EPİDEMİYOLOJİDE NEDEN KAVRAMI Flashcards
Hastalık ve etken arasında ilişki varsa
nedensel ilişki var mı yok mu diye bakılır.
Nedensel olmayan ilişki
1-Tesadüfi ilişki (yalancı ilişki) = karpuz yeme ve boğulma orantılı artar gibi…
2- Hatalı ilişki = gerçekte olmayan ilişkinin var gibi gösterilmesi
a-Taraf Tutma (BİAS) - hafıza faktörü - yanlış adlandırma
b- Örnekleme hatası (evreni temsil edememiştir.) (insan kendi içinde çorbaya benzerken toplum böreğe benzer homojen değildir.)
+++örneklem büyüklüğü arttıkça hata oranı azalır. Ancak bir yerden sonra optimum seviyeye yaklaşır bu seviyeden daha da arttırmaya çok gerek yoktur. Bu sayı hesaplamalarla bulunur.
+++ BİAS= örneğin bir ilacın etkili olduğunu göstermek istiyorsak onu gençlere müdavimini ise yaşlılara vererek taraf tutmuş olabiliriz. (Bilerek) ve bilmeden
+örneklemin %80ine ulaşılmalı. Her ihtimal göz önünde bulundurulup %5-10 yedek liste yapılmalı
Nedensel ilişki
Etken varlığında sonucun etkilenmesi
TEK YÖNLÜ
yaş arttıkça doğum sayısı artar
kış mevsimi geldikçe enfeksiyon hastalıkları artar
İKİ YÖNLÜ
ateroskleroz ve hipertansiyon ikisi de birbirini arttırıyor olabilir.
ÇOK YÖNLÜ
miyokard infarktüsü ve kanserin birçok çevresel ve genetik etkeni olabilir.
iki değişkenin nedensel ilişkisini saptamada 5 kriter
1-İlişki kuvveti
+++ Relatif risk büyüklüğüyle hesaplanır.
+++Doz cevap ilişkisi
2-ilişki tutarlılığı
+etkenin tanı ve hastalığın dağılım bölgeleri benzer olmalı. (bölge, cins…)
+erkekler daha çok sigara içer. Sonuçta da benzer bir etki aranır. Aynı zamanda sigara içme oran grafiğiyle zamanlar sonra kanser grafiği benzerlik gösterir.
+sistematik derleme ve meta analiz
3-ilişki spesifikliği (özgüllüğü)
+bir etken sadece bir hastalığı etkileyebildiği gibi bazı hastalıklara birçok etmen sebep olabilir.
4- İlişkinin zamana uygunluğu
+Etkene belirli bir süre maruz kalmalı. Eteknin sebep olduğunu anlamak için
5-İlişkinin eldeki tüm bilgilerle uygunluk göstermesi
+etken hastalık oranını arttırmalı
+deneysel olarak test edilebilir hayvanlar üzerinde
DENEY HAYVANLARIYLA ÇALIŞIRKEN 4 R KUARALI:
1- Reduce : sayı olabildiğince az tutulmalı ki gereksiz yere hayvanlar ölmesin.
2- Refine /arındırma: yöntemin düzeltilmesi, olumsuz yönlerinin azaltılıp verimliliğin arttırılıması.
3-Replace /değiştirme: ağrısız yöntemle değiştirilmesi eğer var ise
4- Responsıbılıty /sorumluluk: sorumlulukların bilinmesi ve ona göre davranılması
SİSTEMATİK DERLEME
Bir alanda yayınlanmış olan çalışmaları kapsamlı bir biçimde tarayıp çeşitli kabul ve red kriterleri kullanarak hangi çalışmaların derlemeye gireceğini belirleyip bu çalışmalada yer alan bilgilerin sentez edilmesi ile oluşturulur
META ANALİZ
Aynı konudaki farklı yer ve zamanlarda yapılmış olan araştırma sonuçlarının uygun istatiksel yöntemlerle birleştirilmesi
NEDENSELLİK
- Zorunlu (gerekli) Neden
+Hastalığın oluşması için olması zorunlu neden. O neden olmazsa sonuç ortaya çıkmaz. - Yeterli Neden
+sonucun oluşmasında kesinlikle gerekli olmamasına rağmen yardımcı olan neden.
Daha çok zorunlu neden için uygun ortam şartları hazırlar.
