wykład 5 Flashcards
czy księżyc ma atmosferę?
NIE
topgrafia księżyca
kratery
„morza”
„lądy”(prócz kraterów)
równiny (1)
góry
doliny
Procesy kształtujące powierzchnię Księżyca a (w ciągu całej historii)
- bombardowanie meteorytowe - cały czas, z tendencją spadkową → „wietrzenie meteorytowe”,
- wulkanizm (bardzo dawno?),
- tektonizm (szczątkowo).
Podstawowe typy terenów na księzycu
1 - ziemie,
2 - morza
czasem wyróżniane: 3 - baseny (na ziemiach)
Księżyc
1. budowa „Ziemie”
2. skład
3. główny proces modelujący
- > kratony = 83% całej powierzchni (70% powierzchni tej- 98% tamtej strony),
nierówne, jasne (albedo 9 – 12%), - a) Skład zdominowany przez plagioklaz = ANORTOZYTY (są też utworzone później noryty, trokolity (odmiany gabra)
b) Oprócz tego - BREKCJE :
>brekcje IMPAKTOWE – zlepione szkliwem z impaktów (prawie wszystkie mają 3,85-4,0 mld.lat)
>brekcje KREEP (K = potas, Rare Earth Elements, P = fosfor) (zlepione resztkami nieskrystalizowanej magmy) - bombardowanie meteorytowe.
rodzaje Kraterów na księzycu
- < 15 - 20 km pojedyncze, początkowo dno wklęsłe, w miarę wzrostu średnic - płaskie,
- > 20 km - kratery złożone = płaskie dno + stożek centralny → wyniesienie centralne,
- > 175 km wyniesienia centralne płaskie i okrągłe → kratery wielopierścieniowe,
- > 300 km = „baseny”. (Część basenów wypełniona później bazaltami utworzyła „morza”)
największe kratery księzyca
- South Pole – Aitken ma 2300 km średnicy, 13 km głębokości,
- Orientale – 930 km i 3 pierścienie.
„Morza” księzyca
1. jaką powierchnię księzyca zajmują
2. jak są rozłożone
3. powierzchnia
4. kolor
5. kształt
6, gdzie są
7. ile ich jest
- zajmują 15 - 17% powierzchni
- nierównomiernie rozłożone: ok. 30% „tej” strony i 2%
drugiej - względnie gładkie
- ciemne (albedo 5 – 8%)
- zwykle okrągłe
- wypełniają dna bardzo starych basenów o średnicach 200-1200 km
- Mórz jest w sumie ok. 20 (22?) + 1 ocean, głównie po „tej” stronie, po drugiej tylko 3 (z tego 2 na brzegach).
„Morza” księzyca
1. skały
2. źródło
3. grubość
4. minerały
5. gazy
- bazalty
- prawdopodobnie wylewy na brzegach kraterów,
- łączna grubość pokryw lawowych 1 – 4 km
- bogate w oliwin i piroksen.
- W magmach były gazy (CO2, CO, ale chyba nie para H20) = były erupcje piroklastyczne
bazalty na księzycu
1. kiedy powstały
2. wiek (względny)
3. wiek bezwglęcny
- Bazalty tworzyły się, gdy wnętrze Księżyca częściowo się stopiło przy temperaturach 1000° – 1200°C na głębokości 100 – 500 km.
- Są wyraźnie młodsze od lądów (na ich obszarach jest mało niewielkich kraterów)
- datowania bazaltów (3,7- 2,5 mld. lat), są więc młodsze również od basenów w których się znajdują
Regolit na księzycu
1. grubość
- warstwa na morzach średnio 5 m, na lądach 10 m
Stratygrafia księżycowa
5 jednostek („warstw”) odpowiadających impaktom lub zjawiskom wulkanicznym (od góry):
1 – KOPERNIKOWSKA = kratery i pokrywy wyrzutowe najmłodsze, z jasnymi promieniami
(Copernicus, Tycho),
2 – ERATOSTENESOWSKA = kratery starsze i ich pokrywy wyrzutowe – bez jasnych promieni,
3 – PROCELLARYSJA (Ocean Burz) = większość ciemnych obszarów mórz (wylewy bazaltów),
4 – IMBRYJSKA – pokrywy wyrzutowe po impakcie tworzącym basen Morza Deszczów,
5 –PRZEDIMBRYJSKA = najstarsza.
Potem inni geolodzy wprowadzili modyfik
Potem inni geolodzy wprowadzili modyfikacje:
> połączyli warstwę (lawę) procellaryjską z imbryjską w
„Imbrian Period”,
> podzielili warstwę przedimbryjską na: 1 - młodsze „osady nektaryjskie”, 2 - starsze „osady przednektaryjskie”.
Teorie powstania układu Ziemia – Księżyc
a)kiedy
b)skład
C) teori
A) Układ powstał ok. 4,5 mld lat temu.
B) Skład Księżyca podobny do Ziemi, ale inne proporcje geosfer (i ilość Fe)
C) teoria wielkiego impaktu – obecnie przyjmowana
Historia Księżyca
- Najstarsze skały = warstwa przednektaryjska (okres „oceanu magmy”?) – obecnie silnie zryte
kraterami – powstały ok. 4,5 mld. lat temu. To skorupa
ANORTOZYTOWA - po skorupie anortozytowej inne skały – NORYTY i TROKOLITY – utworzyły się gdzieś w głębi i infiltrowały skorupę anortozytową (plutony, może nawet erupcje).
To trwało do ok. 4 mld - 3,9 mld lat - wtedy nastąpił wielki impakt = powstał basen M.Nectaris +
jego pokrywy wyrzutowe i wiele innych dużych kraterów, - 3,8 mld lat – basen M.Imbrium i inne baseny mórz, ale na razie „suche”. To okres „Heavy bombardment” – skorupa strzaskana do > 20 km.
- od 3,7 do 3,2 mld lat - wylewy lawy utworzyły większość mórz - jednocześnie z wylewami bazaltów miały miejsce erupcje piroklastyczne.
- Okres eratostenesowski = mniejsze kratery i powstanie reszty mórz (koniec tworzenia mórz – ok. 2,5 mld. lat),
- po zaniku „wulkanizmu mórz” jedynym czynnikiem kształtującym powierzchnię pozostało bombardowanie meteorytowe.
- Okres kopernikowski < 1,1 mld lat – kratery z promieniami (małe, < 100 km),
- potem tylko regolit.
- Współczesna aktywność: impakty, trzęsienia Księżyca powodowane przez siły pływowe
Tektonika. Księżyca
A) martwy geologicznie od 2 – 2,5 mld lat. Procesy raczej „paratektoniczne”:
1 – spowodowane bezpośrednio impaktami: np. radialny rów tektoniczny (?) Alpine Valley,
2 – spowodowane pośrednio impaktami: „Imbrian Grooves” w NW części basenu South
3. Pole – Aitken = rowy i zręby tektoniczne powstałe na skutek kumulacji fal sejsmicznych na antypodach impaktu, który spowodował powstanie basenu Morza Deszczów (obecnie negowane – struktury uważane za nałożenie się pokryw wyrzutowych, które obiegły cały
glob?).
