
Od XIV w. Sandomierz był stolicą województwa sandomierskiego i siedzibą starostwa
grodowego, ważnym ośrodkiem handlu, uprawy winorośli i nauki. W 1570 r. zjechali się tu reprezentanci trzech wyznań protestanckich: luteran, kalwinistów i braci czeskich, zawierając pomiędzy sobą porozumienie, zwane zgodą lub ugodą sandomierską. W 1602 r. wojewoda poznański i starosta sandomierski Hieronim Gostomski ufundował w Sandomierzu klasztor i kolegium Jezuitów. Zakonnicy osadzeni zostali przy kościele parafialnym św. Piotra. Kilkanaście lat później Sieniawscy sprowadzili do miasta benedyktynki, wspierając budowę zachowanego do dzisiaj kościoła i klasztoru. W drugiej połowie XVII w. wzniesiono w Sandomierzu jeszcze klasztor Reformatów z kościołem św. Józefa
W 1655 r. Sandomierz zajęły wojska szwedzkie, nakładając na miasto kontrybucje i dopuszczając się rabunków. W następnym roku okupanci zostali zmuszeni do wycofania się. W trakcie zajmowania zaminowanego przez Szwedów zamku przez wojska polskie doszło do wybuchu, w wyniku którego miało zginąć ponad 1 tys. osób. Duże straty miasto poniosło także w XVIII w. w okresie wielkiej wojny północnej. Po III rozbiorze Rzeczypospolitej Sandomierz wszedł w granice monarchii habsburskiej (Nowa Galicja). W 1809 r., po wojnie z Austrią, został przyłączony do Księstwa Warszawskiego (departament radomski). Następnie po upadku Księstwa znajdował się w obrębie Królestwa Polskiego (województwo sandomierskie z siedzibą w Radomiu, a potem gubernia radomska). W XIX w. powiatowe tylko miasto straciło na znaczeniu, a najważniejszymi osobistościami w mieście stawali się od 1818 r. kolejni ordynariusze nowego biskupstwa sandomierskiego
Sandomierz w XIV-XVIII w.
Od XIV w. do 1795 Sandomierz był siedzibą województwa (wcześniej księstwo
sandomierskie); XIV–XVII w. był ważnym ośrodkiem życia kulturalnego.; w XIV w. osadzono tu gminę żydowską; Żydzi, oskarżeni zostali w 1698 o mord rytualny i wypędzeni z miasta, powrócili w 1862;
od XV w. rozwój miasta związany był ze wzrostem znaczenia szlaku na Litwę przez Sandomierz i Lublin; w XV w. Sandomierz prowadził handel z miastami pruskimi oraz
brał udział w spławie drewna i imporcie sukna, od XVI w. w spławie zboża;
od XIV w. miejsce sądów szlacheckich pierwszej instancji: ziemskiego i grodzkiego; w 1570 odbył się tu synod różnowierców (tzw. ugoda sandomierska); w 2. poł. XVII w. fundacje magnackie — klasztory Benedyktynek i Reformatów; w 1602 Hieronim Gostomski i rodzina Bobolów ufundowała kolegium jezuickie tzw. Collegium Gostomianum (od 1773 szkoła świecka); od 1795 w zaborze austr., od 1809 w Księstwie Warsz., od 1815 w Królestwie Pol.; w omawianym okresie powstała większość najcenniejszych, istniejących do dziś zabytków miasta (Brama Opatowska, Ratusz, wszystkie kościoły oprócz św. Jakuba, Synagoga, Zamek Królewski,
Dom Długosza)
Ród Szydłowieckich i jego fundacje w woj. sandomierskim
Szydłowieccy, boczna linia Odrowążów, której nazwisko pochodzi od miasta Szydłowiec. Legitymowali się herbem Odrowąż.
Szydłowieccy wnieśli swój wkład w rozwój gospodarki w województwie sandomierskim, wspierając handel i rzemiosło. Rozwinęli górnictwo kamienia i rud oraz hutnictwo, zwłaszcza na obszarze Staropolskiego Okręgu Przemysłowego. Wspierali osadnictwo niemieckie, czeskie, węgierskie i włoskie, upowszechniając zachodnie metody techniki oraz wzory sztuki. Byli patronami artystów i uczonych, m.in. Stanisława Samostrzelnika, Filipa Kallimacha, Bartolomea Berecciego i Giovanniego Ciniego.
Trwają prace nad utworzeniem jakiego parku krajobrazowego?
Sandomiersko-Nadwiślańskiego. Park Krajobrazowy ma mieć ponad 20 tys. hektarów i obejmować 10 gmin z powiatów sandomierskiego i opatowskiego. Podstawowym celem jest zachowanie walorów przyrodniczych, krajobrazowych, historycznych i kulturowych lewobrzeżnych terenów Doliny Wisły. Zwrócono uwagę na unikatowe cechy geologiczne terenu, który ma być chroniony. Na wyznaczonym obszarze znajdują się m.in. jednocześnie najstarsze skały osadowe w Polsce - dolnokambryjskie łupki Gór Pieprzowych oraz najmłodsze osady - łachy i mady wiślane.
