2.1- Dinasyddiaeth a hawliau Flashcards
Dinasyddiaeth
bod yn aelod o gymdeithas wleidyddol sy’n anwahanadwy gyda’r hawl i gyfrannu iddi. Ond mae hefyd yn golygu bod yn ddinesydd cyfreithiol a’r hawliau sy’n dod gyda hynny yn ogystal a’r dyletswyddau.
Dinasyddiaeth Uwchgenedlaethol
Mae dinasyddiaeth luosog, dinasyddiaeth ddeuol, cenedligrwydd lluosog neu genedligrwydd deuol, yn statws dinasyddiaeth person, lle mae unigolyn yn cael ei ystyried ar yr un pryd yn ddinesydd o fwy nag un wladwriaeth o dan gyfreithiau’r gwladwriaethau hynny.
UE
Gymanwlad(Commonwealth)
E.e. >Pasports hefyd yn dweud ‘Undeb Ewropeaidd’
>Mwy na 500,000 yn dal dinasyddiaeth prydeinig a gwyddelig
Dinasyddiaeth Fyd-eang
Dinasyddiaeth fyd-eang yw’r syniad bod gan bawb hawliau a chyfrifoldebau dinesig sy’n dod gyda bod yn aelod o’r byd, gydag athroniaeth a synhwyrau byd-eang, yn hytrach nag fel dinesydd cenedl neu le penodol.
Rhyddid (Freedom/Liberty)
Y pŵer neu’r hawl i weithredu, siarad, neu feddwl fel un sydd eisiau
Perthynas Tair Rhan
1- Y person sy’n rhydd
2- Y cyfyngiadau a rhwystrau neu ddim sydd yn gwneud person yn rhydd
3- Beth mae person sy’n rhydd yn medru’i wneud neu beidio
Mathau o Rhyddid
- Rhyddid Meddwl a Mynegiant
- Rhyddid i weithredu
- Rhyddid i wneud niwed i eraill
- Rhyddid cydsyniad
- Rhyddid gwneud niwed i’ch hunan
E.e. > Nid oes rhyddid peidio gwisgo gwregys
> Ewthanasia yn erbyn y gyfraith
Cydraddoldeb Adain Chwith
Equality of outcome
Cydraddoldeb Adain Dde
Equality of opportunity
Cydradoldeb Ffurfiol
Na ddylai rheolau ffurfiol wahardd unigolion rhag cyflawni nodau penodol trwy gyfeirio at nodweddion personol.
E.e The Equality Act 2010
Cydradoldeb Foesol
Bod pawb yr un mor bwysig a’i gilydd
E.e Pawb yn medru pleidleisio
Cydradoldeb o flaen y gyfraith
Mae’r gyfraith yr un mor berthnasol i bawb a bod pawb yn cael ei trin yn ol gyfraith y gwlad.
E.e Scandal Treuliau (expenses)
Rhyddid dinasyddol
Bod hawliau gan pob dinesydd
E.e Shamima Begum
Rhyddid personol cydradd
Bod gan pawb ddewis
E.e Deddf Erthylu 1967
Cydraddoldeb materol
Bod incwm yn cael ei ddosrannu’n deg
E.e Financial Services and the Equality Act: Sicrhau cymorth ariannol i pobl anabl
Mynediad cydradd y swyddi a gwasanaethau
Yr hawl i wneud gais am sydd ac i gawl hawliau gwleidyddol
E.e Yr NHS, presgripsiynau am ddim(Cymru)
Cydradoldeb canlyniad
Bod gan pawb cydraddoldeb yn y man cyntaf
E.e 1880: deddf addysg- sicrhau bod addysg ar gael ar gyfer pob person oed 10.
Dinesydd Gwethgar…
Unigolyn sy’n cymrud rol o fewn y gymuned; cysylltwyd y term gyda gwirfoddoli
Cyfranogiad dinasyddol/ sifil
Pobl yn ymwneud a’i gilydd er mwyn canlyn eu amcanion a’u diddordebau- e.e Residents Accosiation: Ffurf answyddogol o chyfranogi
Ymrwymiad ddinesig
Ffurf fwy swyddogol o gyfranogi yn y broses o lywodraethu. E.e paneli ymgynhori, llywodraethwyr
Nid yw’n rhan o’w wladwriaeth ond mae’n helpu’r wladwriaeth
E.e 1,332,952 o pecynnau bwyd yn cael ei darparu i food bank yn 2018
Rheol Y Gyfraith
Y cysyniad bod pawb angen ufuddhau a chael eu rheoleiddio gan y gyfraith.
Rheol yn ôl y gyfraith
Rhaid i unigolyn ymddwyn mewn ffordd sydd yn ystyired y gyfraith, ni all unrhyw un cael ei gosbi am rhywbeth nad yw’n yn erbyn y gyfraith
Rheol o dan y gyfraith
Does neb tu hwnt i’r gyfraith gan gynnwys y llywodraeth.
Rheol yn ôl cyfraith uwch
Rhaid i bob cyfraith gan y llywodraeth cydymffurfio a’r addewidion o degwch, cyfiawnder a moesoldeb
Amddiffyniad o dan y Gyfraith
Amddiffyn dinadyddion rhag cael ei dramgwyddo gan llywodraeth or-bwerus Magna Carta (sefydlu'r egwyddor bod pawb yn ddarostyngedig i'r gyfraith, hyd yn oed y brenin, ac yn gwarantu hawliau unigolion) Deddf Hawliau Dynol
Hawliau Lleiafrifoedd
Amddiffyn hawliau grwpiau lleiafrifol
E.e Deddfau cenhedloedd unedig
Erthygl 27: International Covenant on Civil and Political Rights
Erthygl 30: Convention on the rights of a child
Gwahaniaethu Cadarnhaol
Defnyddio anghydraddoldeb er mwyn gwella cydraddoldeb
4 math o Gwahaniaethu Cadarnhaol
Anogaeth
Tie-Breaking
Handicapio
System Cwota
E.e
Ysgolion o ardaloedd llai ffodus yn cael cynnigion is ar gyfer prifysgolion (AAA-ABB)
Cwota ar y nifer o bobl yn oxbridge a ddaeth o ysgolion y wladwriaeth
EMA
Anogaeth
Hysbysebu swydd mewn papur newydd mae grwp lleiafrifol penodol yn darllen
Tie-Breaking
Os oes dau person yr un mor gymwys (qualified) rydych yn dewis y person o’r grwp ethnig.
Handicapio
Gorfodi i bobl o gefndiroedd mwyafrifol cyraedd safon uwch er mwyn cael ei ystyried
System Cwota
Rhaid i swydd cael nifer penodol o____
Prif Ffynhonellau Hawliau Dinasyddion y DU
Y Confensiwn Ewropeaidd ar Hawliau Dynol
Deddf Hawliau Dynol 1998
Bil Hawliau Prydain
Deddfwriaeth gyfoes
Y Confensiwn Ewropeaidd ar Hawliau Dynol
Diogelu hawliau dinasyddion mewn gwledydd sydd yn rhan o’r Gyngor Ewrop. Mae’r confensiwn yn sicrhau Yr hawl i fywyd (erthygl 2) Rhyddid rhag arteithio (erthygl 3) Rhyddid Mynegiant (Erthygl 10) Rhyddid crefydd (Erthygl 9)
Nid yw’r cyngor ewrop yn rhan o’r undeb ewropeaidd- ffurfio yn 1949
Deddf Hawliau Dynol 1998
Diolch i’r Ddeddf Hawliau Dynol, gall pobl ddod â hawl hawliau Confensiwn yn y llysoedd domestig.
Rhaid i bob adran cyhoeddus dilyn y confensiwn
Cadw’r senedd yn atebol
E.e. > Hawl i fywyd= dim cosb eithaf yn y du
Bil Hawliau Prydain
Y Bil Hawliau Prydeinig arfaethedig ar gyfer y Deyrnas Unedig sy’n ymgorffori hawliau dynol i gyfraith Prydain i ategu neu ddisodli Deddf Hawliau Dynol 1998.
Deddfwriaeth gyfoes
Deddf cydraddoldeb 2010
Deddf Priodas 2013
Mesur hawliau Plant a Pobl ifanc 2011 Cymru
Deddf cydraddoldeb 2010
Mae Deddf Cydraddoldeb 2010 yn diogelu pobl rhag gwahaniaethu yn y gweithle ac yn y gymdeithas ehangach. Roedd yn disodli cyfreithiau gwrth-wahaniaethu blaenorol gydag un Ddeddf, gan wneud y gyfraith yn haws i’w deall a’i chryfhau mewn rhai sefyllfaoedd. Cyfuno 116 o gyfreithiau
Deddf Priodas 2013
Gadael i cyplau un rhyw priodi.
Mesur hawliau Plant a Pobl ifanc 2011 Cymru
Gwarchod, Cyfartal, Dysgu, Clywed, Iach, Diogel
Hawliau Sylfaenol Dinasyddion
Rhyddid Mynegiant (Erthygl 10) Rhyddid i Ymgysylltu(Erthygl 11) Rhyddid Crefydd (Erthygl 9) Yr hawl i ddeisebu Yr hawl i breifatrwydd Yr hawl i dreial/ achos llys teg
Rhyddid Mynegiant (Erthygl 10)
Y pŵer neu’r hawl i fynegi barn heb sensoriaeth, ataliaeth, neu gosb gyfreithiol.
Gelir cyfyngu ar yr hawl weithiau: er mwyn diogelu eraill rhag trais a gwahaniaethu
Anodd i gosod y ffin
E.e- Twf o 17% o droseddau casineb yn 2018
Rhyddid i Ymgysylltu(Erthygl 11)
Y pŵer neu’r hawl i ymgynill ac i cymdeithasu.
Dim cyfyngiadau?
Gellir gyfyngu er mwyn diogelu hawliau eraill
E.e- Ni Gall doctoriaid, heddlu a.y.y.b streicio
Rhyddid Crefydd (Erthygl 9)
Yr hawl i meddwl, cred a chrefydd
Gellir cyfyngu er mwyn diogelu eraill
E.e- R (williamson) V Ysgrifennydd gwladol dros Addysg, ysgol catholig yn ceisio cadw cosbau corfforol
Yr hawl i ddeisebu
Yr hawl i wneud cwyn i neu derbyn cymorth y llywodraeth
Erthygl 44 Siartr Hawliau Sylfaenol yr Undeb Ewropeaidd
10,000 llofnod- ymateb gan y llywodraeth
100,000 llofnod- dadl yn y senedd
Yr hawl i Breifatrwydd
Hawl i breifatrwydd- rhywioldeb, corff, hunaniaeth personol, perthnasau a gwybodaeth personol
Bywyd Teuliol- Rhieni a plant, gwr a gwraig neu brodyr a chwiorydd
Gohebaith- Llythyron, Ebyst, Ffon, WhatsApp
E.e- Phone Hacking Scandall Daily Mail
Yr hawl i dreial/ achos llys teg
Yr hawl i cael dreial- deg, cyhoeddus, llys annibynnol, o fewn amser rhesymol
Yn y llys- hawl i cyflwyno dadl, gweld tystiolaeth, derbyn rhesymau, achos heb oediau afresymol
Di euog nes y brofir yn euog
E.e- Llywodraeth Tony blair- dal pobl o da amheuaeth terdysgaeth am 90 diwrnod - anghyfreithlion
Dadleuon ynghylch pa hawliau dylai dinasyddion cael?
(SEPERATE NOTES)
Y farnwriaeth
Yn syml: holl barnwyr yn y DU, o’r llysoedd ynadon i’r goruchaf lys
Goruchaf Llys= Llys Apel Mwyaf
Rol Y farnwriaeth wrth amddiffyn hawliau dynol
> Barnwyr ar bob lefel yn sicrhau cyfiawnder
Lefel Uchel y llysoedd= Achosion mwy difrifol; egluro y gyfraith yn fwy na’i weithredu
1) Llysoedd yn cangen cyfreithiol y llywodraeth
2) Datgan Ultra Vires
3) Gweithio o blaid hawliau unigolion
Rol Y farnwriaeth
1) Dehongli Deddfau (Deddf hawliau dynol a’r confensiwn ewropeaidd ar hawliau dynol)
2) Adolygiad Barnwrol
3) Datgan Ymddygiad Ultra Vires
4) Gweithredu o blaid diddordebau dinasyddion
Dehongli Deddfau (Deddf hawliau dynol a’r confensiwn ewropeaidd ar hawliau dynol)
Angen dehongli cyfreithiau nad yw’n gyfraith statud e.e os cewch taclo rhywun sy’n torri mewn i’ch ty (2019)
Adolygiad Barnwrol
Barnu Gweithred Corff Cyhoeddus
Datgan Ymddygiad Ultra Vires
Datgan os yw aelodau’r llywodraeth wedi actio ty hwnt i’w bwerau
Gweithredu o blaid diddordebau dinasyddion
Amddiffyn hawliau dynol
