Egzekutivne funkcije Flashcards
šta su egzekutivne funkcije?
- mentalni kapaciteti neophodni za formulisanje ciljeva, planiranje načina dostizanja ovih ciljeva i uspješno izvršavanje datih planova (za koordinaciju ponašanja)
- kompleksni procesi pomoću kojih pojedinac optimizuje svoje ponašanje u situacijama koje zahtijevaju odvijanje brojnih kognitivnih procesa
- meta-procesi - jer su usmjereni na druge kognitivne procese
- bazične kognitivne funkcije koje su neophodne za funkcionalno ponašanje
- slični su procesima pažnje, zaključivanja i rješavanja problema
- mogu da koriste informacije koje su sačuvane u memoriji i čulne informacije
šta podrazumijeva neadekvatno egzekutivno funkcionisanje?
- teškoće u iniciranju aktivnosti, održavanju pažnje i fokusa na radnji koja se izvodi
- teškoće u planiranju redosljeda aktivnosti
- nedostatak osjetljivosti na promjene u okolnostima i adaptaranja na njih
- perseveracija u nekonstruktivnim odgovorima na situaciju
- impulsivnost
- nepažljivost
- nefleksibilnost
…
koja je evolutivna prednost egzekutivnih funkcija?
- one doprinose tome da naše ponašanje bude fleksibilno
- omogućavaju prevazilaženje ograničenja ponašanja zasnovanog na automatskim reakcijama
- dozvoljavaju slobodnije odnose između stimulusa i ponašanja
slučaj Fineasa Gejdža?
- imao je nesreću na poslu koja mu je oštetila frontalne režnjeve (šipka mu je probola glavu)
promjene u ličnosti:
- nezainteresovanost
- nestrpljenje
- lako odustajanje od planova
- očuvano znanje i govor, ali smanjena kontrola i korigovanje ponašanja i kritička procjena sopstvenog ponašanja
Bedlijev model radne memorije?
egzekutivne funkcije odgovaraju komponenti centralnog izvršioca, čija je funkcija da kooridnira rad fonološke petlje i vizuo-spacijalne matrice
Lezakova?
ključne razlike između kognitvnih i egzekutivnih funkcija:
- kognitivne funkcije se odnose na to šta i koliko osoba zna i može
- egzekutivne funkcije se odnose na to kako i da li osoba uopšte izvršava određene aktivnosti
taksonomija egzekutivnih funkcija?
faktorskom analizom 9 kognitivnih zadataka koji operacionalizuju egzekutivne funkcije je došlo do tri ključne funkcije:
1. premještanje
2. ažuriranje
3. inhibicija
šta je funkcija premještanje?
efikasno premještanje pažnje sa jednog na drugi mentalni sadržaj, zadatak, operaciju ili mentalni set
postoje 3 moguća procesa u osnovi premještanja:
- kontrola koja razrješava kompeticiju između različitih podzadataka (deaktivacija irelevantnog seta i aktivacija relevantnog seta)
- prevladavanje proaktivne interferencije i negativnog primovanja
- izvlačenje pravila i ciljeva podzadataka iz dugotrajne memorije
šta je funkcija ažuriranje?
nadgledanje i ažuriranje reprezentacija u radnoj memoriji
nadgledanje i kodiranje dolazećih informacija prema njihovoj važnosti za zadatak koji se obavlja, kao i prikladno revidiranje elemenata koji se već nalaze u radnoj memoriji tako što se stare informacije, koje su u datom trenutku irelevantne, zamjenjuju novijim i važnijim
ažuriranje, kao funkcija centralnog izvršioca iz modela radne memorije, od subjekta zahtijeva da održava pažnju kako bi bio u stanju da obrađuje relevantne i ignoriše irelevantne informacije
temporalno označavanje - dodjeljivanje vremenske odrednice svakoj informaciji u radnoj memoriji
ova funkcija omogućava aktivnu manipulaciju predstavama
šta je funkcija inhibicija?
inhibicija dominantnih odgovora
sposobnost da se, kada je potrebno, namjerno inhibiraju najsnažmoko, automatski ili dominantni odgovori
funkcija slična kontroli interference - opadanja postignuća usljed irelevantnih informacija ili ponašanja, ali inhibicija obuhvata širi proces
bihejvioralna inhibicija podrazumijeva neku motornu komponentu, što ispitanicima omogućava da svjesno opozovu već automatski započetu reakciju prije nego što ona dođe do finalnog stadijuma svoje realizacije
ispitivanje funkcije premještanja?
- zadatak plus-minus
- zadatak broj-slovo
- zadatak lokalno-globalno
ispitivanje funkcije ažuriranja
- zadatak budi u toku: prikazuju se 6 kategorija (boje, voće, države, metali, rođaci i životinje) ali samo 3 od njih su “mete” (npr. boje, metali i životinje) i posljednje izložene riječi iz tih kategorija treba zapamtiti
- zadatak pamćenja slova: ispitanicima se sekvencijalno prikazuju nizovi slova, a njihov zadatak je da se na kraju liste prisjete posljednja 4 slova koja su im bila prikazana; kako bi se osiguralo da ispitanici stalno vrše ažuriranje, daje im se instrukcija da u svakom trenutku u sebi ponavljaju posljednja 4 prikazana slova
- spacijalni zadatak 2 unazad: dati odgovor kada je zatamnjeno isto polje koje je bilo zatamnjeo prije dva stimulusa
ispitivanje funkcije inhibicije?
- strupov zadatak
- zadatak stop-signal
- zadatak lijevo-desno
neuralne osnove egzekutivnih funkcija?
prefrontalni korteks se aktivira pri izvođenju kompleksnih obrazaca ponašanja
u ovu zonu konvergiraju informacije iz različitih modaliteta što omogućuje njihovu integraciju
u egzekutivne funkcije su uključene projekcije prefrontalnog korteksa na parijetalne zone, talamus, bazalne ganglije i međumozak
prefrontalni sindromi?
- povreda dorzolateralnog prefrontalnog korteksa dovodi do dorzolateralnog prefrontalnog sindroma
- bilateralna povreda ventromedijalnog prefrontalnog korteksa dovodi do pojave sindroma frontalne dezinhibicije
- povreda prefrontalnog korteksa može da dovede do oštećenja simulacije
- perseveracija
dorzolateralni prefrontalni sindrom?
- oštećenja sposobnosti da se neko ponašanje započne ili da se započeto ponašanje zamijeni drugim
- poremećaj se očitava i na emocionalnom planu kao apatija (gubljenje interesovanja za svijet oko sebe, bezbrižnost) i abulija (sporost i lako ometanje u izvođenju pokreta; teškoće u održavanju pažnje i istrajavanju u izvođenju neke akcije)
- pacijent ima problem da završi rečenicu tako da ona bude smislena (Hejlinški test za dovršavanje rečenica)
sindrom frontalne dezinhibicije?
nemogućnost inhibicije socijalno nepoželjnog ponašanja
za razliku od psihopatije, ovakve osobe mogu osjećati kajanje zbog svojih postupaka
sindrom zavisnosti od okoline - nemogućnost inhibicije imitacije i upotrebe predmeta koji se nalaze u okolini
oštećenje simulacije?
nemogućnost formiranja mentalnih modela spoljašnje stvarnosti, zamišljanja mogućih događaja
ovo se ogleda u nemogućnosti da se izgovori rečenica koja ne odgovara stvarnosti (“snijeg je crn”) i nemogućnosti simuliranja rada na problemu Hanojskih tornjeva
perseveracija?
nastavljanje sta primjenjivanjem starog pravila iako se ono promijenilo i ispitanik o tome dobija povratnu informaciju
ispituje se Viskonsin testom sortiranja karata: karte je moguće grupisati prema različitim pravilima (prema broju, boji ili obliku elemenata koji su na njima), ispitanik treba da pogodi koje je pravilo svrstavanja i o tome dobija povratnu informaciju
interakcija egzekutivnih funkcija i emocija?
ventromedijalni prefreontalni korteks je povezan sa mnogim senzornim zonama zahvaljujući čemu on detektuje posljedice djelovanja nekog stimulusa ili posljedice sopstvenog ponašanja
- zbog toga se u ovoj regiji kodira i afektivna valenca posljedice ponašanja: nagrada i kazna
- Ajova test kockanja
Ajova test kockanja?
4 špila od kojih su 2 “opasna” (daju velike dobitke i gubitke), ispitanik ne zna koji su to špilovi, optimalna strategija podrazumijeva izbjegavanje opasnih špilova
ispitanici sa oštećenim ventromedijalnim prefrontalnim korteksom češće biraju opasne špilove što im obara postignuće
ovi ispitanici ne razvijaju anticipatorni psihogalvanski refleks na okretnje karata iz opasnog špila
trenutne naspram odloženih nagrada?
individualne razlike u odabiru trenutnih ili odloženih nagrada (maršmeluo test) se zasnivaju na aktivaciji različitih neuralnih polja koja impliciraju učešće egzekutivnih funkcija
odabir trenutne nagrade se zasniva na aktivnosti limbičkog i paralimbičkog sistema dok se odluka da se uzme odložena nagrada zasniva na povećanoj aktivnosti lateralnog prefrontalnog korteksa i posteriornog parijetalnog korteksa
egzekutivne funkcije i ponašanje?
deficit u egzekutivnim funkcijama je povezan sa antisocijalnim ponašanjem
deficit u egzekutivnim funkcijama je vjerovatno sržni poremećaj ADHDa
deficit u egzekutivnim funkcijama se smatra važnim, ali ne presudnim, i za nastanak autizma, pri čemu se ističe prediktivna vrijednost egzekutivnih funkcija inhibicije i premještanja
pokazuje se da su crte impulsivnosti i agresivnosti povezane sa slabijim egzekutivnim funkcionisanjem pojedinaca u grupi prestupnika sa poremećajima ličnosti
