8. Het nut van theorie Flashcards
Het achterhalen van de waarheid
Theorie maakt dat we kunnen verklaren hoe de wereld werkt en kunnen voorspellen hoe de wereld in de toekomst zal werken en deze ook op zekere hoogte zullen kunnen controleren. Het waarheidsgehalte van een theorie moet dus zo hoog mogelijk zijn.
Omdit mogelijk te maken, moet een theorie zo goed mogelijk aansluiten bij de werkelijkheid, het waarheidsgehalte moet dus zo hoog mogelijk zijn.
Waarneming
Klassieke opvatting over wetenschap, zoals door logisch positivisten geformuleerd:
* Wetenschapper observeert realiteit, eventueel met experimentele procedures en observatieapparatuur.
* Dan leidt hij uit die observaties d.m.v. inductie een theorie af.
* Vanuit die theorie maakt hij dan voorspellingen.
Maar…
* Wat wij waarnemen is niet de realiteit, maar slechts een stukje ervan. Onze zintuigen zijn** fysiologisch beperkt**.
* Onze interpretaties van die waarnemingen zijn ook onderhevig aan biases, bvb attributiefout en confirmatieneiging
Theorie
Inductieprobleem: om vast te kunnen stellen of een theorie juist is, zou men iedereen moetenonderzoeken waarover die theorie een uitspraak doet, en dat is praktisch gezien onmogelijk.
Popper (kritisch rationalist) stelde het zo
sterk dat alle theorieën niet meer zijn dan onbewijsbare aannames over hoe de wereld werkt. Of al die aannamen kloppen zullen we nooit weten. We kunnen dat hoogstens aannemelijk maken door keer op keer m.b.v. deductie voorspellingen uit theorieën af te leiden en te onderzoeken of die uitkomen. Zolang dat zo is, mag een theorie als aannemelijk, maar nooit als helemaal waar aangenomen worden.
Paradoxaal genoeg wordt zekerheid wel bereikt als de voorspelling niet blijkt te kloppen. De theorie als onbewijsbare aanname gaat dus altijd vooraf aan de waarneming. In die zin is dan ook alle waarneming theoriegeladen: er is al verwachting voor de realiteit waargenomen wordt.
Dogmatiek
Paradigma: verzameling basisprincipes m.b.v. theorieën, methodes en technieken. (~Onderzoeksprogramma)
Lakatos maakte onderscheid tussen:
1. Harde kern: basisaannames die men ongemoeid laat.
2. Beschermgordel: wordt met een kritische houding aan gesleuteld.
Het zijn de onvermijdelijke, maar onbewijsbare basisaannamen die bepalen wat de wetenschapper ziet, hoe hij naar de wekelijkheid kijkt en welke vragen hij onderzoekt.
De verschillende benaderingen van de psychopathologie zijn allemaal gebaseerd op onbewijsbare aannames over hoe gedrag tot stand komt, er is geen objectieve maatstaf om ze met elkaar te vergelijken, ze zijn incommensurabel.
Spiegelen aan de natuurwetenschappen
Omdat onderzoeksprogramma’s niet te beoordelen zijn op hun waarheidsgehalte, wordt naar metafysica gekeken: de ontologie van een onderzoeksprogramma, filosofische beginselen die niet empirisch toetsbaar zijn, maar wel bepalend voor de inrichting van een onderzoeksprogramma.
Voorbeeld van zo’n metafysische aanname:
Determinisme: aanname dat alles bepaald wordt door de werking van oorzakelijke mechanismen. Dit is de basisaanpak van de natuurwetenschappen en sociale wetenschappen proberen zich daaraan te spiegelen. De mens wordt principieel opgevat als een machine die handelt zonder dat het individu er zelf vat op heeft.
Men zoekt oorzakelijke mechanismen van gedrag die kunnen verklaren waarom een individu gedrag laat zien, zonder dat bewust te willen. Determinisme gaat dus meestal samen met een bepaalde mate van reductionisme: dat is het idee dat verklaringen voor fenomenen herleidbaar zijn tot onderliggende niveau’s.
Determinisme en reductionisme zijn dus niet hetzelfde, em hoeven niet altijd samen op te treden, maar gaan wel goed samen.
Biologie
De (neuro)biologische benadering is een goed voorbeeld van een combinatie van determinisme en reductionisme. Zij poogt psychologische fenomenen te verklaren a.d.h.v. fysiologische mechanismen die verondersteld worden ten grondslag te liggen aan die psychologische problemen.
Enerzijds: evolutie, anderzijds: fysiologische en chemische processen leiden tot gedrag en ook tot psychopathologie.
Verstoringen moeten dan ook opgelost worden door ingrepen in die fysiologie. Dit is vaak het domein van de psychofarmaca die dan tracht de neurochemische huishouding op orde te brengen. (vroeger: oplossing in chirurgie)
Leren
Ook de leertheoretische benadering is een voorbeeld van een sterk deterministisch onderzoeksprogramma, maar is minder reductionistisch.
Men gaat ervan uit dat gedrag hoofdzakelijk aangeleerd is en dus niet verklaard wordt vanuit fysiologische mechanismen, maar wel vanuit herhaaldelijke omgevingsinvloeden. Causale relaties worden niet in het lichaam gezocht, maar in de interactie tussen lichaam en omgeving. Leidende principes zijn hierin de klassieke en operante conditionering.
Deze leerprincipes geven inzicht in de totstandkoming van gedrag en geven handvaten voor het bijsturen daarvan, in psychotherapie: bijsturing via gedragstherapie (uitdoven en gezonder gedragspatroon in de plaats geven). Dit is met name effectief bij de behandeling van fobieën en impulsstoornissen zoals obesitas, verslaving en obsessief-compulsief handelen.
Cognitie
De cognitieve benaderingontstond in het directe verlengde van de leertheoretische benadering. Deze benadering gaat er niet van uit dat gedrag simpelweg voortkomt uit leren, maar onderzoekt ook hoe mensen informatie selecteren en verwerken. In die zin kan ze beschouwd worden als een precisering van de leertheorie en is ze evenzeer deterministisch.
In tegenstelling tot de leertheorie gaat het nu echter ook over mentale inhouden, verwachtingen etc. die meespelen bij de totstandkoming van gedrag. In dit opzicht is de cognitieve benadering minder reductionistisch dan voorgaande benaderingen.
Gedrag wordt verklaard a.d.h.v. de manier waarop info uit de omgeving wordt verwerkt m.b.v. cognitieve schema’s verwerkt tot adequate reacties. Bij fouten in die schema’s ontstaat dan psychopathologie. Cognitieve gedragstherapie is niet enkel gericht op gedragsverandering, maar ook op het herstellen van fouten in die schema’s. Ze is succesvol gebleken voor de behandeling van depressie, angststoornissen, psychoses, verslaving en obsessief-compulsief handelen.
Integratie van biologische, leertheoretische en cognitieve benaderingen
Debiologische, leertheoretische en cognitieve benaderingen overlappen op vele vlakken en zijn allemaal deterministisch, maar verschillen op vlak van de mate van reductionisme. Daarom wordt vaak gekozen voor integratieve
therapie waarbij verschillende inzichten en behandelvormen gecombineerd worden ingezet.
Een eigen dynamiek voor de psychologie
De natuurwetenschappelijke benadering (biologische, leertheoretische en cognitieve benaderingen samen) is volgens Dilthey (1983) niet toereikend om de mens te begrijpen omdat de mens een subject bezit dat altijd lokaal en historisch gesitueerd is en dus niet vatbaar is voor universele, natuurwetenschappelijke wetten. Hij stelt voor het onderzoeken van die subjectieve positie de hermeneutische methode voor: een invoelend begrijpen van wat zich afspeelt in de belevingswereld. D.m.v. een empathische houding kan men de ervaringen van een ander herbeleven om deze vervolgens binnen een sociaal-historische context te interpreteren en te komen tot een dieper begrip van de geestelijke wereld van een ander.
Onbewust
De psychoanalytische benadering gaat ervan uit dat gedrag gestuurd wordt door onbewuste oerdriften en innerlijke conflicten eerder dan feitelijke gebeurtenissen.
Inzicht in de innerlijke wereld van een individu kan dus enkel ontstaan door zich in te leven in dat individu en de dubbelzinnigheden van diens uitingen te interpreteren. Ondanks een deterministische grondslag is de psychoanalytische therapie dus interpretatief van aard: dubbelzinnige uitingen van de cliënt (bvb dromen, versprekingen, creatieve handelingen,..) worden hermeunistisch geïnterpreteerd om te duiden hoe innerlijke conflictende cliënt verstoren in het dagelijkse leven. Men wil niet één mechanisme veranderen maar men wil een totale persoonlijkheidsverandering.
Door deze nadruk is de psychoanalyse dan ook eerder theoretisch toegesneden op behandeling van algemene persoonlijkheidspathologie, dan van specifieke stoornissen.
Vrije wil
Ook de humanistische benadering heeft een heurmeunistisch karakter: de mens leeft in zijn eigen
subjectieve belevingswereld en handelt van daaruit om zichzelf te verwezenlijken. Dit handelen is
intentioneel (voluntarisme). Therapie is dan ook vooral gericht op ondersteuning van de cliënt bij
toekomstige zelfactualisatie, de therapeut is een empathische begeleider.
Context
De systeembenadering verwerpt de biologische en leerprincipes en kijkt naar het individu als
geheel in een ecologische, maatschappelijke en sociale context, ook wel holisme genoemd: het
individu en context vormen een systeem en binnen dat systeem komt gedrag tot stand. Daarom is
de systeembenadering bij uitstek relevant voor relatie-en gezinsproblematiek.
Theorie in de praktiijk
Deterministisch en reductionistisch: biologische, leertheoretische en cognitieve benadering: deze
lenen zich dus goed tot integratieve aanpak. De pyschoanlyse is interpretatief, de humanistische
benadering voluntaristisch en de systeembenadering holistisch: incommensurabel met een
deterministische en reductionistische ontologie! Toch kan ook hier sprake zijn van een integratieve
aanpak, bvb een humanistische houding van empathie is prima te combineren met cognitieve
gedragstherapie. Maar van een volledig theoretische integratie kan nooit sprake zijn.
Men spreekt van technisch eclecticisme: uiteenlopende therapeutische technieken inzetten zonder
theoretische integratie na te streven.
