1.1: Sofraniaeth, Pŵer, Atebolrwydd Flashcards
Natur y cyfansoddiad
- Anghyfundrefnol
- Unedol
- Hyblyg
5 Ffynhonell y Cyfansoddiad
- Cyfraith Statud
- Cyfraith Gwlad
- Confensiynau
- Gweithiau o awdurdod cyfansoddiadol
- Cyfraith a Chytundebau Ewrop
Cyfraith Statud
-Cyfreithiau gan y senedd
E.e-
- Deddf Diwygio’r Senedd (1832)- ymestyn etholfraint
- Deddf yr Alban (1998)- diwygio pwer
- Deddf Cymru (2006)- mwy o phwer i senedd cymru
Cyfraith Gwlad
-Cyfraith sy’n cynnwys egwyddorion cyfreithlon sydd wedi ei datblygu a’i gymhwyso gan y llysoedd prydeinig.
E.e-
- Governance of britain green paper
- Marriage (Same Sex Couples) Act 2013
Confensiynau
- Set o reolau a normau sefydliedig
- ANGHYFUNDREFNOL
E.e-
- Rhaid i’r teyrn caniatau deddfau seneddol
- Cyfarfod wythnosol y teyrn a’r brif weinidog
Gweithiau o awdurdod cyfansoddiadol
-Cytundebau neu ddogfennau gwleidyddol
E.e-
- Magna Carta (1215)- Teyrn yn cael ei rheoli gan ei bobl
- “The english constitution’ gan walter bagehot
Cyfraith a Chytundebau Ewrop
-Cytundeb Rhyfain (1957)cytundeb a chafodd ei gytuno gan chwe gwlad orllewinol Ewrop i sefydlu’r Gymuned
Economaidd Ewropeaidd
-Cytundeb maastricht(1992)cytunodd 12 aelod i greu’r undeb economaidd ac arianol
Cytundeb Rhyfain
-(1957)cytundeb a chafodd ei gytuno gan chwe gwlad orllewinol Ewrop i sefydlu’r Gymuned Economaidd Ewropeaidd
Cytundeb maastricht
-(1992)cytunodd 12 aelod i greu’r undeb economaidd ac arianol
Manteision y Cyfansoddiad
- Hyblyg
- Bicameral
- Ni all senedd dyfodol newid gyfraith
- Gallu Addasu
- Sofraniaeth Seneddol
- Llywodraeth yn atebol
Anfanteision y Cyfansoddiad
- Aneglur
- Gormodedd o bwer
- Anemocrataidd(Arglwyddi)
- Anwybodaeth
Egwyddorion y Cyfansoddiad
1 Sofraniaeth Seneddol 2 Rheol y Gyfraith 3 Llywodraeth Seneddol 4 Brenhiniaeth Gyfansoddiadol 5 Aelodaeth o’r UE
Sofraniaeth Seneddol
Mae’r senedd yn awdurdod anghyfynedig- ‘supreme law making body.’
-Awdurdod mwyaf. Cael ei gwestiynnu gan datganoli (refferendwm datganoli cymru 1998)
E.e- Reffwrendwm Brexit
Rheol y Gyfraith
Sicrhau bod cyfiawnder yn warantedig i bawb- neb yn uwch na’r gyfraith, dreial teg ac hawliau personol.
Llywodraeth Seneddol
Golygu bod y cangen deddfwriaethol y llywodraeth yn atebol i’r senedd- llywodraeth yn dibynol ar ei mwyafrif yn y senedd
Brenhiniaeth Gyfansoddiadol
System lle mae’r fonarchiaeth yn ben ar y wladwriaeth ond mae pwerau cyfreithiol y teyrn yn cael ei weithredu gan gweinidogion y llywodraeth.
Aelodaeth o’r UE
Mae cyfraith y Gymuned Ewropeaidd yn rhagflaenu cyfraith prydeinig.
Digwyddiadau Pwysig- Cyfansoddiad
- Deddf Ty’r Argwlyddi 1997- Newid nifer argwlyddi + tynu pwer
- Deddf rhyddid gwybodaeth 2000- Hawl i weld wyboadaeth
- Deddf DIwygio Cyfansoddiadol- Sefydlu y Goruchaf Llys
- Deddf Diddymu Aelod Seneddol- Gall 10% o lofnodion etholwyr sbarduno is-etholiad os ydy AS wedi ei garcharu neu camymddwyn
Dadleuon Effeithiolrwydd Cyfansoddiad Prydain [22]
Cryfderau
>Hyblygrwydd
>Llywodraeth Gryf
>Atebolrwydd
Gwendidau
>Hen + Anddemocrataidd
>Canoli Pwer
>Aneglur
Oes Angen Diwygio’r Cyafnsoddiad? [22]
Oes
>Gwerth Addysgiadol wrth ddangos egwyddorion ein cyfansoddiad
>Annog Atebolrwydd
Nac Oes
>Cyfansoddiad Effeithiol- wedi goroesi nifer o flynyddoedd o newid
>Does Dim Diddordeb neu Chefnogaeth ganddi
>Ail-Lluniad yn anodd iawn
Trefn Pwer llysoedd Prydeinig
1-Y Goruchaf Lys
2-Llys Apel Uchaf
3-Yr Uchel Lys
4,5,6-Llys y goron, LLysoedd sirol, Llysoedd Anadon a Thribiwnlysoedd
Y goruchaf Lys
Y Llys Goruchaf yw’r llys apêl terfynol yn y DU ar gyfer achosion sifil, ac ar gyfer achosion troseddol yng Nghymru, Lloegr a Gogledd Iwerddon. Mae’n clywed achosion o’r pwysigrwydd uchaf cyhoeddus neu gyfansoddiadol sy’n effeithio ar y boblogaeth gyfan.
Nid yw’n bosib i’r Goruchaf Lys ddileu neu gwirdroi Deddfau Seneddol.
Pŵer Y Goruchaf Lys
1) Ailymweld ac adolygu cynseiliau cyfreithiol (legal precedents) sydd wedi sefydlu o dan cyfraith gwlad
2) Dyfarnu mewn achosion o ‘ultra vires’ h.y os yw gorff cyhoeddus wedi ymddwyn tu hwnt i’w bŵerau neu beidio
3) Mynd i’r afael a anghydfodau (disputes) sy’n codi o gyfraith Undeb Ewropeaidd
4) Cyhoeddi datganiadau o anghydnaws (‘incompatability’) o dan y Deddf Hawliau Dynol [1998]
Y Llys Apêl Uchaf
Yn y llysoedd is, prif rôl y barnwyr yw darparu cefnogaeth i’r rheithgor a llywyddu dros ddedfrydu. Ar lefel y Llys Apêl Uchaf, mae barnwyr yn cymryd mwy o ran wrth esbonio ystyr cyfreithiau bod na’i weithredu.
Pŵer y Goruchaf Lys vs Pŵer Y Llys Apêl Uchaf [24]
Tebyg (Man gan y ddau…)
1- Y pŵer i adolygu cyfreithiau ac esbonio eu hystyron - yn hytrach na gweithredu cyfreithiau dywededig.
2- Mae’r pŵer i gynnal pob penderfyniad llys yn gwrthdroi, gallant benderfynu a yw penderfyniad yn mynd yn groes i’r Ddeddf Hawliau Dynol (1998)
3- Mae gan y Senedd yr hawl i newid cyfraith y mae’r ddau lys wedi’i chreu, ac i ddeisebu’r Frenhines yn y ddau lys.
Gwahanol
1- Mae gan y Goruchaf Lys statws uwch na’r llys apêl uchaf, gan fod y Goruchaf Lys yn gwrando ar apeliadau o benderfyniadau a wnaed gan y Llys Apêl Uchaf
2- Yn wahanol i’r Goruchaf Lys, mae gan y Llys Apêl uchaf ddwy gangen - y canghennau sifil a throseddol
3- Mae’r llys apêl uchaf wedi’i rwymo gan benderfyniadau’r Goruchaf Lys.
Gwahanu Pwerau
Yr egwyddor bod tair cangen o’r
llywodraeth (y Deddfwrfa, Y Barnwrfa a’r Gweithgor) ar` wahan.
Annibyniaeth Farnwrol
Y Syniad bod aelodau o’r barnwrfa yn cadw ei hanibyniaeth wrth unrhyw ddylanwad o’r llywodraeth neu mudianau gwleidyddol.
Pam bod annibyniaeth y farnwriaeth yn bwysig?
1) Atal llywodraeth or-bwerus ac felly’n atal y wlad rhag dod yn drugarog (tyrannical)
2) Mae angen i ddinasyddion teimlo bod unrhyw achos llys maen nhw’n cymryd rhan ynddo yn cael ei drin mewn ffordd deg h.y heb unrhyw dylanwas o’r llywodraeth.
3) Gan bod rhaid sicrhau niwraliaeth er mwyn cadw at yr addewid o cyfiawnder ar gyfer pawb.
Sut ydy’r barnwrfa yn aros yn annibynnol?
> Diogelwch Swydd- swydd am bywyd
Cyflogau Gwarantedig- £206,857 pob blwyddyn
Reolau is barnwrol- atal dylanwad gwleidyddol
System apwyntio annibynnol
Hyfforddiant a phrofiad y barnwyr
Adolygiad Barnwrol
Y pwer sydd gan y llysoedd i adolygu gweithredoedd y llywodraeth. Mae’r nifer wedi cynyddu o 4300 [2000]y blwyddyn i 15600 [2013]
Engrheifftiau adolygiadau barnwrol
Yn 2010 penderfynodd y Goruchaf Lys fod y Trysorlys wedi gweithredu ‘Ultra Vires’ pan lofnododd y gyfraith y gallai awdurdodau fynd ag asedau’r rhai sy’n destun ymchwiliad i derfysgaeth, pŵer y penderfynodd y llys fynd yn erbyn eu hawliau dynol
Yn 2013 aeth y mudiad ‘arbed Lewisham hospital’ â Jeremy Hunt, yr ysgrifennydd iechyd, i’r llysoedd dros y toriadau yr oedd yn bwriadu eu gwneud i’r prif adran famolaeth. Yn ôl y llysoedd, roedd Jeremy Hunt wedi ymddwyn yn uwch na’i pwerau wrth iddo fynd yn erbyn deddf iechyd gwladol 2006
20 Ebrill 2018 - Aeth rhieni Alfie Evans i’r llysoedd i atal meddygon rhag gallu diffodd ei gefnogaeth bywyd, gan ei fod yn ddibynnol arno ac roedd meddygon wedi penderfynu mai’r cam gorau oedd dileu cefnogaeth bywyd, barnodd y llysoedd o blaid y meddygon.
Deddf cyfiawnder troseddol a’r llysoedd 2015
Ceisiodd y Ceidwadwyr danseilio pwerau’r llysoedd gyda’r gyfraith trwy-
1- Ei gwneud yn anoddach cael cymorth cyfreithiol i fynd ag achos i’r llys.
2- Sefydlu’r Tribiwnlys Mewnfudo Uchaf.
3- Cynnydd yn y gost o £ 60 i 23
4- Amserau llymach- 6 wythnos i baratoi yn lle 3 mis
Cryfderau a Gwendidau Adolygiad Barnwrol
Cryfderau
>Ffordd effeithiol o wirio pwer y gweithgor- atal llwodraeth or-bwerus
>Dal gwleidyddion yn atebol
>Nifer o achosion yn amddiffyn ein cyfansoddiad
Gwendidau >Rhan fwyaf yn methu :( >Cael effaith negyddol ar y gwleiddion a’r pobl sy’n rhan ohoni. >Atal y gwiethgor o’i waith >Offer hyrwyddol gwleidyddol
Beth yw NATO?
Mae Sefydliad Cytundeb Gogledd yr Iwerydd (North Atlantic Treaty Organisation) yn undeb milwrol Rhyngwladol sy’n bodoli rhwng 29 o wledydd y byd a sefydlwyd yn 1949 gyda 12 o aelodau.
Pwrpas Nato?
> Yr erthygl bwysicaf yng nghynghrair NATO, yw erthygl V, sy’n datgan bod unrhyw ymosodiad ar aelod-wladwriaeth o’r gynghrair yn ymosodiad ar y gynghrair gyfan, ac felly’n arwain at ddial gan bob un o’r 29 aelod-wladwriaeth.
Mae NATO wedi cynnal nifer o fentrau, er enghraifft, yn archebu cymorth milwrol i rwystro llywodraeth Serbiaidd rhag llofruddio sifiliaid yn Kosovo yn y rhyfel yn 1999.
Mae NATO yn hanfodol ar gyfer amddiffyn Prydain
A Ddylai’r DU aros yn aelod o NATO?
O blaid
>Does dim gan y DU yr adnoddau i ymladd rhyfeloedd enfawr ar ei phen ei hun.
>Mae’n addasu yn gyson i sicrhau ei fod yn aros yn berthasol a ddefnyddiol
>Y cyngrhair milwrol mwyaf llwyddianus mewn hanes
>Mae angen atebion byd eang i heriau byd eang
>Gyda Brexit- mae angen mwy o gyngheriaid ar y DU
Yn Erbyn
>Mae’n gostus iawn- angen gwario o leiaf 2% o GDP ar amddiffyniad
>Nid yw’n berthasol bellach- Rhyfel Oer
>Rhoi gwrthdaro yng nghanol byd gwleidyddiaeth
>Clymu’r DU i bolisiau tramor a dominyddu gan yr UDA
>Mae’n annemocrataidd
>Byddai byddyn ewropeaidd yn llawer mwy effeithiol
Beth yw’r UN/Cenhedloedd Unedig
Mae’r Cenhedloedd Unedig yn sefydliad rhyngwladol a ffurfiwyd ar ôl yr Ail Ryfel Byd, mae’n hyrwyddo cydweithio rhwng gwledydd ac mae ganddo 193 o wladwriaethau sydd yn aelodau.
Siarter y Cenhedloedd Unedig [1945]
> Cytundeb sylfaenol y Cenhedloedd Unedig
Mae’n nodi’n glir bod prif amcanion y Cenhedloedd Unedig
1) Cynnal heddwch rhyngwladol
2) Datblygu cysylltiadau rhyngwladol
3) Sicrhau gwaith tîm byd-eang.
Mae pob un aelod-wladwriaeth yn rhwym wrth y rheolau hyn
Mae erthygl 103 yn nodi bod y siarter hon yn cymryd cynsail dros unrhyw gytundebau rhyngwladol eraill.
(^ Pwysig IAWN ^)
Mae chwe phrif sefydliad yn y Cenhedloedd Unedig -
1 Y gwasanaeth cyffredinol 2 Y Cyngor Diogelwch 3 Y Cyngor Economaidd a Chymdeithasol 4 Yr Ysgrifenyddiaeth 5 Y Llys Barn Rhyngwladol 6 Cyngor yr Ymddiriedolaeth
Rol Prydain yn y Cenhedloedd Unedig
Aelod o’r 5 aelod-wladwriaeth parhaol o’r cyngor diogelwch
Gweithio’ agos a’r sefydliad yn efrog newydd ar rhaglenni datblygiad
Aelod cyngor hawliau dynol
Aelod o’r Bwrdd Archwilio
Adrannau Llywodraeth Prydain Sy’n Gweithio A’r UN
> Adran ynni mewn trafodaethau Cynhesi Byd Eang
Geithio’n agos a’r Swyddfa Dramor
Adran datblygiad Rhyngwladol
Beth yw’r Undeb Ewropeaidd
Mae’r Undeb Ewropeaidd yn undeb gwleidyddol ac economaidd rhwng 28 o wledydd
7 Prif sefydliad yr undeb ewropeaidd
> Y cyngor ewropeaidd > Cyngor yr undeb ewropeaidd > Y comisiwn ewropeaidd > Llys cyfaiwnder yr undeb ewropeaidd > Llys yr Archwylwir > Y senedd ewrpeaidd > Y banc canolog Ewrop
Cytundeb Rhyfain
Creu yr EEC- sylfaen cyfansoddiad yr undeb ewropeaidd
Cytundeb yr Esgyniad
Y cytundeb a gadawodd i’r DU, denmark, norway i egynnu (ascend) i’r cymuned ewropeaidd
Cytundeb Maastricht
Y cytundeb a creuodd yr undeb ewropeaidd- symudiad rhydd, ewro a.y.y.b
Cytundeb Lisbon
Amendio’r cytundeb Maastricht a rhyfain- creu predient + senedd mwy bwerus
Cytundeb Gogledd yr Iwerydd
Rhannu iwerddon yn ddau(1949)
Siarter y cenhedloedd unedig
Cytundeb sylfaenol y Cenhedloedd Unedig-sefydliad rhynglywodraethol.(1945)
