Pennod 5 - Maint Poblogaeth ac Ecosystemau Flashcards
Diffiniwch;
1) Poblogaeth
2) Cynefin
1) Cyfanswm y nifer yr organebau o un rhywogaeth sy’n rhyngfridio mewn cynefin
2) Y lle ffisegol lle mae organeb yn byw
Diffiniwch
1) Cyfradd geni
2) Mewnfudo
1) Nifer yr unigolion newydd sy’n ymddangos o ganlyniad i atghenhedlu i bob uned amser
2) Symudiad unigolion i mewn i boblogaeth
Rhowch hafaliad ar gyfer maint poblogaeth
Maint poblogaeth = Cyfradd geni + Mewnudo - (Cyfradd marw + allfudo)
Rhowch y pedwar cyfnod twf gwahanol sy’n digwydd i organebau dros amser
Cyfnod;
1 - Oedi
2 - Esbonyddol
3 - Digyfnewid
4 - Marwolaeth
Diffiniwch;
1) Ffactor fiotig
2) Ffactor anfiotig
1) Ffactor byw megis ysglyfaethwr neu bathogen, sy’n gallu dylanwadu ar y boblogaeth
2) Ffactor anfyw megis ocsigen sydd ar gael neu dymheredd yr aer sy’n gallu dylanwadu ar y boblogaeth
Diffiniwch gynhwysedd cludo
Y nifer uchaf y mae poblogaeth yn amrywio o’i gwmpas mewn amgylchedd penodol
Diffiniwch adborth negatif
Digwydd mewn ecwilibriwm lle mae’r mecanwaith cywiro i’r cyfeiriad dirgroes i gyfeiriad y newid
Pa dechneg samplu y byddech yn defnyddio ar gyfer;
1) Anifeiliaid daearol
2) Infertebratau dwr croyw
3) Planhigion?
1) Marcio-rhyddhau-ail-ddal a defnyddio Indecs Lincoln
2) Samplu cicio a defnyddio Indecs Simpson
3) Cwadratau a thrawsluniau
Diffiniwch ecosystem
Cymuned lle mae egni a mater yn cael eu trosglwyddo mewn rhyngweithiadau cymhleth rhwng yr amgylchedd ac organebau
Diffiniwch gynhyrchydd
Yr organeb awtotroffig ar ddechrau cadwyn fwyd sy’n trawsnewid egni golau yn egni cemegol
Diffiniwch lefel droffig
Y lefel bwydo o fewn cadwyn bwyd sy’n dangos
Esboniwch pam nad ydy’r rhan fwyaf o egni’r haul yn cael ei drosglwyddo i blanhigyn
- Ar donfedd anghywir
- Yn cael ei adlewyrchu gan arwyneb y ddeilen
- Yn mynd trwy’r ddeilen heb daro moleciwl cloroffyl
Rhowch hafaliad ar gyfer effeithlonrwydd ffotosynthetig
Effeithlonrwydd = Faint o egni golau mae’r planhigyn yn ei sefydlogi x 100 / Faint o egni golau sy’n taro’r planhigyn
Diffiniwch gynhyrchedd cynradd crynswth
Cyfradd cynhyrchu egni cemegol mewn moleciwlau organig drwy gyfrwng ffotosynthesis mewn arwynebedd penodol, mewn amser penodol, wedi’i fesur mewn kJm-1bl-1
Diffiniwch gynhyrchedd cynradd net
Yr egni yn biomas y planhigyn sydd ar gael i ysyddion cynradd, wedi’i fesur mewn kJm-1bl-1
Rhowch hafaliad sy’n cysylltu cynhyrchedd cynradd crynswth (CCC) a chynhyrchedd cynradd net (CCN)
CCN = CCC - R
lle mae R = Resbiradaeth
Disgrifiwch beth sy’n digwydd i egni wrth fynd trwy’r gadwyn bwyd
Mae’r egni yn cael ei drosglwyddo ar ffurf biomas o un lefel droffig i’r nesaf yn gymharol isel. Mae’r rhan fwyaf yn cael ei golli trwy resbiradaeth, ysgarthu a gwres. Nid yw’r effeithlonrwydd trawsnewid yn wych
Rhowch hafaliad ar gyfer cyfrifo effeithlonrwydd trosglwyddo egni
Effeithlonrwydd % = Sefydlogi egni ar ffurf biomas x 100 / Egni sydd ar gael i’r lefel droffig nesaf
Diffiniwch olyniaeth
Y newidiadau cynyddol i strwythur cymuned, a chyfansoddiad ei rhywogaethau, dros amser
Diffiniwch gymuned uchafbwynt
Cymuned sefydlog lle nad oes newid pellach
Diffiniwch rywogaeth arloesol
Y rhywogaeth gyntaf i gytrefu ardal newydd mewn olyniaeth ecolegol, e.e. mwsoglau a chennau mewn olyniaeth gynradd
Beth sy’n newid wrth i olyniaeth ddatblygu?
1) Mae dyfnder y pridd yn cynyddu
2) Mae cynnwys maetholion yn cynyddu
3) Mae cynnwys hwmws yn cynyddu felly mae cynnwys dwr yn cynyddu
4) Mae amrywiaeth rhywogaethau yn cynyddi
5) Mae sefydlogrwydd y gymuned yn cynyddu
Beth yw olyniaeth eilaidd?
Ailgyflwyno organebau i gynefin lle’r oedd planhigion ac anifeiliaid yn arfer byw.
Disgrifiwch y gwahaniaethau rhwng olyniaeth gynradd ac eilaidd
Olyniaeth gynradd;
- Arwyneb moel
- Yr organebau arloesol yw cennau a mwsoglau
- Cymryd amser hir i gyrraedd y gymuned uwchafbwynt achos bod rhaid creu pridd drwy gyfrwng rhyngweithiau ffisegol a biotig
Olyniaeth eilaidd
- Pridd yn bresennol
- Yr organebau arloesol arferol yw planhigion bach chwynnog
- Cyrraedd y gymuned uwchafbwynt yn gyflymach
Diffiniwch Gilfach
Swyddogaeth a safle rhywogaeth o fewn ei hamgylchedd, gan gynnwys pob rhyngweithiad gyda ffactorau biotig ac anfiotig ei hamgylchedd
Diffiniwch Gydymddibyniaeth
Rhyngweithiad rhwng organebau o ddwy rywogaeth, sydd o fudd i’r naill a’r llall
Diffiniwch gydfwytaedd
Rhyngweithiad rhwng organebau o ddwy rywogaeth sydd o fudd i un ond ddim yn effeithio ar y llall
Enghreifftiwch organeb(au) sy’n dangos cydymddibyniaeth
Y bacteriwm sefydlogi nitrogen Rhizobium, sy’n byw yng ngwreiddgnepynnau planhigion codlysol: mae cyflenwi cyfansoddion nitorgen i’r planhigyn er mwyn syntheseiddio niwcleotidau a phroteinau
Enghreifftiwch organeb(au) sy’n dangos cwydfwytaedd
Pysgod bach sy’n glynu eu hunain wrth bysgod mawr er mwyn symud a chael tameidiau o fwyd
Esboniwch sut bydd plannu coed yn lleihau lefelau carbon deuocsid yn yr atmosffer
Byddai mwy o goed yn cael gwared ar fwy o garbon deuocsid o’r atmosffer drwy gyfrwng ffotosynthesis ac yn ymgorffori’r carbon mewn moleciwlau organig megis glwcos
Ar ba ffurf mae carbon wedi’i hydoddi mewn moroedd ac ecosystemau dyfrol?
HCO3-
Eglurwch beth golygir gan y derm “Cynhesu byd-eang”
Cynyddu tymheredd cyfartalog y byd, y tu hwnt i’r effaith ty gwydr sy’n cael ei hachosi gan beth oedd crynodiad carbon deuocsid yn yr atmosffer yn y gorffennol
Diffiniwch Ddiffeithdiro
Y broses lle mae tir ffrwythlon yn troi’n ddiffeithdir drwy golli dwr, llystyfiant a bywyd gwyllt
Gyda’r gweithgareddau/prosesau isod, nodwch yr effaith mae ganddynt ar lefelau CO2 yn fyd-eang;
1) Ffotosynthesis
2) Resbiradaeth
3) Hylosgi tanwyddau
4) Datgoedwigo
1) Lleihau
2) Cynyddu
3) Cynyddu
4) Cynyddu
Eglurwch y canlyniadau o gynyddu lefelau carbon deuocsid yn yr atmosffer
1) Cynhesu byd-eang - pegynau ia yn ymdoddi gan achosi i’r lefelau mor gynyddu a chodi’r risg o lifogydd arfordirol. Bydd tymheredd uwch yn arwain at danau coedwig ac felly diffeithdiro
2) Newid yn yr hinsawdd - Patrymau gwynt a glawio’n fwy aml ac yn fwy eithafol gan gynnwys sychder a chorwyntoedd. Efallai ni fydd organebau medru addasu i’r newidiadau gan arwain at ddifodi. Bydd y cefnforoedd yn fwy asidig o ganlyniad i fwy o garbon deuocsid yn hydoddi ynddynt gan ladd pysgod
Diffiniwch ol troed carbon
Swm cywerth o garbon deuocsid y mae unigolyn, cynnyrch neu wasanaeth yn ei gynhyrchu mewn blwyddyn
Diffiniwch Nitreiddiad
Ychwanegu cyflenwad nitrogen at y pridd megis nitraid a nitrad
Diffiniwch sefydlogi nitrogen
Organebau procaryotig yn rhydwytho atomau nitrogen mewn moleciwlau nitrogen i ffurfio ionau amoniwm
Disgrifiwch y broses biolegol amoneiddiad (pydredd)
Mae bacteria a ffyngau yn treulio organebau meirw, ysgarthion a throeth yn allgellog. Mae proteasau yn hydrolysu proteinau i ffurfio asidau amino ac mae dadaminasau yn rhydwytho’r grwpiau amino i ffurfio ionau amoniwm (NH4+)
Disgrifiwch y broses biolegol nitreiddiad
Ychwanegu nitradau yn y pridd wrth i facteria Nitrosomonas drawsnewid ionau amoniwm yn nitraid, ac yna mae bacteria Nitrobacter yn trawsnewid nitraid yn nitradau. Mae’r adwaith cyntaf yn cynnwys colli atomau hydrogen ac mae’r ddau yn arwain at ennill ocsigen, sy’n golygu mai ocsidiad yw’r ddau adwaith a bod angen amodau aerobig
Disgrifiwch y broses biolegol dadnitreiddiad
Bacteria anaerobig Pseudomonas yn cymryd nitradau o’r pridd a’i droi’n nitrogen yn yr atmosffer
Disgrifiwch y broses biolegol sefydlogi nitrogen
Rhydwytho moleciwlau nitrogen o’r atmosffer i ffurfio ionau amoniwm. Mae hyn yn cael ei gyflawni gan ddau genws o facteria:
- Azotobacter, sy’n byw’n rhydd yn y pridd sy’n gyfrifol am y rhan fwyaf o sefydlogi nitrogen
- Rhizobiwm, sy’n facteriwm cydymddibynnol sy’n bodoli yng ngwreiddgnepynnau planhigion codlysol megis pys a meillion
Disgrifiwch weithgaredd Rhizobiwm
Bacteria cydymddibynnol sy’n bodoli yn ngwreiddgnepynnau planhigion codlysol megis pys a meillion. Mae nwy nitrogen yn tryledu i mewn i’r cnepynnau lle mae ensym nitrogenas sydd wedi’i gynhyrchu gan y bacteria yn rhydwytho nitrogen (N2) i ffurfio ionau amoniwm (NH4+) mewn proses anaerobig. Mae’r ionau amoniwm yn cael eu trawsnewid yn asidau organig ac asidau amino ar gyfer y bactera, ac mae rhai yn mynd i mewn i’r ffloem er mwyn i’r planhigyn eu defnyddio
Esboniwch pam mae’n bwysig cynnal amodau aerobig yn y pridd
Mae’n hybu nitreiddiad a sefydlogi nitrogen, ond mae’n atal dadnitreiddiad ffelly’n arwain at grynodiadau uwch o nitrad yn y pridd. Mae hefyd yn darparu ocsigen ar gyfer resbiradaeth aerobig y gwreiddiau, sy’n caniatau cludiant actif ionau mwynol
Diffiniwch Ewtroffigedd
Cyfoethogi cynefinoedd dyfrol yn artiffisial gyda maetholion ychwanegol. Mae’n aml yn cael ei achosi gan ddwr ffo gwrteithiau
Eglurwch pam mae ffermwyr yn aredu a draenio priddodd yn rheolaidd
I wella awyru’r pridd, sy’n ffafrio prosesau aerobig sefydlogi nitrogen a nitreiddiad
Nodwch y pethau gall ffermwyr eu gwneud er mwyn lleihau dwr ffo o wrteithiau
1) Defnyddio gwrtheithiau yn y cyfnodau pan mae planhigion yn tyfu. Mae hyn yn achosi i blanhigion gymryd mwy ohonynt, ac felly bydd llai yn cronni yn y pridd
2) Peidio defnyddio gwrteithiau o fewn 10 metr i gyrsiau dwr
3) Cloddio ffosydd draenio i gasglu unrhyw ddwr ffo
