1 _ Inleiding, historiek, wetgeving, alternatieven & ethiek Flashcards
Waarom zien we de laatste jaren een stijging in het aantal gebruikte proefdieren?
- Toenemend onderzoek naar ziektemechanismen bij de mens
- Meer gebruik van koudbloeddieren
- Bepaalde larvaire, foetale vormen, vallen nu ook onder proefdieren KB 2013
- Transgene dieren moeten nu ook meegerekend worden
Waarom is er een verschil in cijfers tussen het aantal dierproeven en het aantal proefdieren?
Proefdieren worden hergebruikt
- Proefdieren worden in één of meerdere dierproeven gebruikt
Geef de 4 voornaamste onderzoeksgebieden waarin proefdieren gebruikt worden.
Fundamenteel onderzoek
- Zuiver wetenschappelijk onderzoek
- Vb. naar biochemische processen, rol hormonen, kanker, nieuwe
behandelingen/medicijnen…
Translationeel en toegepast onderzoek
- Past de kennis en resultaten uit fundamenteel onderzoek toe in de klinische praktijk
- Vb. onderzoek naar zenuwziekten en psychologische aandoeningen
Reglementaire testen en routineproductie
- Kwaliteitscontrole en routineproductie van producten, toxiciteitsonderzoek en andere
veiligheidsonderzoeken
- Voornamelijk voor wettelijk verplichte onderzoeken vooraleer geneesmiddelen en vaccins op
markt mogen komen
Hoger Onderwijs of opleiding
- Onderzoek naar bescherming van milieu
Vb. ecologische impact van windmolens in Noordzee Onderzoek naar welzijnsindicatoren voor reptielen in gevangenschap
- Onderzoek naar instandhouding van kolonies en genetisch gewijzigde dieren die niet
gebruikt werden in andere procedures
Welke voordelen hebben bv zebravissen/knaagdieren als proefdier?
Zebravisjes
Kunnen gebruikt worden voor fundamenteel biologisch onderzoek omdat de zebravis een
groot aantal gelijkenissen vertoont met de mens (vooral wat betreft zenuwen,
spijsverteringsstelsel). Ook ontwikkelen de embryo’s zich buiten het lichaam van de moeder
en zijn de eitjes transparant. Hierdoor kunnen onderzoekers de visjes letterlijk zien groeien
en ontwikkelen. Een ander voordeel is dat zebravissen een zeer snelle ontwikkeling kennen
en dat de vissen zich snel voortplanten. Stoffen worden via het water opgenomen wat handig is
voor toxiciteitstesten. Ze stellen weinig eisen aan hun omgeving en voedsel, met andere woorden ze zijn relatief goedkoop te houden.
Knaagdieren
Hebben een korte voortplantingscyclus en zijn daarom gemakkelijk te kweken : snel grote
aantallen. Ze hebben eenvoudige voedingseisen en ze hebben weinig ruimte nodig.
Vb. bij Knock out muizen kan je bepaalde genen uitschakelen en zo het diermodel daarbij
optimaliseren.
Illustreer aan de hand van een voorbeeld wat een geschikt proefdiermodel is.
Het proefdiermodel hangt altijd af van wat we willen onderzoeken. Men probeert altijd zo laag
mogelijk in de dierenrangorde te gaan om een gepast dier te selecteren. Wanneer men vb. studies
over Alzheimer wil doen, gaat men eerst kijken welke dieren daarvoor het best geschikt zijn. Vaak
worden deze testen op muizen en apen gedaan. Apen zijn heel goed om hiervoor te gebruiken
aangezien ze kort bij de mens staan maar dit is niet de laagste diersoort die we kunnen gebruiken.
Vandaar dat men eerst zoveel mogelijk op muizen gaat testen, alvorens nadien eventueel op een aap
te testen. Hier is een strikte wetgeving voor.
Keuze van het dier: vb. Softenon werd getest op katten en was ok maar zorgde voor misvormingen
van de foetus bij zwangere vrouwen. Bij de muis worden veel menselijke genen aangetroffen waar
men accuraat op kan testen, wetende dat de mens er op dezelfde manier op reageert.
Wat bedoelen we met standaardisatie van een proef?
Het optimaal en constant houden van alle factoren die de reacties van een proefdier beïnvloeden
waardoor de proefdieren op een constante manier reageren en waardoor de resultaten van een
uitgevoerde proef betrouwbaar en herhaalbaar zijn. De spreiding in meetwaarden van een proef
wordt dus gereduceerd. Er worden zo weinig mogelijk dieren gebruikt. Op deze manier kunnen
resultaten binnen en tussen laboratoria met elkaar vergeleken worden.
Bespreek de beperkingen van dierproeven.
- Keuze diermodel
Zeer belangrijk, het is niet altijd zo dat een middel dat veilig is voor de proefdieren, veilig is voor de mens, vb. Softenon, getest op katten, probleem bij mens. - Variabiliteit tussen de dieren binnen een soort
Als er veel variatie is tussen de dieren binnen een
soort, zijn er ook meer dieren nodig voor de proef om een relevant onderzoek te doen vb.
bastaardhonden = meer dieren nodig, zuivere rassen/ inteeltstammen : minder variatie in respons
tussen de dieren -> minder dieren nodig
Belangrijk: minimaliseren van de variabiliteit tussen dieren -> minder dieren nodig - Duur (hoge kosten)
- Verzorging proefdieren: arbeidsintensief
Wat zijn de 3 V’s (3R’s)/ 4 V’s ?
- Replacement : Vervanging
- Reduction : Vermindering
- Refinement : Verfijning
- Verantwoordelijkheid
Bespreek de 3 V’s.
Vervanging van proefdieren
Elk experimenteel systeem waarbij geen volledig,
levend dier gebruikt wordt moet gebruik gemaakt worden van een vervangingsalternatief
Vermindering van het aantal proefdieren
Elke strategie die resulteert in het
gebruik van minder dieren voor eenzelfde hoeveelheid informatie of die leidt tot een toename van
de informatie bekomen per dier. Dit vermijdt dat er bijkomend extra dieren moeten worden gebruikt
Verfijning
Het experiment optimaliseren om zo min mogelijk lijden te hebben, dit slaat op
elke verandering van procedures, die beginnen vanaf de geboorte en eindigen bij de dood van het
dier en uiteindelijk leidt tot een vermindering van pijn en ongemak van het dier en tot een
verbetering van het welzijn
Geef een duidelijk voorbeeld van elke V.
Vervanging
- In vitro technieken
- Computersimulaties van het menselijk lichaam
- Lagere organismen
Vermindering
- Hergebruik van proefdieren
- Afschaffing LD50 test
Verfijning
- Kooiverrijking
Verantwoordelijkheid
- Goed opgeleid personeel
Wat is het verschil tussen een dierenwelzijnscel, ethische commissie en proefdiercommissie?
Dierenwelzijnscel
Groep van 2 à 3 personen waarvan minstens 1 persoon belast is met de bijzondere verzorging van
proefdieren en 1 wetenschapper die de proefleiders vertegenwoordigt. Vormt een band met de
verantwoordelijke van een inrichting en het personeel van de gebruiker/fokker/leverancier. Is belast
met welzijn en gezondheid van de dieren en vormt ook een band met de ethische commissie. Heeft
voornamelijk een adviserende rol.
Ethische commissie ECD
Minstens 7 leden die verantwoordelijk zijn voor het evalueren en goedkeuren van projecten. De
ethische commissie ziet tijdens de projectevaluatie sterk toe op het mogelijk lijden, pijn en angst die
de dieren zullen ondervinden. Ze voert een schade-batenanalyse van het project uit om na te gaan of
het verwachte resultaat de schade in de vorm van lijden, pijn en angst van de dieren rechtvaardigt.
Ze volgen de ethische matrix.
Deontologisch commissie/proefdiercommissie
Verschillende vertegenwoordigers van verschillende sectoren in de proefdierwereld. 18 leden/
termijn van 4 jaar. Wisselen info uit met betrekking tot de werking dierenwelzijnscellen. Evalueren projecten.
Zorgen voor het verspreiden van de beste praktijken binnen de EU. Geeft advies over de aanschaf,
fok, huisvesting, verzorging en het gebruik van dieren in procedures, etc. Dit is een comité van
deskundigen dat advies uitbrengt inzake dierproeven en inzake de ontwikkeling en de toepassing van
dierproefverminderde, dierproefvervangende en dierproefvrije methoden.
Eén van de taken van de ethische commissie is een retrospectieve analyse uit te voeren van alle projecten. Wat bedoelt men daarmee?
Na afloop van de dierproef dient een retrospectieve analyse te worden voorgelegd aan de ECD.
Hierin wordt onder meer een overzicht gemaakt van de uitgevoerde experimenten, de hiervoor
gebruikte dieren (aantal, soort, geslacht, etc.), inzichten voor alternatieven, voortvloeiend uit de
uitgevoerde experimenten en eveneens een welzijnsevaluatie van de dierproef waarbij een
vergelijking wordt gemaakt tussen het ingeschatte ongerief voor aanvang van de proef en het
werkelijke ongerief dat de dieren hebben ondervonden tijdens de proef (met verklaring van een
eventuele discrepantie).
Geef 5 punten waarop de criteria van een aangevraagde dierproef worden beoordeeld.
De projectevaluatie wordt uitgevoerd met een mate van uitvoerigheid die past bij het soort
project en is bedoeld om te verifiëren of het project aan de volgende criteria voldoet
- Het project is vanuit wetenschappelijk of onderwijskundig oogpunt verantwoord of wettelijk
vereist
- De doeleinden van het project rechtvaardigen het gebruik van dieren
- Het project is zo opgezet dat de dierproeven zo humaan en milieuvriendelijk mogelijk kunnen
worden uitgevoerd
De projectevaluatie omvat in het bijzonder
- Een beoordeling van de doelstellingen van het project en de voorspelde wetenschappelijke
baten of educatieve waarde
- Een beoordeling van de vraag of het project in overeenstemming is met de vereiste
vervanging, vermindering en verfijning
- Een beoordeling van de indeling van het project naar de ernst van de dierproeven
- Een schade-batenanalyse van het project, waarbij wordt nagegaan of de schade in de vorm
van lijden, pijn en angst van de dieren wordt gerechtvaardigd door het verwachte resultaat,
met inachtneming van ethische overwegingen, en op termijn voordelen kan opleveren voor
mens, dier of milieu
- Een besluit over de vraag of, en zo ja wanneer, het project achteraf moet worden
beoordeeld.
Indien er verschillende mogelijkheden zijn in de keuze voor de dieren die men voor de proef gaat nemen, wat moet men dan volgens de wet doen?
De variabiliteit tussen de dieren minimaliseren zodat men minder dieren nodig heeft. Men moet
kiezen voor een proef met een minimaal aantal dieren, met dieren die het minst gevoelig zijn aan
pijn, lijden, angst of blijvende schade veroorzaakt, met de grootste kans op een bevredigend
onderzoeksresultaat
Wat zegt de Belgische wetgeving:
- Over het gebruik van niet menselijke primaten/wilde dieren als proefdier?
- Het hergebruik van proefdieren?
- Wilde dieren mogen niet in dierproeven gebruikt worden. Niet-menselijke primaten wel onder
voorwaarden. - Een proefdier dat reeds aan één of meerdere dierproeven werd onderworpen, kan slechts
hergebruikt worden in een nieuwe dierproef, wanneer ook een proefdier kan worden gebruikt
dat nog niet eerder een dierproef heeft ondergaan.
