2.DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUKLARI Flashcards
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) nedir
Dikkat süresinde kısalma, engellemeye yönelik hareketlerde kontrol ve denetim eksikliği nedeniyle davranışlarda ya da bilişte ortaya çıkan ataklık ve huzursuzluğun ortaya çıkardığı uygunsuz dikkatsizlik veya aşırı hareketlilik ve ataklıkla karakterize çocukluk çağının en sık görülen nöropsikiyatrik bozukluklarından biridir.
- Çocuklar erişkinlere göre daha canlı ve hareketlidir. Ancak bu durumun ‘’aşırı hareketlilik’’ olarak nitelendirilebilmesi için; çocuğun kendi yaşıtlarıyla karşılaştırıldığında belirgin olarak daha fazla hareketli olması;
Dürtüsellik nedir
Acelecilik, istekleri erteleyememe, sorulan sorulara çok çabuk yanıt verme, başkalarının sözlerini kesme ve sırasını beklemekte güçlük çekme gibi özellikler dürtüsellik sorunları bulunduğunu düşündürür
DEHB ETİYOLOJİ (sebebi )
DEHB genetik, biyolojik ve psikososyal etkenleri olan multifaktöryel bir hastalıktır(en sık genetik 80%)
-intrauterin, perinatal ve postnatal birçok faktörün ortaya çıkardığı stresör etkenlerin DEHB tablosunun gelişmesine katkıda bulunduğu söylenebilir
- DEHB tanısı konulan çoğu olguda ebeveynlerin kendilerinde de DEHB tanısının bulunması şaşırtıcı değildir.
DEHB ta hangi reseptörler etkilendi ?
Dopaminerjik: DRD 4, DAT 1 , DRD 5, COMT.
• Noradrenerjik: DBH ve ADRA 2A
• Serotonerjik: 5-HTT, HTR 1 B, HTR2 A
• Kolinerjik: CHRNA 4
• Santral sinir sistemi gelişim yolakları: SNAP 25 ve BDNF
- DEHB hastalarında gözlenen yapısal beyin anomalilerinin frontal korteks, serebellum ve subkortikal yapılarda hacim azalması ve işlevsel olarak da inhibisyon kontrolü sırasında dorsal anterior singulat kortekste hipofonksiyonu içerdiği anlaşılmaktadır.
DEHB olması için Diğer faktörler:
• Malnutrisyon ve eser element eksiklikleri, poliansature yağ asidi eksiklikleri gibi çeşitli çevresel faktörler.
• Gebelik döneminde annenin nikotine maruz kalması.
• Gebelik döneminde alkol kullanımı, ağır metal ve kimyasal maruziyeti.
• Perinatal stres ve düşük doğum ağırlığı ve travmatik beyin hasarı gibi psikososyal faktörlerin DEHB patogenezinde önemli olduğu düşünülmektedir.
DEHB uzun sure kalır mı ? yanı erişin dönemine uzanır mı ?
• DEHB, uzun sürelidir ve kronik bir gidişat gösterir. DEHB tanısı alan çocukların %30 ila %80’i adolesan dönemde de hiperaktivite belirtileri gösterir, % 65’i erişkin dönemde devam eder.
• Motor aktivite genellikle geç çocukluk veya erken erişkinlik döneminde iyileşir. Orta şiddetli veya şiddetli rezidüel DEHB
semptomları (huzursuzluk, yerinde duramama,kıpırdanma) dışarıyla uyumlu olan bazı erişkinlerde bile görülmeye devam edilebilir.
- DEHB olan çocukların izlemlerinde dikkati çeken bir başka bulgu; bu çocuklarda ileriki yıllarda başka psikiyatrik sorunlarının da oluşma olasılığının, sağlıklı kontrollerden çok daha yüksek olduğudur. Örneğin, DEHB olan çocukların yaklaşık üçte birlik kısmında ileriki yıllarda, antisosyal kişilik özellikleri, depresyon ve anksiyete bozuklukları görülmüştür.
- DEHB tanısı almış olan çocukların kontrol gruplarına göre adolesan dönemde uyuşturucu madde deneme ve sigara kullanım oranlarının daha yüksek olduğu bilinmektedir, genel popülasyondan yüksek olarak %30 oranında madde kullanımı bildirilmektedir.
*DEHB TEDAVİ
• Anne-baba eğitimi
• Bilişsel-davranışsal tedaviler
• Özel Eğitim programları
• Aile-Hekim-Okul işbirliğinin sağlanması
• Tıbbi tedavi (İlaç tedavisi)
hangi ilaçlar kullanılır ?
MSS stimulanları:
(metilfenidat, dekstroamfetamin, pemolin),
Atomoksetin, Trisiklik antidepresanlar, MAO inhibitörleri, Klonidin gibi ilaçlar kullanılmıştır.
DEHB en yaygın olarak kullanılan ilaç ?
1.Metilfenidat
Metilfenidatın etki mekanizması
Dopamin ve noradrenalin geri alımını engelleyerek özellikle striatumda sinaptik aralıkta katekolamin miktarının artmasına yol açar
*Metilfenidatın Striatal bölgede sinaptik dopamin miktarındaki artış striatal-frontal yol aracılığıyla prefrontal kortikal fonksiyonların artmasında rol oynar.
Metilfenidatın Ticari isimleri
Ritalin ve Concerta
- Ritalin etkisi 20 dakikayla 1 saat arası çok kısa sürede başlar , etki süresi 4 saat kadar
- Concerta Ritalinden farkı etkisinin 10-12 saat sürmesidir
Metilfenidat etkileşimi olan ilaçlar ?
MAO inhibitörü antidepresanlarla birlikte kullanılmaz ve bu ilaçlar kesildikten sonraki 15 gün içerisinde metilfenidat kullanılmamalıdır.
Metilfenidat yan etkileri ?
en sık görülen yan etkiler uykusuzluk, iştahsızlık, baş-karın ağrısı ve sinirliliktir.
* Stimülan tedavisinin etkin olduğu dönemde (alındıktan 1-2 saat sonra) irritabilite veya emosyonel labilite görülebilir
Metilfenidat ın yan etkilerinden nasıl kaçınılır
Genellikle tedavinin başlangıcında ortaya çıkan bu yan etkiler kısa süre beklenerek, doz düşürülerek veya ilaç veriliş zamanı düzenlenerek ortadan kalkabilir.
Uykusuzluk tan nasıl kaçınılır (yan etki )
Concerta’nın etki süresi yaklaşık 12 saat,
Ritalinin etki süresi ise yaklaşık 4 saat sürdüğünden
Concera’nın sabah saatlerinde, Ritalinin en son
dozunun akşamüstü verilmesi durumunda uykusuzluk
görülme riski azalır.
* gece yatma zamanında Melatonin 3 mg veya Atarax tablet verilmesi önerilir.
İştahsızlık tan nasıl kaçınılır (yan etki )
İlacın etkisi olmadığı sabah ilaç alımından önce veya akşamüstü ilacın etkisi sona erdikten sonra çocuğun sevdiği kaloriden zengin yiyeceklerin verilmesi de iştahsızlık sorununu azaltacaktır.
Rebound fenomeni nedir
Farklı bir durum ise stimülanın etkili olduğu dönemde çocukta DEHB belirtileri düzelmişken stimülanın etkisinin geçmeye başladığı dönemde bozulma görülmesidir. Bu durum ‘’Rebound Fenomeni’’ olarak adlandırılır
