धातु

Question 1

सीदति

Answer 1

०१. षदॢँ विशरणगत्यवसादनेषु ( to go, to lose power, to be tired, to dry up, to destroy, to wither, to despond, to lose interest )
१०. षदँ पद्यर्थे( to attack, to climb, to go ) अयं धातुः नित्यम् ‘आङ्’पूर्वकः एव प्रयुज्यते । आसीदति , आसादयति
०६. षदॢँ विशरणगत्यवसादनेषु

Question 2

प्रियते

Answer 2

०६.पृङ् व्यायामे ( to try, to put effort )

Question 3

आद्रियते

Answer 3

०६. दृङ् आदरे
( to respect, to praise, to honor )
अनिट् किरादिः

Question 4

धरते

Answer 4

०१. धृङ् अवबन्धने विध्वंसने च
( to fall down, to get destroyed )

Question 5

धरति

Answer 5

०१. धृञ् धारणे ( to wear, to support, to possess, to hold )

Question 6

ध्रियते

Answer 6

०६. धृङ् अवस्थाने ( to be, to exist, to be steady, to wear )

Question 7

कृणाति

Answer 7

०९. कॄञ् हिंसायाम् ( to kill, to destroy ) सेट् प्वादिः ल्वादिः
०९. कॄ हिंसायाम् ( to kill, to destroy ) सेट् प्वादिः ल्वादिः

Question 8

किरति

Answer 8

कॄ विक्षेपे( to discard, to throw away ) सेट् किरादिः

७.१.१०० ॠत इद्धातोः

Question 9

गिरति , गिलति

Answer 9

०६ गॄ निगरणे( to eat, to swallow )
अचि विभाषा’ ८.२.२१ इत्यनेन अजादौ प्रत्यये परे गॄ-धातोः रेफस्य विकल्पेन लकारादेशः भवति ।

१.३.५१ अवाद्ग्रः गॄ निगरणे इति तुदादौ पठ्यते, तस्य इदं ग्रहणम्। न तु गॄ शब्दे इति क्र्यादिपठितस्य। तस्य ह्रवपूर्वस्य प्रयोग एव न अस्ति।

Question 10

गृणाति

Answer 10

०९. गॄ शब्दे( to sound, to talk ) प्वादिः ल्वादिः

Question 11

गारयते

Answer 11

१०. गॄ विज्ञाने
( to know, to understand )
सेट् आकुस्मीयः

विशेषः’आकुस्मीयाः आत्मनेपदिनः’ इत्यनेन गणसूत्रेण अस्य धातोः आत्मनेपदम् विधीयते । णिजभावपक्षे केवलं परस्मैपदस्यैव रूपाणि विधीयन्ते ।

Question 12

शीयते

Answer 12

१. शदॢँ शातने( to perish, to fall, to wither, to decay, to wear off, to fall, to wane, to throw down )
अनिट् ज्वलादिः
पाघ्राध्मास्थाम्नादाण्दृश्यर्त्तिसर्त्तिशदसदां पिबजिघ्रधमतिष्ठमनयच्छपश्यर्च्छधौशीयसीदाः७.३.७८
अयम् धातुः वस्तुतः परस्मैपदी अस्ति । परन्तु ‘शदेः शितः’ १.३.६० इत्यनेन सार्वधातुकलकाराणां विषये अस्य आत्मनेपदस्यैव रूपाणि भवन्ति ।

Question 13

शीयते

Answer 13

०६.०१६४
शद्
शदॢँ शातने( to go, to lose energy, to move, to be sad )

Question 14

इष्यति

Answer 14

०४. इषँ गतौ( to go )
सेट्
इषेरुदितो ग्रहणम्। इह मा भूत्, इष्यति, इष्णातीति।

Question 15

इच्छति

Answer 15

०६. इषुँ इच्छायाम्( to wish, to desire, to want ) सेट्

इषुगमियमां छः७.३.७७

Question 16

इष्णाति

Answer 16

०९.इषँ आभीक्ष्ण्ये ( to repeat )

सेट्

Question 17

त्रुटति , त्रुट्यति

Answer 17

०६. त्रुटँ छेदने( to cut, to break )

सेट् कुटादिः

Question 18

त्रोटयते

Answer 18

१०.त्रुटँ छेदने( to cut, to break )
सेट् आकुस्मीयः
‘आकुस्मीयाः आत्मनेपदिनः’

Question 19

लज्जते

Answer 19

०६.ओँलस्जीँ व्रीडायाम्( to be ashamed, to be shy )

सेट्

Question 20

मज्जति

Answer 20

०६.टुमस्जोँ शुद्धौ( to nathe )
अनिट्
निर्मल करना

Question 21

विच्छायति

Answer 21

०६. विछँ गतौ ( to go ) रुक रुक कर चलना
´सेट्
३,१,२८ ‘गुपूधूपविच्छिपणिपनिभ्य आयः’ इत्यनेन अस्मात् धातोः स्वार्थे ‘आय’ प्रत्ययः विधीयते । ततः एव तिङ्प्रत्ययाः भवन्ति ।

Question 22

विच्छति , विच्छयति

Answer 22

१०. विछँ भाषायाम्( to speak, to talk )
सेट्
१. ‘आ स्वदः सकर्मकात्’ अनेन गणसूत्रेण अयं धातुः सकर्मकः अस्ति चेदेव णिच् प्रत्ययः भवति । अकर्मकत्वे तु णिच् प्रत्ययः न विधीयते, केवलं परस्मैपदस्य च रूपाणि भवन्ति ।
२. अस्मिन् धातौ औपदेशिकावस्थायाम् केवलम् छकारः विद्यते, न हि चकारः । परन्तु प्रक्रियायां नित्यम् छे च ६.१.७३ इत्यनेन तुगागमः भवति, तस्य च अग्रे स्तोः श्चुना श्चुः ८.४.४० इत्यनेन श्चुत्वे कृते चकारः जायते, अतः अन्तिमरूपेषु नित्यम् ‘च्छ्’ इत्येव श्रूयते । अतः अत्रापि अन्वेषणसौकर्यार्थम् चकारसहितः धातुः एव निर्दिष्टः अस्ति ।

Question 23

रियति

Answer 23

०६.रि गतौ( to go )

Question 24

रिणोति

Answer 24

०५.००३२ रि हिंसायाम् ( to kill, to destroy, to damage, to hurt )

Question 25

पियति

Answer 25

६. पि गतौ | to go

Question 26

धियति

Answer 26

०६.०१४२ | धि धारणे( to hold, to possess, to become )

Question 27

क्षयति

Answer 27

०१.०२६९ | क्षि क्षये( to decay, to get killed, to get destroyed, to wane, to go away, to reduce, to shrink )

Question 28

क्षिणोति

Answer 28

०५.००३३ | क्षि हिंसायाम्( to kill, to destroy, to damage, to hurt )

Question 29

क्षियति

Answer 29

०६.०१४३ | क्षि निवासगत्योः( to dwell, to stay, to go )

Question 30

गुवति

Answer 30

०६.०१३४ गु पुरीषोत्सर्गे( to excrete ) | तुदादिः परस्मैपदी अकर्मकः अनिट् कुटादिः

Question 31

ध्रवति

Answer 31

०१.१०९३ ध्रु स्थैर्ये | to be firm, to be fixed

Question 32

ध्रुवति

Answer 32

०६.०१३५ ध्रु ध्रु गतिस्थैर्ययोः( to be firm, to be fixed, to go ) तुदादिः परस्मैपदी अकर्मकः अनिट् कुटादिः

Question 33

कौति

Answer 33

०२.००३७ कु | कु शब्दे( to hum, to moan, to sound )

Question 34

कुवति

Answer 34

०६.०१३६ कु कुङ् शब्दे( to hum, to moan, to speak inarticulately, to sound ) तुदादिः आत्मनेपदी अकर्मकः अनिट् कुटादिः

Question 35

कवते

Answer 35

०१.११०३ कु कुङ् शब्दे( to sound ) भ्वादिः आत्मनेपदी अकर्मकः अनिट्

Question 36

नुवति

Answer 36

०६.०१३२ नू णू स्तवने( to praise ) तुदादिः परस्मैपदी सकर्मकः सेट् कुटादिः

Question 37

धूनोति

Answer 37

०५.००१० धू धूञ् कम्पने( to shake, to tremble ) स्वादिः उभयपदी सकर्मकः वेट्

Question 38

धुनाति

Answer 38

०९.००२० धू धूञ् कम्पने( to shake, to agitate, to tremble, to cause to shake, to cause to agigate, to tremble ) क्र्यादिः उभयपदी सकर्मकः वेट् प्वादिः ल्वादिः

Question 39

धूनयति , धवति

Answer 39

१०.०३७२ धू धूञ् कम्पने( to shake, to move, to decorate ) चुरादिः उभयपदी सकर्मकः सेट् आधृषीयः ७.३.३७ शाच्छासाह्वाव्यावेपां युक् णिच्प्रकरणे धूञ्प्रीञोः नुग्वचनम्

Question 40

धुवति

Answer 40

०६.०१३३ धू धू विधूनने( to shake, to agitate, to tremble ) तुदादिः परस्मैपदी सकर्मकः सेट् कुटादिः

Question 41

सुवति

Answer 41

०६.०१४४ सू षू प्रेरणे( to inspire, to put to work, to make something fly ) तुदादिः परस्मैपदी सकर्मकः सेट्

Question 42

सूयते

Answer 42

४.००२७ सू षूङ् प्राणिप्रसवे( to procreate, to conceive, to give birth ) दिवादिः आत्मनेपदी सकर्मकः वेट् स्वादिः

Question 43

सूते

Answer 43

०२.००२५ सू षूङ् प्राणिगर्भविमोचने( to procreate, to give birth ) अदादिः आत्मनेपदी सकर्मकः वेट्

Question 44

म्रियते

Answer 44

०६.०१३९ मृ मृङ् प्राणत्यागे( to die ) तुदादिः आत्मनेपदी अकर्मकः अनिट् ७.४.२८ रिङ् शयग्लिङ्क्षु विशेषःमृ-धातोः विषये 'म्रियतेर्लुङ्लिङोश्च' १.३.६१ इत्यनेन केवलं शित्-प्रत्यये परे तथा च लुङ् /आशीर्लिङ्-लकारयोः विषये आत्मनेपदम् भवति । अन्येषु लकारेषु ( लिट्, लुट्, लृट्, लृङ् - एतेषु) परस्मैपदम् विधीयते ।

Question 45

वृश्चति

Answer 45

०६.००१२ व्रश्च् ओँव्रश्चूँ छेदने( to cut, to make a hole, to tear ) तुदादिः परस्मैपदी सकर्मकः वेट् ६.१.१६ कौमुदी-२४१२ ग्रहिज्यावयिव्यधिवष्टिविचतिवृश्चतिपृच्छतिभृज्जतीनां ङिति च

Question 46

पृच्छति

Answer 46

०६.०१४९ प्रच्छ् प्रछँ ज्ञीप्सायाम्( to ask, to seek, to question ) तुदादिः परस्मैपदी सकर्मकः अनिट् किरादिः ६.१.१६ कौमुदी-२४१२ ग्रहिज्यावयिव्यधिवष्टिविचतिवृश्चतिपृच्छतिभृज्जतीनां ङिति च १.३.२९ कौमुदी-२६९९ समो गम्यृच्छिप्रच्छिस्वरत्यर्तिश्रुविदिभ्यः स्मिन् धातौ औपदेशिकस्वरूपे केवलं छकारः विद्यते । परन्तु प्रक्रियायां नित्यं छे च ६.१.७३ इत्यनेन तुगागमं कृत्वा ततः श्चुत्वे कृते 'प्रच्छ्' इति चकारसहितः एव छकारः श्रूयते । अतः अत्र निर्देशसमये अपि सौलभ्यार्थम् चकारसहितः छकारः निर्दिष्टः अस्ति ।

Question 47

भृज्जति भृज्जते

Answer 47

०६.०००४ भ्रस्ज् भ्रस्जँ पाके( to fry, to roast, to parch ) तुदादिः उभयपदी सकर्मकः अनिट्

Question 48

विचति

Answer 48

०६.००१३ व्यच् व्यचँ व्याजीकरणे( to deceive, to cheat ) तुदादिः परस्मैपदी सकर्मकः सेट् ६.१.१६ कौमुदी-२४१२ ग्रहिज्यावयिव्यधिवष्टिविचतिवृश्चतिपृच्छतिभृज्जतीनां ङिति च

Question 49

मोचयति

Answer 49

१०.०२७२ मुच् मुचँ प्रमोचने मोदने च( to free, to liberate, to release, to loosen, to abandon, to grant, to give money ) चुरादिः उभयपदी सकर्मकः सेट्

Question 50

मुञ्चति

Answer 50

०६.०१६६ मुच् मुचॢँ मोक्षणे( to free, to liberate, to leave, to release, to loosen, to abandon ) तुदादिः उभयपदी सकर्मकः अनिट् मुचादिः

Question 51

सिञ्चति

Answer 51

०६.०१७० सिच् षिचँ क्षरणे( to sprinkle, to moisten ) तुदादिः उभयपदी सकर्मकः अनिट् मुचादिः

Question 52

वेद , वेत्ति

Answer 52

५ धातु है ०२.००५९ विद् विदँ ज्ञाने( to understand, to learn, to know, to realize, to experience, to be sad, to meditate, to think ) अदादिः परस्मैपदी सकर्मकः सेट् भिदादिः वेत्ति ३.४.८३ विदो लटो वा १.२.५ असंयोगाल्लिट् कित्

Question 53

विद्यते

Answer 53

``` ५ धातु है ०४.००६७ विद् विदँ सत्तायाम्( to exist ) दिवादिः आत्मनेपदी अकर्मकः अनिट् ```

Question 54

विन्दति

Answer 54

``` ५ धातु है ०६.०१६८ विद् विदॢँ लाभे( to obtain, to receive ) तुदादिः उभयपदी सकर्मकः सेट् मुचादिः ``` शे मुचादीनाम्७.१.५९

Question 55

विन्त्ते,विन्ते

Answer 55

``` ५ धातु है ०७.००१३ विद् विदँ विचारणे( to think, to meditate, to analyze, to reason upon ) रुधादिः आत्मनेपदी सकर्मकः अनिट् ``` ``` →विनद्+ते [ रुधादिभ्यः श्नम्३.१.७८ ] → विनद्+ते [ सार्वधातुकमपित्१.२.४ → विन्द्+ते [ श्नसोरल्लोपः६.४.१११ ] → विन्द्+ते [ सार्वधातुकमपित्१.२.४ → विंद्+ते [ नश्चापदान्तस्य झलि८.३.२४ ] → विंत्ते [ खरि च८.४.५५ ] → विन्त्ते [ अनुस्वारस्य ययि परसवर्णः८.४.५८ ] → विन्त्ते,विन्ते [ झरो झरि सवर्णे८.४.६५ ] → विन्त्ते,विन्ते ```

Question 56

वेदयते

Answer 56

५ धातु है १०.०२३२ विद् विदँ चेतनाख्याननिवासेषु( to improve body, to know, to understand ) चुरादिः आत्मनेपदी सकर्मकः सेट् आकुस्मीयः 'आकुस्मीयाः आत्मनेपदिनः' इत्यनेन गणसूत्रेण अस्य धातोः आत्मनेपदम् विधीयते ।

Question 57

खिद्यते

Answer 57

``` ३ धातु है ०४.००६६ खिद् खिदँ दैन्ये( to be sad, to be displeased, to be distressed ) दिवादिः आत्मनेपदी अकर्मकः अनिट् ```

Question 58

खिन्दति

Answer 58

``` ३ धातु है ०६.०१७२ खिद् खिदँ परिघाते( to distress, to irritate ) तुदादिः परस्मैपदी सकर्मकः सेट् मुचादिः ``` अनुस्वारस्य ययि परसवर्णः८.४.५८

Question 59

खिन्ते

Answer 59

३ धातु है ७.००१२ खिद् खिदँ दैन्ये( to be sad, to be distressed, to have sorrow ) रुधादिः आत्मनेपदी अकर्मकः अनिट् तिङन्तरूपाणि कृदन्तरूपाणि प्रयोगाः अनुस्वारस्य ययि परसवर्णः८.४.५८

Question 60

पिंशति

Answer 60

२ धातु है ०६.०१७३ पिश् पिशँ अवयवे( to rip off, to grind, to cut into small parts ) तुदादिः परस्मैपदी अकर्मकः सेट् मुचादिः नही लगा अनुस्वारस्य ययि परसवर्णः८.४.५८

Question 61

पेशयति

Answer 61

२ धातु है १०.०१०५ पिश् पिशँ नाशने( to destroy ) चुरादिः उभयपदी सकर्मकः सेट्

Question 62

कृन्तति

Answer 62

२ धातु है ०६.०१७१ कृत् कृतीँ छेदने( to cut, to break, to slice ) तुदादिः परस्मैपदी सकर्मकः सेट् मुचादिः

Question 63

कृणत्ति

Answer 63

२ धातु है ०७.००१० कृत् कृतीँ वेष्टने( to surround, to cover ) रुधादिः परस्मैपदी सकर्मकः सेट्