KESİTSEL ARAŞTIRMALAR Flashcards
KESİTSEL ARAŞTIRMALAR
+++Toplum Taraması
*Görünüşte sağlam olan kişilerin bazı testler, muayeneler ve diğer yöntemler uygulanarak, henüz tanısı konulmamış, bilinmeyen hastalık veya bozuklukların yaklaşık olarak belirlenmesi, diğer deyişle şüpheli hastaların sağlamlardan ayrılmasıdır. Yani bir tür erken ön tanı yöntemidir. Tanı koymak değildir!!! Sadece tespitinde yardımcıdır.
*Hastalıklara yol açan risk faktörlerini ve Hastaları/şüpheli hastaları preklinik dönemde saptamaktır.
*Böylece Risk faktörleri ortadan kaldırılabilir, azaltılabilir,
-Hastaların erken tedavilerini sağlanabilir,-Prognoz olumlu hale getirilebilir.
1- Taranan hastalık toplum için önemli sağlık sorunu olmalıdır,
2- Tanı konulabilecek bir presemptomatik dönemi olmalıdır,
3- Basit ve güvenilir bir tanı yöntemi olmalıdır,
4- Tanı konulan hastalığın tedavisi olmalıdır,
5- Erken tanı harcamaları çok fazla olmamalıdır.
6-Taramanın yararı yüksek olmalıdır. Yani önceden bilinmeyen ve tarama ile saptanan vaka sayısının, toplumdaki bilinen vaka sayısına oranı yüksek olmalıdır. Bir toplumda 40 yaş üzeri popülasyonda yapılan bir taramada toplam 300 tane diyabet hastası saptanmış ve bunun 60 tanesi önceden bilinen vaka, 240 tanesi tarama sırasında bulunmuşsa: %80 tarama yararı
++Prevalans Araştırması
++Durum Saptama
++Cross-sectional Study
+Toplumun belli bir andaki durumunu yansıtır.
+İncelenen olayın sıklık ve özellikleri
+Kesin etkenlerin araştırılmasında ilk adım (asıl nedeni bulmak için)
+Değişik iş kollarındaki hastalık prevalansı
+Etken – Sonuç ilişkisi… (etken sebep mi? sıkıntı etkenden önce mi sonra mı?)
+Temel işlevler (Hastalığın sıklığını-Kimde-Nerede-Ne zaman)
**Uygun bir yöntemle toplumu temsil eden bir örneklem seçilir. Ayrıca kontrol grubu seçilmez.
1-Tüm ülkeyi veya bir bölgeyi temsil eden bir örnek seçilebilir,
2-Çeşitli risk gruplarında çalışma yapılabilir.
( Toplumun tümü veya örneğe seçilen kesimin araştırmaya yüksek oranda katılması elde edilen sonuçların güvenilirliğini arttırır ( ≥ % 80 )
+++Katılma Oranı ve Etkileyen Faktörler:
-ön hazırlık yapılmalı.
-araştırmanın konusu,
-katılacak kişilerin belirli özellikleri (yaş, meslek, çalışma durumu, eğitim düzeyi gibi),
-araştırma bölgesinin özellikleri,
-soru sayısı ve nitelikleri…….
KESİTSEL ARAŞTIRMA ÖZELLİKLERİ
+Kolay ve ucuz
+Kısa zaman, düşük maliyet
+Toplumun sağlık durumu ve sağlık ihtiyaçları
+Toplum veya örnek üzerinde yürütülür
+Ayrıca kontrol grubu seçmeye gerek kalmaz (örneklem dışındakiler kontrol grubu)
+Prevalans hızı
+Veri kaynakları (Anket, fizik muayene, laboratuvar sonuçları)
+Yüksek katılım sağlanmalı
+Aynı anda çok amaçlı tarama (birden fazla hastalık)
“RİSK ALTINDAKİ TOPLUM”
Belirli bir hastalığa yatkınlığı en fazla olan nüfus grubu
Verilerin Özellikleri
\+Kişisel sosyo-demografik özellikler Yaş Cins Medeni durum Eğitim düzeyi Alışkanlıklar (Diyet) Kişilik yapısı Meslek Çalışma durumu Ekonomik durumu Çevreye ilişkin fizik, biyolojik bilgiler Konut koşulları Çalışma yeri koşulları Sağlığa ilişkin tutumlar, davranışlar Sağlık hizmetlerinden yararlanma Muayeneler Tam veya kısmi fizik muayene Laboratuvar testleri Rutin kan ve idrar tetkiki Ayrıntılı biyokimyasal kan tetkikleri Radyolojik muayeneler Akciğer fonksiyon testleri
KESİTSEL ARAŞTIRMALAR OLUMLU OLUMUSUZ ETKİLERİ
\+Toplumun sağlık durumu hakkında bilgi \+Aynı anda birden fazla sorun \+Sonuçlar genellenebilir \+Hastaların özelliklerini tanımlar \+Hipotez kurmaya yardımcı
- Hipotezleri test etmede güvenilir değil
- Çok güvenilir değil, analiz yönü zayıf
- Hafıza faktörü
TARAMA TESTLERİNDE BULUNMASI GEREKEN NİTELİKLER
1-Basitlik: Hekim dışı personel tarafından da kolaylıkla uygulanabilecek kadar basit olmalı.
2-Kabul Edilirlik: Maddi ve manevi travma yaratmamalı.
3-Doğruluk: Ölçüm sonuçlarını doğru vermeli.
4-Ucuzluk: Zaman, insan gücü ve para harcamaları düşük olmalı.
5-Tutarlılık: Testler tekrarlandığında aynı sonuçlar elde edilmeli.
6-Duyarlılık: Testin, taranan toplumdaki gerçek hastaları ortaya çıkarabilme özelliği.
7-Seçicilik: Testin, taranan toplumdaki sağlamları ayırabilme özelliği.
VAKA KONTROL ARAŞTIRMALARI
Retrospektif Araştırmalar
Geriye Dönük Araştırmalar
Case Control studies
+Belirli bir hastalığı olanlarda (vaka grubu) ve bu hastalığı olmayanlarda (kontrol grubu) Hastalık ile ilişkisi olduğundan şüphe edilen bir etkenin ne
boyutta olduğu belirlenerek Vaka ve kontrol grupları arasında görülme sıklığı yönünden bir fark olup olmadığı araştırılır.
+ARAŞTIRMANIN YÖNÜ terstir.!!! Yani sonuçtan etkeni bulmaya yöneliktir
+vaka ve kontrol grubundan şüphelenen etken olanlar olmayanlara oranlanıp daha sonra vaka grubunun oranı kontrol grubunun oranına oranlanır. Bu orana TAHMİNİ RÖLATİF RİSK (ODDS RATİO)
+Nedensellik yoktur. Sadece diğer etkenler yok sayılarak sadece bir etmenin hastalığa etkisi sorgulanır ve rölatif risk hesaplaması yapılır. Fazla sayıda farklı yer ve zamanda benzer sonuçlar elde edilmesi nedensel ilişki olduğuna dair kanıt kabul edilebilir.
Vaka Kontrol Araştırmalarında uyulacak adımlar:
Adım 1- Vakaların ve Kontrollerin kimlerden oluşacağı ayrıntılı olarak tanımlanmalı
- a) Vaka grubunun evrenini belirleyin
- b) Kontrol grubunun evrenini belirleyin.
- Aynı sağlık kurumuna başvuranlar
- Akrabalar (Eş, kardeş…)
- Benzer çevre (Komşular, arkadaşlar)
- Toplam nüfus’ tan hasta olmadığı kesin hastalardan seçilir.
Adım 2- Vaka ve Kontrol grubunu tanımlamada kullanılacak yöntemleri belirleyin.
+ Vaka ve Kontrolleri belirleme yöntem ve kriterleri nelerdir? (anket-fizik bakı- lab.-otopsi)
***aradığımız kişileri bulurken anket, fizik bakı,lab sonuçları ve aradğımız özelliklerin olup olmaması bulunma miktarı önemli.
+ Maruz kalınan etkeni belirleme yöntem ve kriterleri nelerdir?
+ Olası karıştırıcı faktörü belirleme yöntem ve kriterleri nelerdir?
*Gözlem ve ölçümler, her iki grupta da aynı koşullar altında ve aynı yöntemler uygulanarak yapılmalıdır.
Adım 3- Vaka ve Kontrol grubunun örnek büyüklüğünü hesaplayın.
• Uygun örnekleme yöntemi kullanarak, çalışmaya alınacak vaka sayısını belirleyin.
• En az vaka sayısı kadar birey içeren kontrol grubu oluşturun (Dört kata kadar çoğaltılabilir).
Adım 4- Vaka grubuna seçilecek/seçilmeyecek bireylerin kriterlerini belirleyin.
+ Çalışmaya alınmama kriterleri nelerdir?
Adım 5- Kullanılacak seçim yönteminin «geçerli» ve «güvenilir» olmasını sağlayın.
Adım 6- Verileri analiz edip yorumlayın.
Meme Kanseri olan kadınların geçmişte Oral
Kontraseptif kullanmış olma olasılığı Meme
kanseri olmayan kadınlara göre 2,9 kat daha
fazladır.
**Tah. Rölatif risk 1 ise etkene maruz kalmakla kalmamakla eşdeğer
Eğer 1den büyük ise maruziyet ve risk arasında pozitif bir ilişki var.
Küçükse negatif ilişki
Vaka kontrol araştırmalarının avantajları ve dezavantajları
+Kolay, ucuz, kısa sürede, az personel ile yapılır.
+ Vaka ve kontrol sayıları az olduğu için ekonomiktir.
+Kanser gibi az görülen, geç ortaya çıkan hastalıklar için en uygun yöntemdir.
+ Araştırmayı terk sorunu yoktur.
+Aynı konuda farklı bölgelerde yapılan araştırmalarda benzer sonuçlar alınırsa daha kesin ilişki saptanabilir
-Gruplar evreni temsil etmiyorsa sonuçlar evrene genellenemez.
-Retrospektif yöntem olduğu için hastalık ya da şüphe edilen etkenden hangisinin önce başladığını saptamak sorun olabilir.
-Taraf tutma (bias) olasılığı yüksektir.
• Kayıtlardaki bilgilerin tam ve doğru olmaması
• Tanıların farklı kriterlere göre konulmuş olması (her gruba aynı kriterler uygulanmalı)
• Kontrol seçiminde hata yapılması
• Fatalitesi(ölümcüllüğü) yüksek hastalıklarda vakaların ölümü
KOHORT ARAŞTIRMALARI
- Ortak bir ya da birkaç karakteri olan grup (Örn.
yaş, doğum tarihi, vb.)
+Anahtar nokta: Çalışma başlangıcında kohortun
araştırılan sağlık sorununa henüz yakalanmadığının saptanmış olmasıdır
+kohort sağlam bireylerden seçilir. Daha sonra izlem yapılır ve zaman içerisinde hastalık insidansı izlenir.
-AMAÇLAR:
1. Yeni hasta görülme sıklığını yani İNSİDANS‘ı hesaplamak. (prevelans eski yeni tümü)
2. “Etken” ile “Sonuç” arasında gözlenen
ilişkinin nedensel olup olmadığını belirlemek.
***İNSİDANS
Belirli bir toplumda, belirli bir zaman diliminde, ilk kez
ortaya çıkan vaka sayısının, o toplumun (=Risk altındaki
toplum) nüfusuna oranıdır.
+Etkenden yola çıkılıp sonuca varılır. (araştırma yönü düzdür.)
EPİDEMİYOLOJİK KANIT PİRAMİDİ
Piramitin tabanından yukarıya sıralama
- invitro test tüpü
- hayvan çalışmaları
- düşünce klinik görüşler
- vaka sunumu
- vaka serileri
- vaka kontrol
- kohort
- RKÇ (randomize kont. çal.)
- metaanaliz
- sistematik derleme
üstte yer alması daha güvenilir ve etken sonuç ilişkisiini daha net buldurucu olduğunu gösterir.
KOHORT TİPLERİ
RETROSPEKTİF KOHORT
Bir zamandan geriye yönelik etkenle karşılaşmış ve karşılaşmamış ve en önemlisi hasta olmayan kişileri zamanla izleyerek etkisini görmek. Ancak güvenilir kayıtlarla mümkün
+Yaşlı bakımevinde kalanlarda D vitamini alımı ile Covid-19 mortalitesi arasındaki ilişki.
PROSPEKTİF KOHORT
bugünden başlanarak hasta olmamış bireylerin izlenerek etkenle karşılaşıp karşılaşmamalrına göre yorum yapılır. İdeal olanıdır, ancak gerçekleştirmek zor
Rölatif risk
etken pozitif insidans / etken - insidans
1e eşitse etken sonucu etkilemiyor.
1den büyükse etken riski arttırıyor.
1den küçükse etken hastalıktan koruyucu.
Atfedilen risk
etken (+) insidans - etken(-) insidans =%
Etken dışındaki sebeplerin etkisi çıkartılır. Sadece etkenin etkilediği yüzde bulunur.
Korunabilirlik hızı
atfedilen risk / insidans (+)
