17-19 Blóð, hjarta- og æðakerfi Flashcards
Hvað tekur blóðið mikla % af líkamsmassanum?
7-8%
Blóðið skiptist í:
Plasma (55%) og blóðfrumur (45%) ásamt hvítum blóðfrumum og platelets
Hlutverk blóðs
- Flytur súrefni, koldíoxíð, næringarefni, hormón, hita og úrgangsefni
- Stýrir samvægi allra vökvahólfa líkamans, sýrustigi og líkamshita
- Kemur í veg fyrir blæðingu með storknun, og beitir hvítum blóðkornum til verndar gegn sjúkdómum
Hvað er plasma?
Vatnslausn sem inniheldur m.a. Sölt og prótein (albumin, globulin, fibrinogen)
Blóðfrumur skiptast í:
- rauð blóðkorn (erythrocytar)
- hvít blóðkorn (leucocytar)
- blóðflögur (thrombocytar)
Hvað er serum?
Plasma án storkuþátta
Hvað skiptist plasmað í?
- prótein (7%)
- vatn (91.5%)
- aðrar lausnir (1.5%)
Hvað skiptist próteinin upp í plasmanu?
- albumin (54%)
- globulin (38%)
- fibrinogen (7%)
- annað (1%)
Hvað skiptast aðrar lausnir upp í plasmanu?
- electrolytes
- næringarefni
- gös
- regulatory substances
- úrgangsefni
Hvað skiptast hvítu blóðkornin í blóðfrumunum?
- Keilkirningar/neutrophils (60-70%)
- Eitilfrumur/lymphocytes (20-25%)
- monocytes (3-8%)
- eosinophils (2-4%)
- basophils (0.5-1.0%)
Hvít blóðkorn (leukocytes)
innihalda kjarna og frumulíffæri, en ekkert hemoglóbín.
má flokka sem:
- Kyrninga (Granular)
- Vankyrningar (Agranular)
Vankyrningar (Agranular) (hvít blóðkorn)
innihalda engar blöðrur
skiptast í:
- Eitilfrumur
- Einkyrningar
Kyrningar (granular) hvít blóðkorn
innihalda blöðrur sem sjást þegar frumurnar eru litaðar
Skiptast í:
- Daufkyrningar (neutrophils),
- Rauðkyrningar (eosinophils),
- Blákyrningar(basophils
Myndun rauðra blóðkorna (Erythropoiesis)
Hefst í beinmerg
Erythropoietin, sem er hormón framleitt í nýrum sem viðbragð við súrefnisskorti hvatar þroskun rauðra blóðkorna
Netfrumur (Reticulocytes)
Forverar rauðra blóðkorna, koma í blóðrás og þroskast á 1-2 dögum
Hvert er hlutverk rauðra blóðkorna?
Frumur með hemoglobin, eru sérhæfðar til að flytja súrefni og CO2
Hafa rauð blóðkorn kjarna?
Nei, og engin frumulíffæri heldur
Afhverju eru rauð blóðkorn disklaga?
Því það hámarkar súrefnisflutning
Hvað innihalda reticulocytar sem eru forverar rauðra blóðkorna?
Innihalda leifar frumulíffæra og RNA
Hver er líftími rauðra blóðkorna?
Uþb 120 dagar. Er svo eytt í milta, lifur og beinmerg
Hvað eru megakarocytes?
Risa frumur sem búa í beinmergnum og gefa af sér frumubrot - blóðflögurnar
Hvaða frumur geta myndað allar frumur blóðsins?
Fjölhæfa stofnfrumur sem eru í beinmergnum
Lýstu því hvernig fjölhæf stofnfruma býr til aðrar frumur
Hún fær boð um að það vanti einhverja frumu í blóðinu og býr þá til myeloid stofnfrumu (mergfrumu stofnfrumna) sem fær svo líka boð um að búa til það sem vantar. Ef það vantar t.d. Rauð blóðkorn þá býr hún til dóttur frumur sem svo þroskast í áttina að eiginlegu rauðu blóðkorni
Hvernig fá frumur skilaboð um að það vanti eitthvað?
Ef okkur vantar blóð, þá skynja nýrun það (mikið blóðflæði gegnum nýrun) af ákveðnum frumum sem þá fara að framleiða EPO (hormón sem fer og talar við fjölhæfu stofnfrumurnar) sem fer og kveikir á nauðsynlegum gegnum til að stýra myndun þeirra frumu sem vantar
Hvað gerir EPO?
Örvar frumufjölgun
Hvað örvar móðurfrumuna til þess að búa vöntuna til?
Vaxtarþættir eða hormón
Hvað gerist við GLOBIN hópinn í hemoglobíninu þegar það er tekið og endurnýtt? (Globin er próteinhlutinn af hemoglóbín)
Það er brotið upp í amínósýrur og er notað til að búa til önnur prótín
Hvað gerist við HEME hópinn af hemoglobíninu þegar það er tekið og endurnýtt? (Heme er strúktúr sem inniheldur járn)
Járnhlutinn binst transferrin flutningspróteini í blóðinu sem fer svo til lifrarinnar þar sem járnið er geymt
Hvað gerum við þegar við þurfum að búa til meira blóð?
Þá fer járnið(HEME) aftur með transferrin inní beinmerg og tengist þar GLOBIN prótínum, vítamín B12 og erythopoletin og fer þá af stað þroskun nýrra blóðkorna
HEME gefur ekki einungis af sér nýjar blóðfrumur heldur líka úrgangsefni Bilirubin. Lýstu því hvernig bilirubin er svo leyst út
Bilirubin fer til lifrarinnar og er ummyndað þar yfir í breyttar útgáfur af bilirubin > urobilinogen og stercobilin. Urobilinogen er flutt í blóðið og skilað út í þvagi en stercobilin er flutt út með hægðum
Hvaða efni á þátt í því að hægðir eru litaðar brúnar?
Stercobilin
Hvernig lýta neutrophil hvít blóðkorn út?
Kjarninn lýtur óreglulega út
Hvernig lítur kjarni monocyte hvítra blóðkorna út?
eins og skeifa
Hvernig lýta lymphocyta (eitilfrumur) hvít blóðkorn út?
Hringlaga kjarni, litar frumur
Hvernig lýta basophil og eosinophil hvít blóðkorn út?
Mikið af blöðrum, granúlum (seytikornum)
Blóðstorknun
Ef það kemur rof á æð þá eru blóðflögur fyrstar á svæðið og losa storkuefni
Blóðtýpa A
- glýkóprótein utan á himnunni sem kallast A antigen
- mótefni gegn B antigen í blóði
Blóðtýpa B
- glýkóprótein utan á himnu sem kallast B antigen
- hafa í blóðinu mótefni gegn A antigen
Blóðtýpa AB
- bæði A og B antigen
- engin mótefni
Blóðtýpa O
- ekkert antigen
- bæði A og B mótefni
Hver er algengasti blóðflokkurinn?
Blóðtýpa O
Ónæmiskerfið skiptist í:
- náttúrulega ónæmiskerfið (innate)
- sértæka ónæmiskerfið (adapted)
náttúrulega ónæmiskerfið (innate)
- Meðfætt, almenn vörn gegn vítæku þýði sýkla
- Er okkar fyrsta vörn gegn utanaðkomandi áreitum (sýkingum)
- Inniheldur kleyfkirninga (Neutrophils)
sértæka ónæmiskerfið (adapted)
Felur í sér virkjun sérhæfðra eitilfrumna, sem berjast gegn ákveðnum sýkli eða aðskotaefni
Hvað finnum við í náttúrulega ónæmiskerfinu?
- verndandi yfirborð, þekjufrumur
- granulocytar og macrophagar
Hvað finnum við í sértæka ónæmiskerfinu?
B og T frumur, NK frumur
Hvað gera B-eitilfrumur?
- Þær eru sérhæfðar til að binda ákveðin antigen sem veldur ræsingu, frumur virkjast og verða að immunoblast, sem fjölgar og þroskast í annaðhvort plasmafrumur eða minnisfrumur
- binda antigen með mótefnum
Algengustu hvítu blóðkornin eru
Kleyfkirningar (Neutrophils)
Hvernig frumur eru plasmafrumur?
Sérhæfðar B frumur
Hvað gera T-eitilfrumur?
T frumur ræsast við að antigen binst T-frumu viðtaka. Frumurnar umbreytast í lymphoblasta, sem fjölga sér og sérhæfast í T hjálparfrumur, T bælifrumur og CTL
Hvað gera T hjálparfrumur?
Virkja B frumur, macrophaga, stjórna Cytotoxín T Lymphocyta (CTL)
Hvað gera T bælifrumur?
Draga úr ónæmissvörunum