5. sociale determinanten v mondgezondheid Flashcards
meeste aandoeningen (vd mond) hebben een multifactoriële oorzaak (2)
- een complexe interactie tussen verschillende risicofactoren
- grote individuele variatie in de progressie v (mond)ziekten
wat maakt de mondgezondheid (3)?
- biologisch product (genetische en biologische factoren)
- maatschappelijk product (leeftijd, opleidingsniveau, SES etc)
- gedragsproduct (individuele leefstijlkeuzes; poetsgedrag, frisdrankconsumptie,roken etc)
determinanten =
factoren die (mede)bepalen hoe gezond je bent
Relevante gezondheidsdeterminanten volgens Lalonde (model v Lalonde, 1974) (4)
- biologische factoren
- leefstijl
- omgeving
- voorzieningen gezondheidszorg
relevante gezondheidsdeterminanten volgens Dahlgren en Whitehead, 1991 (5)
- sociaaleconomische, culturele en ecologische omstandigheden
- leef-en werkcondities
- sociale en gemeenschapsnetwerken
- individuele leefstijlfactoren
- aangeboren factoren
hoe beïnvloeden sociale factoren de gezondheid? (2)
- lage SES = meer blootstelling aan stresserende levensomstandigheden +
- lage SES = minder beschermende middelen
hypothesen die het verband tussen SES en gezondheid verklaren (5)
- artefacthypothese
- hypothese v sociale selectie
- materiële hypothese
- psychosociale hypothese
- hypothese v gezondheidsgedragingen
artefacthypothese =
= er is geen oorzakelijk verband tussen SES en gezondheid
= waargenomen verschil berust op fouten in de studies v sociale ongelijkheden (artefacten)
-> MAAR: zeer uiteenlopende studiemethoden tonen duidelijke relatie tussen gezondheidsproblemen en SES
hypothese v sociale selectie =
= er is geen oorzakelijk verband tussen SES en gzh
= de gezondheidstoestand v/e persoon heeft invloed op zijn SES (en niet andersom)
-> een slechte gezondheidstoestand leidt vaker tot een verlaging vd SES (loonverlies, arbeidsongeschiktheid, isolement)
-> MAAR: probleem is breder
materiële hypothese =
= materiële factoren veroorzaken gezondheidsproblemen (gebrek aan financiële middelen, slechte huisvesting, etc)
- meer materiële mogelijkheden is minder risico op gezondheidsproblemen
- > MAAR: gezond zijn kost geld? (meer toegang tot, voeding, beweging, goede huisvesting…)
psychosociale hypothese =
= psychosociale stress heeft impact op gezondheid, en kan mensen kwetsbaarder maken voor ziektes
= stress is mede veroorzaakt door beperkte mogelijkheden v mensen met een lage SES
+ hoge stress kan aanzetten tot middelenmisbruik
hoe zou psychosociale stress de gezondheid kunnen beïnvloeden? (2 manieren)
- stress zou tot pathogene effecten kunnen leiden
- grotere kwetsbaarheid voor ziektes in het algemeen
(meest schadelijke stress is de stress die langer aanhoudt)
hypothese v gezondheidsgedragingen =
= de gedragingen die gezondheid schaden of bevorderen zijn ongelijk verdeeld over sociale groepen (door materiele en pyschosociale factoren)
- > bv groepen met een lagere SES hebben meer rokers, slechtere eetgewoonten etc
- > risicogedragingen voor gzh zijn niet altijd product v/e vrije keuze, maar ingegeven door sociale omgeving (vrijetijdsbesteding, muziekstijl, kledingstijl etc)
Habitus (Frolich et al, 2008) =
= het geheel v gesteldheden, actieschema’s of percepties die het individu verwerft in de loop v zijn sociale beleving
–> maakt schadelijke gezondheidsgedragingen meer aanvaardbaar in bepaalde SES-categorieën
mechanismen die het verband tussen SES en gezondheid tijdens de hele levenscyclus verklaren (3)
- cumulatieve effecten
- latente effecten
- levensloop effecten
(=complementaire mechanismen om het verband om het verband tussen SES en gezondheid op VOLWASSEN leeftijd te verklaren)
hypothese vd cumalatieve effecten =
= de SES heeft een cumulatief effect op de gzh, op elk moment in het leven
= factoren die een gunstig of ongunstig effect hebben op de gezondheid, zijn op elk moment even belangrijk
= hierdoor gunstige factoren de impact v eerdere ongunstige factoren compenseren
de hypothese v latente effecten =
= stelt dat ongunstige SE-omstandigheden vanaf de conceptie tot in de latere kinderjaren zijn bepalend voor een slechtere gezondheid op volwassen leeftijd omwille van biologische effecten
= verandering v SES doorheen de levensloop heeft hier geen effect op de gezondheid
de hypothese levensloopeffecten =
= ongunstige SE-factoren vanaf conceptie tot in de latere kinderjaren zijn bepalend voor een slechtere gezondheid op volwassen leeftijd omwille van een aaneenschakeling v waarschijnlijkheden
- bv ongunstige SES in kindertijd -> mindere toegang tot goede opleiding, job, welstand etc
socio-economische indicatoren/dimensies om sociale ongelijkheden (in geïndustrialiseerde landen) mee in kaart te brengen (Kunst & Mackenbach) (3) =
- inkomen
- opleiding
- werk
(4. rijkdom, omdat rijkdom anders verdeeld is dan inkomen)
de hypothese v cumulatieve effecten =
= mensen met een lage SES accumuleren problemen doorheen de tijd
verklaring 1 = matteüseffect
verklaring 2 = multipicatief sociaal effect
verklaringen v de hypothese v cumulatieve effecten = (2)
- Matteüseffect = nieuwe kansen worden toegekend op basis v vroegere successen
- Multiplicatief sociaal effect = dichtheid en omvang vh netwerk hebben invloed op de kans op problemen te voorkomen/op te lossen.
Matteüseffect =
= nieuwe kansen worden toegekend op basis v vroegere kansen
- wie weinig successen heeft geboekt, krijgt moeilijker erkenning dan wie al successen heeft geboekt
Multiplicatief sociaal effect =
= de dichtheid en omvang vh netwerk hebben een invloed op de kans om problemen te voorkomen of op te lossen
def SES =
= sociaal-economische status
= de positie v mensen op de maatschappelijke ladder met het daaraan verbonden aanzien en prestige
- heeft verschillende synoniemen: (relatieve positie / mate om maatschappelijk gewaardeerde goederen te creëren of consumeren)
