Kafli 2 - réttarheimildir

Question 1

Réttarheimild

Answer 1

Réttarheimildir eru þau viðmið- gögn sú háttsemi, þær hugmyndir og hvaðeina annað - sem almennt er viðurkennt að nota skuli eða nota megi til rökstuðnings þegar réttarreglu er slegið fastri eða hún mótuð alment eða í ákveðnu tilviki.

Question 2

Réttarheimild- háttsemi

Answer 2

Með háttsemi er átt við venju sem skapast hefur á ákveðnu sviði og telst nægilega fastmótuð og viðurkennd til að unnt sé að leggja hana til grundvallar réettareglu (réttarvenja)

Question 3

Réttarheimildir- hugmyndir

Answer 3

Með hugmyndum er einkum átt við réttarheimildirnar meginreglur laga og eðli máls sem byggja á hugmyndum um tilteknar grunnreglur og grundvallaratriði sem réttareglur verða leiddar af.

Question 4

Réttarheimildir - hvað eina annað

Answer 4

Orðasambandið ,,hvaðeina annað” vísar til þess að í tímans rás geti nýjar réttarheimildir öðlast viðurkenningu.

Question 5

Réttarheimildir- nota skuli eða nota megi sem stoð undir réttarreglu

Answer 5

Með því er átt við það hvenær réttarheimildir eru bindandi og hvenær heimilt er að nota þær (ekki bindandi)

Question 6

réttarheimildir- réttarreglur slegið fastri

Answer 6

Þegar réttarreglu er slegiðr fastri, það er lagaregla sem er til staðar er staðfest, þegar réttarregla er mótuð almennt eða í ákveðnu tilviki

Question 7

Réttarheimild- mótun

Answer 7

Með mótun er vísað til þess að oft er réttarregla ekki fullmótuð og kemur þá í hlut dómstóla (eða fræðimanna) að móta hana, annað hvort í ákveðnu tilviki ( við úrlausn tiltekins ágreinings) eða með almennum hætti (kenningasmíð færði manna)

Question 8

Sett lög

Answer 8

I) ákvæði stjórnarskrárinnar
II) Almenn lög sem alþingi setur og forseti staðfestir með undirritun sinni
III) stjórnvaldsfyrirmæli, til dæmis reglugerðir sem framkvæmdarvaldið (einkum ráðherra) setur samkvæmt heimild í almennum lögum.

Question 9

Rétthæð réttarheimilda

Answer 9

Dómara ber að líta fyrst til settra laga

• almenn lög
• stjórnvaldsfyrirmæli

Question 10

Réttarröð -réttarhæð

Answer 10

• sett lög
• venja
• lögjöfnun (analogia)
• meginreglur laga
• eðli máls
  Auk fodæmi úr fyrri réttarframkvæmd

Question 11

Uppruni settra laga

Answer 11

• almenn viðhorf í þjóðfélaginu hverju sinni
• hagsmunir þjóðfélagsins á hverjum tíma
• pólitísk viðhorf

Question 12

Má setja lög um hvað sem er?

Answer 12

Stjórnarskrá setur almennum lögum takmörk (79.gr.stjórnarskrárinnar)

Question 13

Hrd 1943,bls 237 (Hrafnkötludómurinn)

Answer 13

• í þessum dómi voru lög í fyrsta sinn dæmd andstæð stjórnarskrár.

Hér reyndi á: hvort brotið hefði verið á lögum sem áskildu íslenska ríkinu einkarétt til útgáfu rita eldri en 1400 með uppfærðri útgáfu á verkinu Hrafnkatla..

Niðurstaða: lögin voru talin andstæð prentfrelsiákvæði stjórnarskrárinnar, þar sem ap ekki lægju málefnalegar ástæður fyrir áskilnaði ríkisins. Fól í raun í sér tálmun á prentfrelsi.

Snertir hvaða svið/álitamál: samband milli stjórnarskrárinnar og almennra laga, endurskoðunarvald dómstóla.

Question 14

Tilvik sem settar lagareglur taka ekki til?

Answer 14

Leitað til annarra réttarheimilda

Gert á ákveðinn hátt í ákveðinni röð, aðferðarfræði beitt

Question 15

Réttarhæð réttarheimilda - réttarvenja

Answer 15

Ef til staðar er venja um tilvik er almennt ætlast til þess að dæmt sé í samræmi við þá venju, að því gefnu að sett lög nái ekki til tilviksins.

Ákveðnar kröfur sem venja þarf að uppfylla til að teljast gild réttarheimild
- löghelgan venju: aldur stöðuleiki, útbreiðsla o.fl.

Question 16

Rétthæð réttarheimilda - lögjöfnun

Answer 16

Ef engin lög og engin venja á við um tilvik er lögjöfnun beitt
- ef skilyrði beitingar hennar eru til staðar

,, þegar lagareglu er beitt um ólögákveðið tilfelli, sem samsvarar efnislega til þeirra sem rúmast innan lagareglunnar.”

Question 17

Rýmkandi lögskýring - lögjöfnun

Answer 17

Með rýmkandi lögskýringu er vísað til þess að efni settra lagareglu er skýrt rýmra en orðlag hennar gefur til kynna.

Regla sem er leidd er fram með lögjöfnun er með öðrum orðum réttlægri en regla sem leidd er af rýmkandi lögskýringu.

Question 18

Réttarhæð réttarheimilda - meginreglur laga

Answer 18

Lagasjónarmiðum beitt sem ráða má af löggjafarstefnu almennt, þótt ekki séu til lög um það tilvik sem er til úrlausnar

Bindandi réttarheimild fyrir dómara

Misjafnar meginreglur á misjöfnum sviðum: Dómari byggir niðurstöðu á viðmiðunum sem ráða má af lögum, löggjafarstefnu eða viðurkenndum lagasjónarmiðum almennt.

Meginregla laga er sú regla sem dómari styðst við til úrlausnar ágreiningi sé samþýðanleg þeim meginreglum sem gilda á viðkomandi réttarsviði.

• Hann er þá eki að búa til eigin reglur heldur nýtir hann lögfræðiþekkingu sína til þess að lesa út úr lgum eða viðurkenndum lagasjónarmiðum ákveðna meginreglu á viðkomandi sviði.
• Sem dæmi má nefna: meginregla í barnarétti: að ætíð skuli beita því úrræði sem telst barninu fyrir bestu.

Question 19

rétthæð réttarheimilda - eðli máls

Answer 19

Um tilvik finnast ekki sett lög, venja skilyrði ekki fyrr beitingu lögjöfnunar og meginreglur ekki ráðnar af lögum - litið til eðlis máls

Regla lesin úr eðli málsins sem fallast má á sem réttarreglu.

Dómari verður að ráða regluna af viðurkenndum eðlislægum atriðum. Einnig hefur verið talað um dómari beiti hér almennri skynsemi.

Question 20

Rétthæð réttarheimilda- fordæmi

Answer 20

Staða fordæmis sem réttarheimildar
- réttarheimild sem leidd er af öðrum réttarheimildum

• Staðfesting dómstóls á tilvist annarrar réttarheimildar.

Fordæmi hefur þá sérstöðu sem réttarheimild að það er í gurunninn ekki sjálfstæð réttarheimild heldur leitt af öðrum réttarheimildum.

Question 21

Lagastoð stjórnvaldsfyrirmæla- ályktanir af dómum?

Answer 21

• heimild verður að vera til setningar reglugerðar í lögum og verður löggjöfin að mæla fyrir um meginreglur, þar sem fram komi takmörk og umfang þess, sem skipa má á þann hátt, þ.e. Með reglugerð
• á a.m.k. Við þegar reglugerð er “íþyngjandi”
• meiri kröfur eftir því sem skerðingin er meiri
• ekki vísað í lagaáskilnaðarreglur stjskr. Sérstaklega, sbr. ,, samherjamál” og ,, Framamál”
• í samræmi við 2.gr. Stjskr

Question 22

Þjóðfélagsskipan?

Answer 22

Þjóðfélagsskipan felur í sér lýðræðislegan hátt, þaðð er með stjórnarská og síðan kosningum til alþingis, Alþingi er falið löggjafarvald og ef alþingi í skjóli þess valds hefur sett lög um ákveðin atriði eða falið framkvæmdarvaldinu innan marka laga að setja stjórnvaldsfyrirmæli um tiltekin atriði, ber að fara eftir þeim reglum.