ethisch-deontologisch handelen

Question 1

moraal

Answer 1

1. betekenis
   - ‘mos’ of ‘mores’ (latijn) = ‘zede of gewoonte’
   - stelsel van normen en waarden
2. kenmerken
   - cultuurgebonden aspecten (verschil per context = andere waarden en normen)
   - westerse cultuur = individualistisch >< andere culturen = collectivistisch
   - veranderen over de tijd heen (vb. milieu of dierenrechten)

Question 2

morele vragen en opvattingen

Answer 2

1. morele vragen
   - vragen over goed en kwaad, manier waarop mensen moeten leven
   - vb. mogen mensen dieren eten? is het goed of fout?
2. morele opvattingen
   - geven antwoorden op morele vragen
   - vb. vegetariër heeft opvatting dat men geen dieren mag eten = moreel niet te verantwoorden

Question 3

verschillende soorten moralen

Answer 3

1. hechtingsmoraal
2. geweldsmoraal
3. reinigingsmoraal
4. samenwerkingsmoraal
5. beginselenmoraal

Question 4

soorten moralen (1-2)

Answer 4

1. hechtingsmoraal
   - hoe omgaan met mensen waarmee we verbonden zijn (vb. vriend helpen zonder daar zelf beter van te worden)
2. geweldsmoraal
   - hoe omgaan met bedreigende situaties
   - geweld = immoreel
   - MAAR, moord om moord te wreken > geweldsmoraal

Question 5

soorten moralen (3-5)

Answer 5

3. reinigingsmoraal
   - rein of wit = goede (vb. de witte mars)
   - besmetting = kwaad
4. samenwerkingsmoraal
   - rol in de manier waarop mensen samen werken
   - reden = beiden beter van worden, meer bereiken dan alleen mogelijk is
5. beginselenmoraal
   - redelijke argumenten waarom handeling goed of fout is
   - geen instinctieve en intuïtieve manier

Question 6

waarden en normen

Answer 6

1. waarden
   - opvattingen of voorstellingen van het goede
   - wat waardevol is of waar we naar streven
   - NIET strikt persoonlijk > gedeeld door (grote) groepen mensen (vb. gezondheid, vrijheid, geluk, vriendelijkheid)
2. normen
   - op waarden gebaseerde handelingsvoorschriften of spelregels
   - eenzelfde waarde kan vertaald worden in verschillende normen !!

Question 7

morele en juridische normen

Answer 7

1. morele normen
   - te maken met ideeën over het goede
   - hoe we ons moeten gedragen om ‘goed’ te zijn (vb. je liegt niet)
2. juridische normen
   - bindend en sancties verbonden
   - ‘gestolde ethiek’ (vb. je doodt niet)
   - uitz. Heinz dilemma (overtreden wel als ‘moreel’)

Question 8

fatsoennormen

Answer 8

1. betekenis
   - regels die bepalen of gedrag ‘fatsoenlijk’ is
   - ‘kleine ethiek’ of etiquette (vb. vinger opsteken in de klas)
   - grens tss morele normen en fatsoensnormen niet zo scherp
2. criteria die onderscheid bepalen:
   - ernst (morele normovertreding ernstiger)
   - straf (straf voor normovertreding zwaarder)
   - regelcontingentie (morele normen zijn niet/minder afhankelijk van ‘toevallig opgeschreven regels’)
   - autoriteit (morele normen minder afhankelijk van goedkeuring door autoriteit)

Question 9

deugden

Answer 9

1. betekenis
   - min of meer vaste, goede eigenschappen van mensen
   - ‘verinnerlijkte waarden’ die handelwijze bepalen
   - overeen met of gekoppeld aan waarden
   - EN onderdeel van karakter (vb. moed, zorgzaamheid, integriteit, naastenliefde en respect)

Question 10

ethiek

Answer 10

1. betekenis
   - ethos = zede of gewoonte (= moraal)
   - systematische reflectie op morele vragen
2. vorm van beginselenmoraal
   - argumenten op systematische manier
   - afstand van instinctieve gedrag > redelijke manier beargumenteren goed of kwaad

Question 11

manieren om systematisch na te denken over morele vragen

Answer 11

1. descriptieve ethiek of beschrijvende ethiek
   - feitelijke moraal in gemeenschap
   - hoe gedragen mensen zich in morele kwesties en welke argumenten (vb. uithuwelijken)
2. prescriptieve of normatieve ethiek
   - pro’s en contra’s van handeling en vervolgens standpunt (vb. legaliseren van drugsgebruik)
   - uitgangspunten voor morele keuzes, algemene principes
   - feiten < waarden
3. meta-ethiek
   - morele vraagstukken op hoger abstractieniveau (betekenis, herkomst en geldigheid visies goed en kwaad) (vb. zijn mensen gelijk?)
4. beroepsethiek
   - morele regels van beroepsgroep (vb. regels uit beroepsethiek voor pc)

Question 12

verschillende ethische theorieën (prescriptieve of normatieve ethiek)

Answer 12

1. gevolgenethiek
   - beoordeelt gevolgen of doel van handeling
   - streeft maximaliseren van genot
   - afweging + en - gevolgen
   - principe: ‘het doel heiligt de middelen’
2. deugdenethiek
   - beoordeelt karakter en motieven handelende persoon
   - streeft handelen vanuit goede eigenschappen (vb. hoe wordt ik een goed mens?)
3. deontologie
   - beoordeelt handeling zelf en intentie ervan
   - streeft nr handelen op basis van redelijke morele regels
   - handeling beoordeelt, ongeacht feitelijke gevolgen

Question 13

meta-ethiek

Answer 13

1. eerste standpunt
   - uitgaan van absolute standaard van universele waarden (= altijd voor iedereen gelden)
   - vb. ‘de universele Verklaring van de Rechten van de Mens’
2. tweede standpunt: moreel relativisme
   - geen algemene universele principes
   - wat moreel juist of onjuist is, hangt af van normen en waarden in sociale context
   - cultuur relativisme = normen en waarden van ene cultuur niet beter dan andere >< evolutionisme = ontwikkeling binnen culturen EN niet-westerse culturen zijn anders en minderwaardig (vb. films, boeken)

Question 14

beroepsethiek

Answer 14

1. descriptieve beroepsethiek
   - beschrijft morele opvattingen van bepaalde beroepsgroep (in context en zonder oordeel)
   - beschrijvend onderzoek (vb. ethisch gedrag van verpleegkundige in bepaald land)
2. prescriptieve beroepsethiek
   - regels en richtlijnen over hoe beroepsgroep moreel moet handelen (waarden en normen)
   - beroepscode of deontologische code psychologisch consulenten

Question 15

mensenrechten

Answer 15

1. algemeen
   - (fundamentele) rechten, geen privileges, kunnen niet toegekend of ingetrokken worden
   - universeel, onvervreemdbaar, ondeelbaar en onderling afhankelijk van elkaar
   - beschermd en ondersteund door internationale en nationale wetten en verdragen
2. ontstaan
   - na WOII
   - oprichting Verenigde Naties (1945), doel: geloof in de fundamentele rechten van de mens opnieuw te bevestigen

Question 16

sleutelwaarden van mensenrechten

Answer 16

1. algemeen
   - 2 sleutelwaarden aan de basis (= “menselijke waardigheid” en “gelijkheid”)
   - mensenrechten: poging tot definitie van basisstandaarden nodig voor leven in waardigheid
   - mensen op gelijke manier behandelen
   - nauwelijks controversieel
   - streven nr jurisdictie die menselijke waardigheid nastreeft

Question 17

UVRM

Answer 17

1. algemeen
   - ‘de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens’
   - basisprincipe: alle mensen vrij en met gelijke waardigheid en rechten geboren
   - door Algemene Vergadering van VN op 10 december 1948 aangenomen (na WOII)
2. inhoud UVRM
   - 30 artikels
   - negatieve en positieve vrijheden, burger- en politieke rechten, sociale, economische en culturele rechten
   - universeel en ondeelbaar

Question 18

UVRM: verklaring ≠ harde wet

Answer 18

1. algemeen
   - moeilijk op te leggen en overtreders te bestraffen
   - VN monitort en onderzoekt overtredingen (maar kan staten niet verplichten)
   - UVRM = fundament voor 20 grote mensenrechtenverdragen
2. nood aan verdragen om rechten juridisch afdwingbaar te maken
   - Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten
   - Internationaal Verdrag inzake economisch, sociale en culturele rechten

Question 19

Internationaal Gerechtshof

Answer 19

1. algemeen
   - Den Haag
   - juridisch hoofdorgaan van de VN
   - beoordeelt juridische geschillen tss staten en geeft advies over juridische kwesties
   - rechtszittingen openbaar

Question 20

regionale menenrechtenverdragen

Answer 20

1. Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens
   - 1950, Rome
   - 27 lidstaten van de EU zijn ook lid van de Raad van Europa en verplicht mensenrechten te erkennen en respecteren
2. Europees Hof voor de Rechten van de Mens (1959)
   - Staatsburg
   - regelt overtredingen op Europees Verdrag voor Rechten van de Mens door lidstaten vd Raad van Europa
   - oordelen zijn bindend en kunnen leiden tot aanpassing wetgeving

Question 21

deontologische code psychologisch consulenten

Answer 21

1. betekenis
   - leidraad voor beroepsethisch handelen
   - ondersteuning bij professionele en/of ethische dilemma’s
   - kwaliteitskeurmerk voor professioneel handelen
   - alle leden van de Beroepsvereniging voor psychologisch consulenten
2. doel
   - beschermen van beroep, zorggebruiker en systeem waarvoor men werkt
   - cliënt = klacht indien deontologische code niet werd nagestreefd (deontologische commissie)

Question 22

drie basisprincipes centraal

Answer 22

1. verantwoordelijkheid
   - functie op verantwoorde wijze uitvoeren
2. integriteit
   - integer professioneel handelen, transparant in de rol, eerlijke, respectvolle en niet discriminerende wijze
3. vertrouwelijkheid
   - werken aan de vertrouwensrelatie

Question 23

juridisch kader

Answer 23

1. deontologie
   - beoordeelt de handeling, intentie ervan
   - streeft nr handeling op basis van redelijke morele regels
2. deontologische code / beroepscode
   - ≠ WET / ≠ juridisch afdwingbaar
   - maar … sommige deontologische regels zijn wel vastgelegd in wetten (beroepsgeheim)

Question 24

beroepsgeheim

Answer 24

1. delen van gegevens = verboden, behalve …
   - getuigenis in rechte (spreekrecht en zwijgrecht)
   - de regelgeving het verplicht of toelaat
   - noodtoestand (beroepsgeheim > meldingsplicht)
   - aangifte bij kwetsbare personen
   - overleg ter preventie van geweld
   - ter verdediging van jezelf
   - binnen strafvervolging van jezelf;
2. gedeeld / gezamenlijk beroepsgeheim
   - enkel noodzakelijk
   - in belang van de cliënt (geïnformeerd en diens akkoord)
   - enkel delen met andere dragers van het beroepsgeheim;
3. toestemming <> instemming
   - toestemming = actief engagement of verbintenis
   - instemming = passiever akkoord

Question 25

beroepsgeheim binnen de Integrale Jeugdhulp (IJH)

Answer 25

1. algemeen
   - iedereen die medewerking verleent aan jeugdhulp = geheimhoudingsplicht
   - gegevensuitwisseling tss gemandateerde voorzieningen (OCJ, VK), magistraten en sociale diensten is verboden (tenzij instemming en basisgegevens)
   - gegevensuitwisseling tss jeugdhulpaanbieders, magistraten en sociale diensten is verboden (tenzij instemming en basisgegevens op schriftelijke aanvraag)
2. gedeeld beroepsgeheim
   - onderling mogen noodzakelijke gegevens uitgewisseld worden (mits toestemming)