NIEPŁODNOŚĆ Flashcards
definicja podstawowa niepłodności:
niemożność uzyskania ciąży w ciągu 12 miesięcy, mimo regularnych (2-4x/tydzień) stosunków płciowych
ile % par dotyczy niepłodność?
10-16% (około milion par w Polsce)
po jakim okresie bezskutecznych starań o ciążę para powinna skorzystać w konsultacji?
- poniżej 35. rż., bez obciążeń - po 12. miesiącach
- po 35. rż. - po 6 miesiącach
- po 40. rż. - bezpośrednio po zadeklarowaniu planów prokreacyjnych
w pierwszej kolejności diagnostyka powinna obejmować:
- ocena czynności jajników - czy są cykle owulacyjne?
- anatomia żeńskiego układu rozrodczego (jajowody, jama macicy)
- badanie nasienia
ocena płodności kobiet niemiesiączkujących lub miesiączkujących nieregularnie - jakie badania?
FSH, LH, estradiol
TSH
TST
PRL
AMH
jakie badania o ustalonym znaczeniu w ocenie anatomii dróg rodnych?
USG
USG 3D
HSG
HyCoSy/HyFoSy
jeśli zmiany w miednicy mniejszej, w tym w jajowodach - rozważyć LSK
jeśli zmiany maciczne w USG - HSK
u około …. par za ograniczenie płodności odpowiada czynnik męski
u około połowy
nieprawidłowy wynik seminogramu - co robimy?
- powtórzyć po miesiącu
- po potwierdzeniu nieprawidłowości dokładniejsza diagnostyka
azoospermia/ciężka oligozoospermia - co robimy?
badanie USG jąder i moszny
niepłodność obturacyjna męska:
objętość ejakulatu poniżej 1ml, niskie pH ejakulatu
co robimy najpierw w niepłodności obturacyjnej męskiej?
pogłębić diagnostykę urologiczną
ile abstynencji seksualnej przed badaniem nasienia?
2-7 dni
seminogram: jaka liczebność plemników ok?
≥ 16mln/ml
≥ 39 mln/ejakulat
seminogram: jaki procent żywotności plemników?
≥ 54%
seminogram: jaki procent ruchliwości plemników?
≥ 30%
seminogram: jaki odsetek plemników o prawidłowej budowie (morfologii)?
≥ 4% plemników o prawidłowej budowie
seminogram: jakie prawidłowe pH nasienia?
≥ 7,2
jaka prawidłowa objętość ejakulatu?
≥ 1,4ml
jakie badania lab. u mężczyzny z b. obniżonymi parametrami nasienia / podejrzeniem chorób endokrynologicznych?
LH, FSH, estradiol, PRL, TST
co trzeba wykluczyć u pacjentów, u których objętość ejakulatu <1ml?
hipogonadyzm, stres, niedrożność dróg wyprowadzających, obustronny brak nasieniowodów, ejakulację wsteczną
jakie badanie celem wykluczenia ejakulacji wstecznej?
zbadać mocz po masturbacji na obecność plemników
czy posiew bakteriologiczny nasienia jest zalecanym badaniem?
nie (jedynie gdy kliniczne wykładniki infekcji męskiego układu moczowo-płciowego, koncentracja leukocytów w nasieniu powyżej 1mln/ml)
badanie autoprzeciwciał przeciwplemnikowych w surowicy pacjentki - tak czy nie?
niezalecane
aglutynacja plemników w nasieniu, co zbadać?
autoprzeciwciała w nasieniu
fragmentacja DNA plemników w rutynowym badaniu - tak czy nie?
nie
jakie badania nierekomendowane w rutynowym postępowaniu przy prawidłowym seminogramie?
- pomiary wolnych rodników
- aktywność enzymów antyoksydacyjnych spontanicznej bądź indukowanej reakcji akrosomalnej
- badania biochemiczne gamet męskich
kiedy zbadać mutację CFTR?
przy obustronnym lub jednostronnym braku/niedrożności nasieniowodów
- badanie również partnerki jeśli wyjdzie + u partnera
kiedy badać kariotyp pacjentowi?
- azoospermia
- poronienia nawracające
- jeśli materiał genetyczny z poronienia wskazuje na możliwość nosicielstwa zmiany genetycznej u rodziców
jakie postępowanie w azoospermii już jeśli koncentracja plemników nie przekracza 5mln/ml?
badanie kariotypu
testy w kierunku mikrodelecji AZF
najbardziej dokładną metodę ustalenia podłoża zaburzeń spermatogenezy stanowi
biopsja jądra (wykonywana tylko jeśli możliwa jest jednoczesna kriokonserwacja bioptatu)
kiedy podejrzewamy zaburzenia owulacji?
brak miesiączek
rzadkie miesiączki (>35 dni)
częste miesiączki <19 dni)
owulacja jest prawdopodobna przy stężeniu progestronu 7 dni przed spodziewaną miesiączką …… (jaki poziom)
5ng/ml
leczenie zaburzeń owulacji: jakie postępowanie w niewydolności podwzgórze-przysadka?
indukcja owulacji analogami gonadotropin
(albo pulsy GnRH - trudno dostępne)
leczenie zaburzeń owulacji: jakie postępowanie w dysfunkcji układu podwzgórze-przysadka?
- cytrynian klomifenu 50-150mg, 5 dni
- letrozol 2,5-5mg, 5 dni (wyższa skuteczność, wskazania pozarejestracyjne)
oporność na klomifen i letrozol: - stymulacja gonadotropinami
- kauteryzacja jajników (niedopuszczalna kauteryzacja jajników bez rozpoznanej anowulacji na tle PCOS i stwierdzenia braku reakcji na cytrynian klomifenu/letrozol)
leczenie zaburzeń owulacji: jakie postępowanie w III grupie (POI)?
dawstwo oocytu
leczenie zaburzeń owulacji: jakie postępowanie w hiperprolaktynemii?
agoniści receptora D2: bromokryptyna, kabergolina, chinagolid (normalizacja stężeń PRL/ zmniejszenie wymiarów guza), przywrócenie cykli owulacyjnych
bardzo wysoka skuteczność
podanie leków stymulujących owulację nie zwiększa szansę na ciąż u par:
- cykle owulacyjne
- niepłodność nieokreślona
- endometrioza
- czynnik męski
metformina w monoterapii - kiedy i jakie wyniki?
przy stwierdzeniu insulinooporności
jako adjuwant w minimalnym stopniu poprawia wyniki leczenia w grupie opornych na cytrynian klomifenu
pęcherzyk dojrzały ile ma mm?
≥ 17mm
indukcja owulacji: maksymalna liczba pęcherzyków dojrzałych nie powinna przekraczać….
3
niepłodność może być związana ze zwiększonym ryzykiem raka…
jajnika, endometrium, piersi (leki stymulujące owulację nie zwiększają tego ryzyka)
brak ciąży po indukcji przez …… owulacyjnych cykli jest wskazaniem do zmiany strategii leczenia
6
( u kobiet po 35 roku życia po 3-4)
jaki protokół COH w zespole PCO?
preferowany protokół antagonistyczny, w sytuacji nadmiernej odpowiedzi na stymulację z indukcją piku owulacyjnego agonistą GnRH i odroczeniem transferu zarodka (profilaktyka OHSS)
w diagnostyce endometriozy zlokalizowanej w miednicy mniejszej metodą z wyboru jest…
laparoskopia z pobraniem wycinka do badania hist-pat
postępowanie w endometriozie z towarzyszącą niepłodnością uzależnione od:
- wieku kobiety
- rezerwy jajnikowej
- stanu jajowodów
- parametry nasienia partnera
stopień I i II endometriozy - lsk:
usunąć ogniska choroby i ewentualne zrosty (może to poprawić płodność, zwiększyć odsetek ciąż)
postępowanie o niskiej skuteczności
stopień I i II endometriozy - kobiety z dobrym rokowaniem (do 35 rż., prawidowa rezerwa jajnikowa, zachowana drożność jajowodów, prawidłowe nasienie) - postępowanie:
można zaproponować postawę wyczekującą
zaproponować IUI - MAKSYMALNIE DO 3 PRÓB
stopień I i II endometriozy - kobiety 35-38 rż lub młodsze z niską rezerwą jajnikową - czy IUI ok?
nie, nie powinno być proponowane
stopień I i II endometriozy po 38 rż. postępowanie:
IVF
III i IV stopień endometriozy - lsk:
operacyjnie usunąć widoczne ogniska endometriozy
przywrócenie anatomicznych warunków
zmniejszenie dolegliwości
III i IV stopień endometriozy - postępowanie:
- postawa wyczekująca po operacji nie jest zalecana
- stymulacja owulacji/IUI nie zwiększa szansy na ciążę
- u kobiet ze zmniejszoną rezerwą jajnikową, nieprawidłowościami jajowodów, lub po 35. rż. postępowanie z wyboru –> IVF
torbiele endometrialne a niepłodność:
- operacyjne usunięcie torbieli mniejszych niż 3-4cm nie zwiększa szansy na ciążę
- > 4cm tylko w szczególnych sytuacjach może poprawić płodność (uwaga - rezerwa jajnikowa)
- preferowane wycięcie zmiany a nie koagulacja
- jeśli istnieją wskazania do IVF rutynowe usunięcie torbieli nie zwiększa szansy na ciążę
(wyjątek: torbiel potencjalnie utrudniająca pobranie oocytów, torbiel grozi skrętem)
leczenie farmakologiczne w endometriozie:
- nie poprawia płodności
- pacjentki przygotowywane do IVF - supresja jajników przed COH analogiem GnRH/antykoncepcja może zwiększyć szanse na ciążę
niepłodność idiopatyczna:
niemożność zajścia w ciążę mimo regularnego współżycia w okresie roku, a w rutynowych bad. diagnostycznych bez nieprawidłowości
niepłodność idiopatyczna - jaki %?
20-30% par leczonych z powodu niepłodności
niepłodność idiopatyczna - postępowanie wyczekujące:
przed 35. rż. bez obniżonej rezerwy jajnikowej można wydłużyć okres starania naturalnego do 2 lat łącznie
korekta stylu życia, regularnie współżycie
po 35. rż/niska rezerwa jajnikowa - przedłużanie postawy wyczekującej >1 roku może zmniejszyć szansę na urodzenia dziecka
niepłodność idiopatyczna - stymulacja owulacji:
nie zwiększa szansy na urodzenie dziecka
niepłodność idiopatyczna - gestageny w II fazie cyklu:
nie rekomenduje się
niepłodność idiopatyczna - inseminacja domaciczna:
- można zaproponować parom, które nie akceptują dalszej postawy wyczekującej
- cykle stymulowane z inseminacją domaciczną mogą w szczególnych sytuacjach być skuteczniejsze od postawy wyczekującej
- wyższe koszty, ryzyko OHSS, ciąża wielopłodowa
niepłodność idiopatyczna - IVF:
- poniżej 35 rż - IVF zaproponować po 2 latach
- > 35 rż - postępowanie z wyboru po roku starań
- > 38 rż. - rekomdendowane IVF
u kogo proponować operacje korekcyjne jajowodów?
młode, krótki okres leczenia niepłodności, zmiany w odcinku dystalnym jajowodu - błoniaste zrosty i/lub nieznaczne zmiany na strzępkach, niewielkie poszerzenie jajowodów, cienkie i elastyczne ściany, zachowana drożność jajowodów
uwaga: po operacji zwiększone ryzyko EP
35 rż., z patologią proksymalnego odcinka jajowodu bądź średnio-ciężkimi zmianami dystalnego odcinka jajowodu oraz po uprzedniej korekcji jajowdu i braku ciąży w ciągu 6. miesięcy zaleca się…
IVF
wodniaki jajowodu - wpływ na IVF:
- pogarsza skuteczność nawet o 50%
- przed leczeniem usunięcie wodniaka/zamknięcie jego ujścia macicznego
- nie zaleca się udrażniania/nacinania jajowodu
mieśniaki macicy występują u ilu % kobiet leczących się na niepłodność?
25% (1-3% przyczyna zaburzeń rozrodu)
mięśniaki śródścienne mogą mieć niekorzystny wpływ na zajście w ciążę i zagnieżdżenie zarodka przy średnicy zmiany przekraczającej
5 cm
(brak dowodów iż usunięcie mięśniaków śródściennych poprawia szansę na ciążę i jej przebieg)
mięśniaki pośluzówkowe a niepłodność:
- jednoznaczny negatywny wpływ na zajście w ciążę i jej przebieg
- HSK
ile miesięcy do pełnego zagojenia blizny po miomektomii lsk?
6 miesięcy
ryzyko pęknięcia macicy po miomektomii:
0,79%
przegroda macicy - ile % kobiet niepłodnych?
3%
przegroda macicy - ile % w poronieniach nawracających?
15-25%
najczęstszą wadą macicy u kobiet niepłodnych jest…
przegroda macicy
kiedy usunąć przegrodę macicy?
rozważyć u kobiet z 1 poronieniem lub udokumentowaną niepłodnością jeśli długość przegrody >10mm
okres gojenia się macicy po resekcji przegrody:
2 miesiące
zrosty wewnątrzmaciczne powstają najczęściej po…
ECU z powodu poronienia/po porodzie
histeroskopowa miomektomia
niepłodność - histerskopowa resekcja zrostów prowadzi do uzyskania ciąży w:
30-60% przypadków
jakie jest ryzyko wtórnych zrostów po resekcji błoniastych zrostów z jamy macicy?
30%
jakie jest ryzyko wtórnych zrostów po resekcji litych zrostów z jamy macicy?
70%
histeroskopowa polipektomia - ile razy zwiększa szansę na zajście w ciążę?
2x
polipy endometrialne stwierdza się u jakiego % niepłodnych kobiet?
5-15%
żylaki powrózka nasiennego - kiedy leczyć operacyjnie w niepłodności?
żylaki II i III stopnia wg WHO, znacząco zwiększające temperaturę w obrębie worka mosznowego i u których stwierdza się nieprawidłowy seminogram
azoospermia obstrukcyjna jest wskazaniem do…
pobrania plemników z najądrzy
przy braku możliwości ich uzyskania - próba pozyskania z jąder
azoospermia sekrecyjna - postępowanie:
pobranie plemników z tkanki jądra
wytrysk wsteczny - jak leczyć?
sympatykomimetyki lub leki antycholinergiczne
bądź
inseminacja wyselekcjonowanymi pleminikami uzyskanymi z moczu po uprzedniej jego alkalizacji
brak ejakulacji - postępowanie:
- wibro-/elektrostymulacja
- uzyskanie komórek rozrodczych w wyniku biopsji
kiedy rozważyć dawstwo nasienia?
- azoospermia
- poważne nieprawidłowości nasienia
- wielokrotne IVF bez efektu mimo selekcji plemników o najwyższym potencjale rozrodczym
- przeciwwskazania do ICSI
- choroba genetyczna
wskazania do inseminacji domacicznej:
- zaburzenia upłynnienia nasienia
- zaburzenia ejakulacji (wsteczna ejakulacja)
- problemy ze współżyciem
- czynnik szyjkowy
- korzystanie z nasienia dawcy
inseminacja - cykl naturalny czy stymulowany?
może być i ten i ten,
stymulacja jest dopuszczalna, może zwiększać skuteczność zabiegu (ale max. 3 pęcherzyki jajnikowe)
maksymalnie inseminacja w 3 cyklach (dalsze próby jedynie na prośbę pacjenta, niższa skuteczność)
progestageny jedynie po stymulacji gonadotropinami
wskazania do IVF:
nieodwracalnie uszkodzone jajowody
- brak jajowodów
- umiarkowana i zaawansowana endometrioza III, IV
- poważny czynnik męski: ciężka oligoasthenozoospermia lub azoospermia przy zachowanej spermatogenezie
- oncofertility, postępujące niszczenie jajników
- zmiany genetyczne recesywne ciężkich nieodwracalnych wad/chorób
- nosicielstwo chorób wirusowych u partnera
w kolejnym etapie:
- umiarkowany czynnik męski
- endometrioza I, II st.
- niepłodność niewyjaśnionego pochodzenia
- czynnik jajowodowy, zaburzenia owulacji
czynnik męski - IVF klasyczne czy ICSI?
ICSI
zapłodnienie pozaustrojowe w cyklu naturalnym - tak czy nie?
nie powinno być proponowane jako metoda z wyboru - niska szansa powodzenia procedury (wyjątek: niska rezerwa jajnikowa - stymulacja owulacji nie wywołuje większej liczby pęcherzyków)
jakie znasz protokoły stymulacyjne?
- długie i krótkie z analogiem GnRH
- antagonistyczne z antagonistą GnRH
kobiety z dobrym rokowaniem i IVF - który protokół stymulacji?
długi z agonistą GnRH
kobiety z endometriozą - który protokół stymulacji?
długi/ ultra długi z agonistą GnRH
kobiety z asynchronią pęcherzyków antralnych - który protokół stymulacji?
długi/ ultra długi z agonistą GnRH
kobiety o gorszym rokowaniu (starsze, niska rezerwa jajnikowa, palaczki) - który protokół stymulacji?
krótki z agonistami GnRH
protokół z antagonistami GnRH
kobiety po 35. rż. w IVF gonadotropiny z aktywnością…
LH
jeśli duże ryzyko OHSS jaki protokół stymulacji?
antagonista GnRH i indukcja piku owulacyjnego analogiem GnRH
rozpoznanie choroby nowotworowej i COH:
- rozpocząć COH w dniu, w którym pacjentka zgłosiła się do kliniki
- od pierwszych dni cyklu bądź w fazie lutealnej
- jeśli potencjalnie estrogenozależny nowotwór dodać letrozol
USG endometrium - kiedy hipoechogenne endometrium?
faza folikularna
USG endometrium - kiedy hiperechogenne endometrium?
faza lutealna
USG endometrium - kiedy trójfazowe endometrium?
pod koniec fazy folikularnej, zanika w dniu owulacji
ET: analogi receptora OXT i wazopresynowego:
potencjalna korzyć w przypadkach nadmiernej czynności skurczowej
co to jest strategia freeze all?
kriokonserwacja wszystkich zarodków i ich odroczony transfer - zagrożenie OHSS, optymalizacja wyników u pacjentek z nieprawidłowym obrazem endometrium
obraz USG macicy a ET - kiedy mniej skuteczny?
endometrium wąskie <6mm w dniu piku owulacyjnego
brak trójfazowego obrazu w końcu fazy folikularnej
różnica w gotowości implantacji między macicą a zarodkiem >2 dni
ET - jaki kateter i gdzie zarodek umieścić?
miękkie katetery transferowe
“niskie”/”pośrednie” ET - 2/3 dolnej cz. jamy macicy
unikać kontaktu kateteru z dnem macicy
ile zarodków do macicy podawać?
młode <35 rż - jeden
starsze, zmniejszona szansa na ciążę (nieoptymalne wyniki embriologiczne, uprzednie niepowodzenia implantacji) - max 2.
kiedy możliwe “przyjęcie” zarodka?
6-7 dzień po zapłodnieniu komórki jajowej
wzrost stężenia progesteronu 36h po piku LH
przedwczesny wzrost Prg (>1,5ng/ml) w stosunku do piku LH - zmniejszone wskaźniki implantacji
czy COH powoduje niewydolność fazy lutealnej?
zawsze
jak zapobiegać niedomodze lutealnej w cyklach indukowanych po ET?
suplementacja progesteronu w fazie lutealnej
naturalny Prg - tabletki, iniekcje im i sc, preparaty pv
pv: 300-800mg/dobę tabletki, 90mg/dobę żel
iniekcje podskórne: 25mg/dobę
im: 60-100mg/dobę
ew.
dydrogesteron: 20-40mg/dobę
kiedy rozpocząć podawanie gestagenów w IVF?
w dniu pobrania komórek jajowych lub dzień później, podawać co najmniej do 14 dnia
co się dzieje z niewykorzystanymi w IVF zarodkami?
kriokonserwacja
metodą powolnego mrożenia/witryfikacji
diagnostyka preimplantacyjna - jak się ją przeprowadza?
stadium blastocysty
pobranie komórek trofoektodermy (z której rozwija się łożysko) z pominięciem komórek węzła zarodkowego
(szczególne sytuacje: 3-d. zarodek - biopsja blastomeru; komórki jajowe w stadium II metafazy podziału mejotycznego - biopsja 1. bądź 2. ciałka kierunkowego)
ile % naturalnych koncepcji kończy się urodzeniem zdrowego dziecka?
30%
po co wykonywać diagnostykę preimplantacyjną?
- PGD: szukamy choroby - obciążenie genetyczne rodziców
- PGT-A/PGS - szukamy aneuplodii, wad wrodzonych de novo występujących
- HLA celem umożliwienia transplantacji komórek macierzystych dla chorego genetycznie rodzeństwa
czy rekomenduje się rutynowe PGT-A w IVF?
nie
zaburzenia owulacji - jaki % niepłodności?
25-30%
cytrynian klomifenu - jak działa?
właściwości antagonisty i agonisty receptora estrogenowego
blokuje ujemne sprzężenie zwrotne między estrogenami a gonadotropinami
cytrynian klomifenu - jakie dawkowanie?
50-200mg/dobę przez 5 dni, od 3. dnia cyklu
w jakim schorzeniu cytrynian klomifenu?
PCOS
jaki procent skuteczności w wywoływaniu owulacji cytrynian klomifenu?
70-80% (wskaźniki ciąż na cykl - 15-20%)
cytrynian klomifenu - działania niepożądane:
zaburzenia naczynioruchowe
wahania nastroju
zaburzenia widzenia
cytrynian klomifenu - odsetek ciąż wielopłodowych?
8%
cytrynian klomifenu - antyestrogenowe właściwości u części pacjentek powodują…
niepełną przemianę proliferacyjną endometrium
zmniejszenie ilości i jakości śluzu szyjkowego
jak działa letrozol w stymulacji owulacji?
inhibitor aromatazy
zahamowanie syntezy estradiolu prowadzi do zwiększenia wydzielania FSH przez przysadkę
przejściowy wzrost stężenia androgenów powouje zwiększoną ekspresję FSH-R
letrozol - dawkowanie w stymulacji owulacji:
2,5-5mg/dobę przez 5 dni od początku cyklu
jaki procent skuteczności w wywoływaniu owulacji letrozolu?
70-84% przypadków owulacji (20-27% ciąż)
letrozol - działania niepożądane:
zaburzenia naczynioruchowe
wahania nastroju
zaburzenia widzenia
rzadsze efekty antyestrogenowe w macicy (lepsza jakość śluzu, grubsze endometrium)
jaki % częstości OHSS?
<1%
czynniki ryzyka OHSS:
- wiek <30 rż.
- przebyty OHSS
- PCOS
- wysoka rezerwa jajnikowa (wysokie AMH lub AFC)
- niskie BMI
- duża liczba (>20) dojrzewających pęcherzyków
- wysokie stężenia estradiolu podczas stymulacji
- stosowanie hCG do wywołania piku owulacyjnego/podtrzymania fazy lutealnej
- zajście w ciążę (wydzielanie hCG przez trofoblast)
klasyfikacja OHSS - jak się nazywa?
Levine’a i Navota
jaki procent stanowi czynnik żeński?
50-65%
czynnik żeński jajnikowy - jaki najczęstszy?
zaburzenia owulacji - 25-30%
z czego 80-90% dysfunkcja osi p-p
–> PCOS
ile AFC to zmniejszenie rezerwy?
<5
czynnik męski - jaki procent?
20-40%
u …..% par z niepłodnością stwierdza się obniżoną plodność u kobiety i mężczyzny
20-35%
jaki procent przypadków niepłodności ma etiologię wieloczynnikową?
40%
czy macica podwójna/dwurożna powoduje niepłodność?
nie
obecność przegrody w jamie macicy - o ……… % mniejsze szanse na ciążę
10-15%
endometrioza występuje u …….. % kobiet z rozpoznaną niepłodnością
25-50%
mechanizm niepłodności w endometriozie:
przewlekły jałowy stan zapalny
nadmierna synteza prostaglandyn, metaloproteinaz, cytokin
nieprawidłowa czynność układu immunologiczneo w obrębie narządów miednicy mniejszej
zaburzenia folikulogenezy, owulacja, zapłodnienia
ryzyko ciąży wielopłodowej po stymulacji gonadotropinami:
25-30%
IUI - wskaźnik ciąż na cykl:
10-15%
IVF - wskaźnik ciąż na cykl:
30-35% <35 rż.
gonadotropina kosmówkowa - nasila czy osłabia wydzielanie VEGF (OHSS)?
nasila