Kafli 2

Question 1

Kunna úr þessum kafla

Answer 1

• Áhrif reynslu í bersnku á þroska heilans
• Samspilskenningar (e. Psychodynamic theories)
• Kenning Erik H. Erikson um sálfélagslegan þroska
• Tengslakenningar

Question 2

Reynsla í bernsku

Answer 2

• Rannsóknir hafa opnað augu manna fyrir mikilvægi fyrsti áranna
• Reynsla í bernsku getur haft áhrif á þroska síðar í lífinu
• Reynsla af því að fá grunnþörfum mætt vs ekki mætt
• Í gegnum þá reynslu læra börn um það hvernig umhverfið mætir eða mætir ekki þörfum þeirra

Question 3

Þroski heilans

Answer 3

• Heili í mönnum er stærri og flóknari en í öðrum lífverum
• Tekur lengri tíma að þroskast
• Þyngd heilans tvöfaldasr á fyrsta árinu
• Reynsla stuðlar að nýjum tenginum á milli taugafrumna

Question 4

Donald Winnicott 1896-1971
Berskur barnalæknir

Answer 4

• Lengi býr að fyrstu gerð “Good enough parenting”:
• Fær barnið hæfilega/viðeigandi ást
• Er hægt að bæta fyrir það sem misferst í uppeldi og umönnun barna?
• Notaði hugtakið spegillinn - “The mirror”
• Öll börn háð umönnunaraðila sínum til að geta uppfyllt líkamlegrar og tilfinningalegar þarfir
• Lýsir því þegar barn fer að upplifa sjálfsmynd sína
• Að vera speglað af móður sinni/frumumönnunaraðila
• Raunverulegar tilfinningar, tjáning og tengsl við sjálfan sig og aðra, nauðsyn til þess að lifa “lífi”
• Öll börn þurfa að treysta á aðra vegna frumuþarfa sinna
• Ef þessar þarfir eru uppfylltar þá er barnið “speglað”
• Læt vita að tilfinningum, fær þær viðurkenndar og svarað
• Afleiðing af því að fá allar þarfir uppfylltar dregur barn ómeðvitað ályktun: “ef ég læt vita af þörfum mínum verða þær uppfylltar”
• Barnið heldur áfram að þróast í skapandi einstakling
• Getur án erfiðleika tjáð tilfinningar og þarfir sínar
• Gerir kröfur í lífinu
• Skynjar sitt “sanna sjálf”
• Ef þessi þróun verður EKKI í þroska barnsins getur það leitt til alvarlegra erfiðeika í mótun persónuleika, “falskt sjálf”

Question 5

What is a person, what is a mind?

Answer 5

• Hugur barns
• Mikilvægt að svara þörfum þeirra (Meins, 2005)
• Hæfni foreldra
• Aðstæður barna
  ○ Ofbeldi
  ○ Vanræksla

Question 6

Sigmund Freaud 1856-1939
Austurískur geðlæknir og taugafræðingur

Answer 6

• Kenningar Freud:
  ○ Um persónuleikaþroska
  ○ Um drauma
  ○ Um orsakir taugaveiklunar
• Sálgreiningin er safn fræðikenninga og sálfræðileg meðferð
• Persónuleikinn
  ○ Það (id)
  ○ Sjálf (ego)
  ○ Yfirsjálf (superego)
• Alltaf togstreita á milli þessara kerfa
• Varnarhættir koma þar til skjalanna og draga úr þessari togstreitu
• Það-ið er meðfætt og ráðandi á fyrstu mánuðum ungabarnsins
  ○ Miðstöð hvatanna, s.s. Hungurs og þorsta
  ○ Ungabörn algerlega háð öðrum og skiptir máli hvort þörfum þeirra sé sinnt
• Sjálfið þroskast eftir 8 mánaða aldur og er meðvitað
• Tengiliður barnsins við raunveruleikann
• Finnur leiðir til að fullnægja þörfum barnsins
• Stjórnast af þörfum það-sins
• Yfirsjálfið þroskast seinast
• Er bæði dulvitað og meðvitað
• Er í hlutverki siðgæðisvarðar persónuleikans
• Þroskast með samsömun við foreldra - læra siðareglur samfélagsins

Question 7

Erik H. Erikson 1902-1994
Þýsk-amersískur þróunarsálfræðingur og sálgreinir

Answer 7

• Þekktur fyrir þróun sálfélagslegrar kenningar um einstaklinginn og hugtaka eins og t.d. tilvistarkreppa
• Erikson hélt áfram með kenningar Freuds um þróun sjálfsins og hélt fram hinni þríþættu skiptingu “það, sjálf og yfirsjálf”
• Aðstaða hans til dulvitaðra fyrirbæra og áhrif þeirra hin sama og hjá Freud
• Hann tók undir kenningar um stigaskipta þróun einstaklingsins
• Fjallar um tilfinningalíf og persónuþroska líkt og Freud
• Lagði áherslu á áframhaldandi þróun persónuleikans á unglings- og fullorðinsárum
• Kom með nýjar skilgreiningar á þroskastigum mannsins
• Bætti mikilvægi tengsl og umhverfis inn í þroskakenningarnar
• Straumahvörf

Question 8

Melany Klein 1882-1960
Austurísk-Bresk sálgreinir barna

Answer 8

• Sálgreinir sem mótaði huglæga atferlismeðferð fyrir börn
• Vann út frá ímyndunaralfi barna
• Sýndi fram á að barna getur elskað og hatað sama aðilann
• Barnið getur t.d. Upplifað móður góða og vonda
• Góð umönnun getur hjálpað barninu út úr því hugarfari
• En ef ekki getur það leitt til þróunar ofsóknargeðklofa
• Hafði áhrif á barnasálfræði og samtíma sálgreiningar

Question 9

Geðtengsl

Answer 9

Skilgreining:
Tilfinningalegt samband á milli umönnunaraðila og barns sem kemur fram í því að þau sækjast eftir að vera nálægt hvort öðru og koma einnig fram í viðmóti og tilfinningum þeirra gagnvart hvort öðru

Question 10

John Bowlby 1907-1990
Berskur læknir og sálgreinir

Answer 10

• Grunnforsendur tengslakenningarinnar eru meðal annars þær að velferð barns sé háð því að það geti myndað og viðhaldið frumtengslum
• Barnið lagar sig jafnvel að óeðlilegum aðstæðum til að varðveita frumtengsl
• Rof á þeim valda brenglun á sjálfsmynd og hæfni til að móta tilfinningaleg viðbrögð
• Tengsæaröskun, skv. Bowlby er m.a. Skotur á tengslafyrirmynd sem er stöðugt til staðar í lífi barnsins
• Aðrar kenningar um tengslaröskun fjalla um svokallaða hugsamveru, sem vísar til samskipta sem móta taugaþroska barnsins og þroskun sjálfsmyndar og tilfinningarstjórnunar
• Þetta ferli hefst strax við fyrstu félagslegu samskipti barnsins og er alltaf virkt, hvort sem viðbrög umhverfisins eru jákvæð eða neikvæð, nærandi eða hafnandi
• Rannsóknir þar sem börnum sem hlotið hafa tengslarof í æsku er fylgt eftir
• Rúmenía - dæmi
• Tengslaraskanir í bernsku hafa fylgni við hegðunar - eða persónuleikaraskanir síðar á ævinni og eru mest tengsl á milli þess að hafa upplifað óreiðukennd tengsl í æsku og greinast síðar með andfélagslega eða jaðarpersónuleikaröskun
• Geta þróað með sér geðræn vandamál síðar á ævinni

Question 11

Sálfélagslegir áhættuþættir fyrir tengslaröskun

Answer 11

• Ofbeldi á heimili
• Áfengis- og/eða fíkniefnaneysla náinna
• Lyndisraskanir foreldra
• Langvinnir sjúkdómar hjá barninu
• Meginmarkmið að hjálpa barninu að mynda tengsl
• Meginmarkmið að hjálpa barninu að mynda tengsl
• Þjálfa umönnunaraðila í tenglsamyndun við börn

Question 12

John Bowlby

Answer 12

• Móðurafrækslukenning
  ○ Geðræn einkenni á fullorðinsárunum
• Tengslakegðun
  ○ Börn fæðast ekki sem óskrifað blað
  ○ Hlutverk umönnunaraðila mikilvægt

Question 13

Þróun geðtengsla

Answer 13

1. Forgeðtengslaskeið: 0-2 mánaða
2. Geðtengsl ó mótun: 3-6/8 mánaða
3. Skeið skýrra geðtengsla: 6/8 mánaða til þriggja ára
4. Myndun gagnkvæms sambands: 3 ára -

Question 14

Mary Ainworth 1913-1999
Bandarískur barnasálfræðingur

Answer 14

• Vann víðtæka rannsókn á óöruggri tengslamyndun
• Fygist með móður og barni að leik
• Skilgreindi viðbrögð barnsins þegar móðirin fór frá því um skamma stund að kom svo aftur
• Starfaði m.a. með Bowlby að geðtengsla-kenningunni
• Þróaði kenningar Bowlbys og bar kennsl á mismunandi tegundir tengsla
• Rannsakaði eðli tengsla og tilgreindi fjórar gerðir:
  ○ Örugg tengsl
  ○ Forðunartengsl
  ○ Tvíbend tengsl
• Ringluð tengsl

Question 15

Patricia Crittenden

Answer 15

• Starfaði með Ainsworth
• Hefur þróað matstæki Dynamic maturational model (DMM) til að skima fyrir hættu í tengslasamböndum bæði fyrur börn og fullorðna
• Hún heldur því fram að ógagnlegt sé að styðjast við hugtakið “ringluð tengsl/disorganized” því það bendi til þess að hegðunin sé óskipuleg og óskynsamleg - en hún hafnar samt ekki lýsingu á hegðuninni sem lýst er en kýs að líta á hana sem er skipulögð við erfiðar aðstæður
• Matstækin gefa vísbendingar um hvaða meðferð getur hentað

Question 16

Heildræn nálgun

Answer 16

• Heildarsýn félagsráðgjafarinnar kemur frá ego sálfræðinni
• Ego sálfræðin notar lífsálfélagslega nálgun í þróun hugmynda um manneskjuna og það hvernig hún kemst af í lífinu