धातु Flashcards

1
Q

सीदति

A

०१. षदॢँ विशरणगत्यवसादनेषु ( to go, to lose power, to be tired, to dry up, to destroy, to wither, to despond, to lose interest )
१०. षदँ पद्यर्थे( to attack, to climb, to go ) अयं धातुः नित्यम् ‘आङ्’पूर्वकः एव प्रयुज्यते । आसीदति , आसादयति
०६. षदॢँ विशरणगत्यवसादनेषु

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
2
Q

प्रियते

A

०६.पृङ् व्यायामे ( to try, to put effort )

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
3
Q

आद्रियते

A

०६. दृङ् आदरे
( to respect, to praise, to honor )
अनिट् किरादिः

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
4
Q

धरते

A

०१. धृङ् अवबन्धने विध्वंसने च
( to fall down, to get destroyed )

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
5
Q

धरति

A

०१. धृञ् धारणे ( to wear, to support, to possess, to hold )

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
6
Q

ध्रियते

A

०६. धृङ् अवस्थाने ( to be, to exist, to be steady, to wear )

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
7
Q

कृणाति

A

०९. कॄञ् हिंसायाम् ( to kill, to destroy ) सेट् प्वादिः ल्वादिः
०९. कॄ हिंसायाम् ( to kill, to destroy ) सेट् प्वादिः ल्वादिः

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
8
Q

किरति

A

कॄ विक्षेपे( to discard, to throw away ) सेट् किरादिः

७.१.१०० ॠत इद्धातोः

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
9
Q

गिरति , गिलति

A

०६ गॄ निगरणे( to eat, to swallow )
अचि विभाषा’ ८.२.२१ इत्यनेन अजादौ प्रत्यये परे गॄ-धातोः रेफस्य विकल्पेन लकारादेशः भवति ।

१.३.५१ अवाद्ग्रः गॄ निगरणे इति तुदादौ पठ्यते, तस्य इदं ग्रहणम्। न तु गॄ शब्दे इति क्र्यादिपठितस्य। तस्य ह्रवपूर्वस्य प्रयोग एव न अस्ति।

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
10
Q

गृणाति

A

०९. गॄ शब्दे( to sound, to talk ) प्वादिः ल्वादिः

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
11
Q

गारयते

A

१०. गॄ विज्ञाने
( to know, to understand )
सेट् आकुस्मीयः

विशेषः’आकुस्मीयाः आत्मनेपदिनः’ इत्यनेन गणसूत्रेण अस्य धातोः आत्मनेपदम् विधीयते । णिजभावपक्षे केवलं परस्मैपदस्यैव रूपाणि विधीयन्ते ।

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
12
Q

शीयते

A

१. शदॢँ शातने( to perish, to fall, to wither, to decay, to wear off, to fall, to wane, to throw down )
अनिट् ज्वलादिः
पाघ्राध्मास्थाम्नादाण्दृश्यर्त्तिसर्त्तिशदसदां पिबजिघ्रधमतिष्ठमनयच्छपश्यर्च्छधौशीयसीदाः७.३.७८
अयम् धातुः वस्तुतः परस्मैपदी अस्ति । परन्तु ‘शदेः शितः’ १.३.६० इत्यनेन सार्वधातुकलकाराणां विषये अस्य आत्मनेपदस्यैव रूपाणि भवन्ति ।

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
13
Q

शीयते

A

०६.०१६४
शद्
शदॢँ शातने( to go, to lose energy, to move, to be sad )

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
14
Q

इष्यति

A

०४. इषँ गतौ( to go )
सेट्
इषेरुदितो ग्रहणम्। इह मा भूत्, इष्यति, इष्णातीति।

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
15
Q

इच्छति

A

०६. इषुँ इच्छायाम्( to wish, to desire, to want ) सेट्

इषुगमियमां छः७.३.७७

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
16
Q

इष्णाति

A

०९.इषँ आभीक्ष्ण्ये ( to repeat )

सेट्

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
17
Q

त्रुटति , त्रुट्यति

A

०६. त्रुटँ छेदने( to cut, to break )

सेट् कुटादिः

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
18
Q

त्रोटयते

A

१०.त्रुटँ छेदने( to cut, to break )
सेट् आकुस्मीयः
‘आकुस्मीयाः आत्मनेपदिनः’

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
19
Q

लज्जते

A

०६.ओँलस्जीँ व्रीडायाम्( to be ashamed, to be shy )

सेट्

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
20
Q

मज्जति

A

०६.टुमस्जोँ शुद्धौ( to nathe )
अनिट्
निर्मल करना

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
21
Q

विच्छायति

A

०६. विछँ गतौ ( to go ) रुक रुक कर चलना
´सेट्
३,१,२८ ‘गुपूधूपविच्छिपणिपनिभ्य आयः’ इत्यनेन अस्मात् धातोः स्वार्थे ‘आय’ प्रत्ययः विधीयते । ततः एव तिङ्प्रत्ययाः भवन्ति ।

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
22
Q

विच्छति , विच्छयति

A

१०. विछँ भाषायाम्( to speak, to talk )
सेट्
१. ‘आ स्वदः सकर्मकात्’ अनेन गणसूत्रेण अयं धातुः सकर्मकः अस्ति चेदेव णिच् प्रत्ययः भवति । अकर्मकत्वे तु णिच् प्रत्ययः न विधीयते, केवलं परस्मैपदस्य च रूपाणि भवन्ति ।
२. अस्मिन् धातौ औपदेशिकावस्थायाम् केवलम् छकारः विद्यते, न हि चकारः । परन्तु प्रक्रियायां नित्यम् छे च ६.१.७३ इत्यनेन तुगागमः भवति, तस्य च अग्रे स्तोः श्चुना श्चुः ८.४.४० इत्यनेन श्चुत्वे कृते चकारः जायते, अतः अन्तिमरूपेषु नित्यम् ‘च्छ्’ इत्येव श्रूयते । अतः अत्रापि अन्वेषणसौकर्यार्थम् चकारसहितः धातुः एव निर्दिष्टः अस्ति ।

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
23
Q

रियति

A

०६.रि गतौ( to go )

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
24
Q

रिणोति

A

०५.००३२ रि हिंसायाम् ( to kill, to destroy, to damage, to hurt )

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
25
पियति
६. पि गतौ | to go
26
धियति
०६.०१४२ | धि धारणे( to hold, to possess, to become )
27
क्षयति
०१.०२६९ | क्षि क्षये( to decay, to get killed, to get destroyed, to wane, to go away, to reduce, to shrink )
28
क्षिणोति
०५.००३३ | क्षि हिंसायाम्( to kill, to destroy, to damage, to hurt )
29
क्षियति
०६.०१४३ | क्षि निवासगत्योः( to dwell, to stay, to go )
30
गुवति
०६.०१३४ गु पुरीषोत्सर्गे( to excrete ) | तुदादिः परस्मैपदी अकर्मकः अनिट् कुटादिः
31
ध्रवति
०१.१०९३ ध्रु स्थैर्ये | to be firm, to be fixed
32
ध्रुवति
०६.०१३५ ध्रु ध्रु गतिस्थैर्ययोः( to be firm, to be fixed, to go ) तुदादिः परस्मैपदी अकर्मकः अनिट् कुटादिः
33
कौति
०२.००३७ कु | कु शब्दे( to hum, to moan, to sound )
34
कुवति
०६.०१३६ कु कुङ् शब्दे( to hum, to moan, to speak inarticulately, to sound ) तुदादिः आत्मनेपदी अकर्मकः अनिट् कुटादिः
35
कवते
०१.११०३ कु कुङ् शब्दे( to sound ) भ्वादिः आत्मनेपदी अकर्मकः अनिट्
36
नुवति
०६.०१३२ नू णू स्तवने( to praise ) तुदादिः परस्मैपदी सकर्मकः सेट् कुटादिः
37
धूनोति
०५.००१० धू धूञ् कम्पने( to shake, to tremble ) स्वादिः उभयपदी सकर्मकः वेट्
38
धुनाति
०९.००२० धू धूञ् कम्पने( to shake, to agitate, to tremble, to cause to shake, to cause to agigate, to tremble ) क्र्यादिः उभयपदी सकर्मकः वेट् प्वादिः ल्वादिः
39
धूनयति , धवति
१०.०३७२ धू धूञ् कम्पने( to shake, to move, to decorate ) चुरादिः उभयपदी सकर्मकः सेट् आधृषीयः ७.३.३७ शाच्छासाह्वाव्यावेपां युक् णिच्प्रकरणे धूञ्प्रीञोः नुग्वचनम्
40
धुवति
०६.०१३३ धू धू विधूनने( to shake, to agitate, to tremble ) तुदादिः परस्मैपदी सकर्मकः सेट् कुटादिः
41
सुवति
०६.०१४४ सू षू प्रेरणे( to inspire, to put to work, to make something fly ) तुदादिः परस्मैपदी सकर्मकः सेट्
42
सूयते
४.००२७ सू षूङ् प्राणिप्रसवे( to procreate, to conceive, to give birth ) दिवादिः आत्मनेपदी सकर्मकः वेट् स्वादिः
43
सूते
०२.००२५ सू षूङ् प्राणिगर्भविमोचने( to procreate, to give birth ) अदादिः आत्मनेपदी सकर्मकः वेट्
44
म्रियते
०६.०१३९ मृ मृङ् प्राणत्यागे( to die ) तुदादिः आत्मनेपदी अकर्मकः अनिट् ७.४.२८ रिङ् शयग्लिङ्क्षु विशेषःमृ-धातोः विषये 'म्रियतेर्लुङ्लिङोश्च' १.३.६१ इत्यनेन केवलं शित्-प्रत्यये परे तथा च लुङ् /आशीर्लिङ्-लकारयोः विषये आत्मनेपदम् भवति । अन्येषु लकारेषु ( लिट्, लुट्, लृट्, लृङ् - एतेषु) परस्मैपदम् विधीयते ।
45
वृश्चति
०६.००१२ व्रश्च् ओँव्रश्चूँ छेदने( to cut, to make a hole, to tear ) तुदादिः परस्मैपदी सकर्मकः वेट् ६.१.१६ कौमुदी-२४१२ ग्रहिज्यावयिव्यधिवष्टिविचतिवृश्चतिपृच्छतिभृज्जतीनां ङिति च
46
पृच्छति
०६.०१४९ प्रच्छ् प्रछँ ज्ञीप्सायाम्( to ask, to seek, to question ) तुदादिः परस्मैपदी सकर्मकः अनिट् किरादिः ६.१.१६ कौमुदी-२४१२ ग्रहिज्यावयिव्यधिवष्टिविचतिवृश्चतिपृच्छतिभृज्जतीनां ङिति च १.३.२९ कौमुदी-२६९९ समो गम्यृच्छिप्रच्छिस्वरत्यर्तिश्रुविदिभ्यः स्मिन् धातौ औपदेशिकस्वरूपे केवलं छकारः विद्यते । परन्तु प्रक्रियायां नित्यं छे च ६.१.७३ इत्यनेन तुगागमं कृत्वा ततः श्चुत्वे कृते 'प्रच्छ्' इति चकारसहितः एव छकारः श्रूयते । अतः अत्र निर्देशसमये अपि सौलभ्यार्थम् चकारसहितः छकारः निर्दिष्टः अस्ति ।
47
भृज्जति भृज्जते
०६.०००४ भ्रस्ज् भ्रस्जँ पाके( to fry, to roast, to parch ) तुदादिः उभयपदी सकर्मकः अनिट्
48
विचति
०६.००१३ व्यच् व्यचँ व्याजीकरणे( to deceive, to cheat ) तुदादिः परस्मैपदी सकर्मकः सेट् ६.१.१६ कौमुदी-२४१२ ग्रहिज्यावयिव्यधिवष्टिविचतिवृश्चतिपृच्छतिभृज्जतीनां ङिति च
49
मोचयति
१०.०२७२ मुच् मुचँ प्रमोचने मोदने च( to free, to liberate, to release, to loosen, to abandon, to grant, to give money ) चुरादिः उभयपदी सकर्मकः सेट्
50
मुञ्चति
०६.०१६६ मुच् मुचॢँ मोक्षणे( to free, to liberate, to leave, to release, to loosen, to abandon ) तुदादिः उभयपदी सकर्मकः अनिट् मुचादिः
51
सिञ्चति
०६.०१७० सिच् षिचँ क्षरणे( to sprinkle, to moisten ) तुदादिः उभयपदी सकर्मकः अनिट् मुचादिः
52
वेद , वेत्ति
५ धातु है ०२.००५९ विद् विदँ ज्ञाने( to understand, to learn, to know, to realize, to experience, to be sad, to meditate, to think ) अदादिः परस्मैपदी सकर्मकः सेट् भिदादिः वेत्ति ३.४.८३ विदो लटो वा १.२.५ असंयोगाल्लिट् कित्
53
विद्यते
``` ५ धातु है ०४.००६७ विद् विदँ सत्तायाम्( to exist ) दिवादिः आत्मनेपदी अकर्मकः अनिट् ```
54
विन्दति
``` ५ धातु है ०६.०१६८ विद् विदॢँ लाभे( to obtain, to receive ) तुदादिः उभयपदी सकर्मकः सेट् मुचादिः ``` शे मुचादीनाम्७.१.५९
55
विन्त्ते,विन्ते
``` ५ धातु है ०७.००१३ विद् विदँ विचारणे( to think, to meditate, to analyze, to reason upon ) रुधादिः आत्मनेपदी सकर्मकः अनिट् ``` ``` →विनद्+ते [ रुधादिभ्यः श्नम्३.१.७८ ] → विनद्+ते [ सार्वधातुकमपित्१.२.४ → विन्द्+ते [ श्नसोरल्लोपः६.४.१११ ] → विन्द्+ते [ सार्वधातुकमपित्१.२.४ → विंद्+ते [ नश्चापदान्तस्य झलि८.३.२४ ] → विंत्ते [ खरि च८.४.५५ ] → विन्त्ते [ अनुस्वारस्य ययि परसवर्णः८.४.५८ ] → विन्त्ते,विन्ते [ झरो झरि सवर्णे८.४.६५ ] → विन्त्ते,विन्ते ```
56
वेदयते
५ धातु है १०.०२३२ विद् विदँ चेतनाख्याननिवासेषु( to improve body, to know, to understand ) चुरादिः आत्मनेपदी सकर्मकः सेट् आकुस्मीयः 'आकुस्मीयाः आत्मनेपदिनः' इत्यनेन गणसूत्रेण अस्य धातोः आत्मनेपदम् विधीयते ।
57
खिद्यते
``` ३ धातु है ०४.००६६ खिद् खिदँ दैन्ये( to be sad, to be displeased, to be distressed ) दिवादिः आत्मनेपदी अकर्मकः अनिट् ```
58
खिन्दति
``` ३ धातु है ०६.०१७२ खिद् खिदँ परिघाते( to distress, to irritate ) तुदादिः परस्मैपदी सकर्मकः सेट् मुचादिः ``` अनुस्वारस्य ययि परसवर्णः८.४.५८
59
खिन्ते
३ धातु है ७.००१२ खिद् खिदँ दैन्ये( to be sad, to be distressed, to have sorrow ) रुधादिः आत्मनेपदी अकर्मकः अनिट् तिङन्तरूपाणि कृदन्तरूपाणि प्रयोगाः अनुस्वारस्य ययि परसवर्णः८.४.५८
60
पिंशति
२ धातु है ०६.०१७३ पिश् पिशँ अवयवे( to rip off, to grind, to cut into small parts ) तुदादिः परस्मैपदी अकर्मकः सेट् मुचादिः नही लगा अनुस्वारस्य ययि परसवर्णः८.४.५८
61
पेशयति
२ धातु है १०.०१०५ पिश् पिशँ नाशने( to destroy ) चुरादिः उभयपदी सकर्मकः सेट्
62
कृन्तति
२ धातु है ०६.०१७१ कृत् कृतीँ छेदने( to cut, to break, to slice ) तुदादिः परस्मैपदी सकर्मकः सेट् मुचादिः
63
कृणत्ति
२ धातु है ०७.००१० कृत् कृतीँ वेष्टने( to surround, to cover ) रुधादिः परस्मैपदी सकर्मकः सेट्