555 Zagadek o Górach Świętokrzyskich Flashcards
z książki autorstwa Cezarego Jastrzębskiego
Jakie terytorium zajmują Góry Świętokrzyskie?
z geograficznej definicji gór, zajmują terytorium położone na osi biegnącej od Sandomierza nad Wisłą do Przedborza nad Pilicą. Od wschodu (w pobliżu Klimontowa i Opatowa) wtapiają się w Wyżynę Sandomierską, od południa (w pobliżu Rakowa) - w Podgórze Szydłowieckie, od zachodu graniczy z Niecką Włoszczowską, od północnego zachodu i północy ciągnie się nieregularnie wzdłuż linii Przedbórz - Radoszyce - Końskie - Gielniów - Przysucha i dochodząca do okolic Szydłowca, a od północnego wschodu osiągają środkowy bieg rzeki Kamiennej na linii Skarżysko-Kamienna - Starachowice. Z punktu widzenia administracyjnego należą w większości do województwa świętokrzyskiego, ale zajmują również tereny województw mazowieckiego i łódzkiego.
Czy Góry Świętokrzyskie przekraczają swoje granice i można je dostrzec poza ścisłym obszarem?
W pewnym sensie tak, ponieważ można je dostrzec daleko, poza wydzielonym dla nich terytorium. Wiąże się to z rodzajem skał, z których masyw jest zbudowany. Najlepszym przykładem są Góry Pieprzowe w gminie Dwikozy i na granicy z Sandomierzem, objęte 1979r. jako rezerwat stepowy. Mimo, że od granicy Gór Świętokrzyskich, które nie są widoczne w krajobrazie, jest ok 30km, to jednak istnieje z nimi nierozerwalna więź geologiczna. Góry Pieprzowe budują bowiem te same skały kambryjskie, które stanowią o specyfice Gór Świętokrzyskich. Występują tu łupki, powstałe ok 500mln lat temu jako osady morskie, z przeławiceniami kwarcytów, piaskowców i zlepieńców. Wychodnie skał kambryjskich wyłaniają się nawet ok 2 km za Wisłą w pobliżu Gorzyc. Znane są również z kamieniołomu w Międzygórzu w gminie Lipnik. Także od strony zachodniej Góry Świętokrzyskie sięgają geologicznie poza wytyczone granice, gdyż na Majowej Górze, ok 1,5km za Pilicą, wyłaniają się te same skały mezozoiczne, które budują Pasmo Przedborskie
Jakie są granice Gór Świętokrzyskich w popularnym ujęciu fizyczno-geograficznym?
Zgodnie z najbardziej popularnym ujęciem fizyczno-geograficznym Góry Świętokrzyskie są mezoregionem makroregiony Wyżyna Kielecka i zajmują obszar bez Starachowic, Skarżyska-Kamiennej, Suchedniowa, Stąporkowa, Przysuchy. Ponadto Końskie oraz tereny na Zachód od Chęcin nie są zaliczane nie tylko do Gór Świętokrzyskich, ale nawet do Wyżyny Kieleckiej (a do Wyżyny Przedborskiej). Tak traktowane Góry Świętokrzyskie pozbawione są wielu ośrodków i pasm górskich, związanych z nimi nie tylko geomorfologicznie, ale także przyrodniczo i kulturowo. Będąc w terenie trudno wytłumaczyć czemu np: góry kończą się na Chęcinach, skoro na północny zachód od nich w krajobrazie i geologii nie widać zmian. Dlatego też dla wyodrębnienia górotworu najbardziej adekwatne jest posługiwanie się morfologią terenu oraz strukturami geologicznymi, co leży zresztą u podstaw używania określenia Góry Świętokrzyskie, które z tego, jak najbardziej logicznego punktu widzenia, zajmują znacznie większy obszar niż w podziałach fizyczno-geograficznych.
Czy Góry Świętokrzyskie zawsze znajdowały się w tym samym miejscu na kuli ziemskiej?
Góry Świętokrzyskie nie zawsze znajdowały się w obecnym miejscu. Wędrowały po kuli ziemskiej. Niektórzy badacze przypuszczają, że na początku ery paleozoicznej, czyli jakieś 542mln lat temu, część Gór Świętokrzyskich, wraz z Antarktydą, Ameryką Południową, Afryką, Australią i Indiami wchodziła w skład południowego superkontynentu Gondwany. Potem odłączyła się od niego i posuwając się na północ w tempie kilku centymetrów na rok, razem z masywem Małopolskim przyłączyła się do Europy. Inni uważają, że od początku paleozoiku całe Góry Świętokrzyskie należały do kontynentu Baltika, który pierwotnie znajdował się w umiarkowanych szerokościach geograficznych półkuli południowej, a następnie wędrował na północ i wszedł w skład superkontynentu Laurosji, istniejącego od początku karbonu, czyli ok 359mln lat temu. Potem Góry Świętokrzyskie przemieszczały się wraz z superkontynentami Laurazją i Pangeą.
