5 _ Dierenwelzijn, stress & angst Flashcards
De 5 V’s + toepassingen
Vrijheid van honger, dorst en slechte/verkeerde voeding
- Voeding: juiste hoeveelheid, samenstelling en microbiologische vereisten (aangepast aan
nutritionele behoeften van het dier, wetenschappelijke vereisten en microbiologische status
van het dier).
- Water: afhankelijk van diersoort, omgevingstemperatuur, voedersamenstelling, fysiologische activiteit van het dier en het experiment. Tenzij omwille van experimentele redenen moeten dieren steeds vers drinkwater ter beschikking hebben
Vrijheid van ongemak : goede huisvesting
- Strooisel, beddingmateriaal
- Omgevingsverrijking (iedere toevoeging aan de leefomgeving van een dier in gevangenschap,
die de kans vergroot dat het dier zich op een meer natuurlijke wijze gaat gedragen)
- Relatieve vochtigheid, temperatuur, lichtintensiteit/ritme, geluid, luchtcirculatie
Vrijheid van pijn, letsel of ziekte
- Evaluatie pijn/lijden
- Bij pijn, ziekte : anesthesie, pijnstillers, euthanasiemethodes,…
Vrijheid om een normaal gedragspatroon te ontwikkelen
- Gebruik van omgevingsverrijking
- Geen ongemak, pijn, ziekte
Vrijheid van angst en stress
- Stress: een toestand van het organisme als gevolg van een bedreigende gebeurtenis die
onzekerheid meebrengt. Het leidt tot gedragsveranderingen en fysiologische veranderingen
en dient dus voorkomen te worden door stressoren (condities die leiden tot stress bv. de
natuurlijke vijanden) te vermijden, door omgevingsverrijking, nestmateriaal te gebruiken
Begrippen leerproces ( habituatie, conditioneren, ….) en het nut / voordelen van een leerproces
Soorten leerprocessen
- Niet - associatief leren : geen associatie tussen prikkel en respons vb habituatie en sensitivering
- Associatief leren : wel een associatie tussen prikkel en respons vb klassiek en operant conditioneren
- Extinctie: uitsterven van een bestaande associatie
Niet associatieve leerprocessen
- Habituatie of gewenning : afname in de sterkte van een respons die optreedt wanneer een
prikkel herhaalde, kort opeenvolgende keren wordt toegediend. Het dier leert de prikkel
herkennen, indien deze niet gunstig/ongunstig is, zal de respons afnemen en wegblijven. Vb
wennen aan geluiden, kooien,…
- Sensitivering : de verhoging van de frequentie of de intensiteit van een reactie door een
sterke of schadelijke prikkel. Het dier leert sneller te reageren op een prikkel die pijnlijk of
schadelijk zou kunnen zijn
Vb op onderzoekstafel; vasthouden + inspuiting, volgende keer meteen reactie als het dier op de onderzoekstafel wordt gezet
Associatieve leerprocessen
Conditioneren: een vorm van een associatief leerproces (er is een associatie tussen prikkel en
respons)
- Klassiek conditioneren: een geconditioneerde prikkel (CS) wordt verbonden met een ongeconditioneerde prikkel (OCS) bv. hond: elektrische shock (OCS) aan poot -> terugtrekken poot (OCR); later: voorafgaand een lichtflits (CS); na een tijd: hond zal poot opheffen bij de lichtflits -> geconditioneerde respons
- Operant conditioneren: verbinding tussen een respons en een prikkel (omgekeerd; per toeval respons) bv. skinnerbox: hongerige rat duwt bij toeval op hefboom (respons) waardoor er voedsel verschijnt (prikkel); na een aantal keer: bij honger zal de rat op de
hefboom duwen
Wat is een open field test/ wat is een water maze test?
Open field test
- Wordt gebruikt om algemene bewegingsactiviteiten te testen, maar ook angst en bereidheid
om mee te doen aan onderzoek
- Kan gebruikt worden om geheugen te beoordelen door vermogen van een dier om een
stimuli of object te herkennen te evalueren
Water maze test
- Test van ruimtelijk leren voor knaagdieren die vertrouwd is op distale aanwijzingen om vanaf
de startlocaties rond de omtrek van een open zwemarena te navigeren om een
ondergedompeld ontsnappingsplatform te lokaliseren
Gedrag - en fysiologische veranderingen bij stress.
Gedragsveranderingen
- Vluchten
- Vechten
- Vlijen
- (Be)vriezen
Fysiologische veranderingen
- Fight of flight respons door (para)sympathicus → autonoom zenuwstelsel
- Adrenaline, cortisone… → neuro-endocrien systeem
Drie fasen van stress
- De alarmfase (hormonen)
- De weerstandfase (autonoom zenuwstelsel)
- De uitputtingsfase (dood)
Soorten gedrag
- Agonistisch gedrag: als het dier gehinderd wordt in het bereiken van zijn doel (agressie)
- Ambivalent gedrag: als het dier zowel zijn doel wil benaderen als ontwijken (cirkelen)
- Omgericht gedrag: als het dier zijn doelobject niet kan of durft te nemen
- Overspronggedrag: niet met het conflict te maken, is intens en van korte duur
- Stereotiep gedrag: constante vorm, wordt herhaald en dieren lijken doelloos (slecht welzijn)
Welke negatieve gevolgen kunnen stress/pijn hebben op het proefdier/dierproef?
- Gewichtsverlies
- Dehydratatie
- Verminderde voedsel en wateropname
- Gebogen houding
- Depressie, terugtrekken uit groep
- Oog- en neusproblemen + versnelde ademhaling
- Gedragsveranderingen
Evaluatie pijn/lijden : welke mogelijkheden zijn er om dit te beoordelen?
- Voor - en nadelen + vb per diersoort
Vergelijkingen met de mens
- Wanneer die gedrag vertoont dat vergelijkbaar is met menselijk gedrag bij pijn, dan heeft dier ook pijn (extrapolatie)
- Kan misleidend zijn
- Soort specifiek gedrag : sociaal en communicatief gedrag
Gezondheid en lijden
- Pijn verlaagt activiteit dat nodig is voor genezing
- Ziektes veroorzaken pijn
- Stress zorgt voor daling weerstand met ziekte als gevolg
- Stress zorgt voor gedrags- en fysiologische veranderingen
- Meten aan de hand van ademhaling, pols, temperatuur en huid : deze parameters zijn afhankelijk per diersoort
Gedrag & lijden
- Gedragsobservaties geven betere indicaties dan de vergelijkingen met mens of normale
gezondheidstoestand
- Vergelijken met wilde tegenhangers
- Abnormaal gedrag : staart afbijten bij varkens bij krappe huisvesting
- Niet elk abnormaal gedrag betekent pijn
Mouse grimace scale
Hoe werkt dit/waar let men op?
Aan gelaatsuitdrukkingen wordt nagegaan of een proefdiermuis pijn lijdt. Het is een nieuwe
manier voor pijnevaluatie bij diermodellen
We gaan 5 gezichtsuitdrukkingen observeren
- Meer sluiten van ogen
- Boller/vlakker worden van neus
- Boller/vlakker worden van kaken
- Oren meer naar achter
- Snorharen dichter/verder uiteen
Humane eindpunten?
Ook het verschil tussen de verschillende soorten eindpunten (preklinisch enzo)
Humaan eindpunt
Het uit de proef nemen of doden van een dier om meer ongemak te voorkomen
- Vak - en proef specifiek
Preklinische eindpunten
Gaan vooraf aan optreden van pijn en/of ongerief
Maakt het mogelijk tumorcellen of virulente micro - organismen via moleculaire biologische technieken te
labelen met luciferase gen
- Techniek wordt gebruikt om per dier een indicatie te krijgen over groei of spreiding van ziektekiem of tumorcel
- Dier wordt in vroeg stadium, voor klinische verschijnselen uit experiment gehaald
Niet klinische humane eindpunten
- Procedure die tot klinische verschijnselen leidt vervangen door procedure dier hier niet tot
leidt
Welzijnslogboek
Wat zegt de wet hierover?
Het is een dagelijkse opgestelde controlelijst voor de evaluatie van het welzijn van het dier. Ook elke
dag objectieve criteria (T, eetlust, gewicht…)
Indeling naar ernst van de dierproeven(zie KB 2013): er wordt een voorbeeld gegeven en jullie mogen oordelen of dit onder de categorie licht/matig/ernstig valt. Dus bekijk de lijsten uit de bijlagen goed !
Zie document
