Wstęp do rozwo (wykłady 1-5) Flashcards
Rozwój to system różnorodnych jakościowo, wielokierunkowych sekwencji zmian zachodzących pod wpływem czynników…
(wymień czynniki - jest ich 6)
- filogeneza i ontogeneza
- temperament
- aktywność osoby
- socjalizacja
- przekaz międzypokoleniowy
- zdarzenia losowe
Definicja funkcjonalna rozwoju psychicznego Paula Baltesa (SOC). Rozwiń skrót SOC
S - selekcja (selection)
O - optymalizacja (optimalization)
C - kompensacja (compensation)
Rozwój -> adaptacja poprzez SOC
- selekcjonujemy cele/informacje
- szukamy optymalnego sposobu jak to osiągnąć
- kompensujemy sobie jak coś się zjebie i nie wyjdzie
Czy rozwój trwa jedynie w okresie budowy mózgu? Czy człowiek jest obiektem psychologii rozwojowej jak już ma rozwinięty centralny układ nerwowy?
Nie, rozwój trwa przez całe życie - według life span psychology (psychologii biegu życia)
Różne funkcje dojrzewają już po tym jak mózg jest w pełni rozwinięty, np. funkcje wykonawcze dojrzewają po 20-tce, a najlepsze wyniki IQ osiągamy w okolicach 30-tki
Czym się różni podejście multidyscyplinarne od interdyscyplinarnego?
Multidyscyplinarne (multi=wiele) - badamy dany obszar wieloaspektowo korzystając z różnych narzędzi z różnych dziedzin
Interdyscyplinarne (inter=między) - obszar badań podzielony na części, dyscypliny się nie przenikają i są autonomiczne, wnioski są scalane
Podaj przykład, jak psychologia rozwoju przenika się z różnymi innymi dziedzinami
embriologia psychologia prenatalna lingwistyka, neurolingwistyka neurologia dziecięca pediatria, pediatria społeczna psychopatologia rozwojowa gerontologia (=/= geriatria) psychologia wychowawcza psychologia edukacyjna kliniczna psychologia rozwoju
Czemu nie wolno mylić gerontologii z geriatrią?
Geriatria jest o chorobach wieku podeszłego
Gerontologia jest multidyscyplinarną nauką o procesach starzenia się
Co to jest filogeneza?
Rozwój gatunkowy (filo = ród)
Jednostka genetycznej informacji gatunkowej -> gen
Co to jest antropogeneza?
Rozwój bazujący na czynnikach społeczno-kulturowych (tak jak antropologia jest nauką o człowieku)
Jednostka informacji -> mem (Dawkins)
Co to jest ontogeneza?
Rozwój indywidualny jednostki (onto = byt, istnienie, istota żywa)
Ontogeneza bazuje na filogenezie, ale różne jednostki różnie się rozwijają
Co to jest periodyzacja?
Wyodrębnienie faz w rozwoju
Każda faza nie jest ani lepsza ani gorsza
Jakie są wady i zalety wyodrębniania faz w rozwoju?
Zalety: można przewidzieć charakter zmian, uporządkowanie pomaga różnym celom (medycznym, społecznym, itd.)
Wady: granice są niejasne, opis może być zbyt szczegółowy, nie bierze się pod uwagę tempa indywidualnego
Czym się różnią zmiany o charakterze ilościowym i jakościowym?
Jakościowe -> zmiana statusu, charakteru danej cechy (np. zmianą jakościową jest zmiana z bycia singlem na bycie po ślubie)
Ilościowe -> zmiana typu “więcej/mniej”
Czym się różnią zmiany o charakterze intrapsychicznym i interpsychicznym?
Intrapsychiczne (jak intranet xD intra=wewnątrz) -> zmiany, które się dzieją w strukturach myśli, przeżyć, osobowości, doświadczeń, czyli tego, co przeżywamy w środku
Interpsychiczne = zmiany między tym co wewnątrz, a tym jaka płynie z tego aktywność
Co to jest trend sekularny?
Zmiana na przestrzeni kilku pokoleń
sekularny = wiekowy, z łac. saeculum = wiek
Co to jest akceleracja i retardacja?
Oba to trendy sekularne
Akceleracja -> przyspieszenie tempa zmian na przestrzeni kilkudziesięciu lat (np. dziewczynki szybciej dojrzewają i dostają pierwszy okres niż ich babcie, kiedy były w okresie dojrzewania, albo młodzież jest coraz wyższa)
Retardacja -> opóźnianie rozwoju lub jego zanikanie (np. opóźnił się wiek menopauzy - za starożytności to było 40 lat, teraz dużo później)
Co to jest totipotencja/ekwipotencja?
Zdolność komórek do różnicowania się w dowolny rodzaj komórek (np. penis i cipka powstają z takiego samego zestawu komórek, ale się różnicują)
Metafora pola w rozwoju - o co w skrócie chodzi?
Pole -> kojarzyć że Kurt Lewin
Rozwój to pole zmian wielokierunkowych, te zmiany wchodzą ze sobą w interakcje, całość konstytuuje doświadczenie indywidualne
Jakie są rodzaje zmian w ONTOGENEZIE ze względu na zasięg wzorów rozwoju?
- Uniwersalne (= biologia, zaprogramowane)
- Wspólne (=społeczne, m.in. pokoleniowe/geograficzne/etniczne/polityczne)
- Indywidualne
Jakie są uniwersalne prawa rozwoju ruchowego?
Motoryka duża i motoryka mała -> najpierw kształtuje się postawa (podnoszenie się, siadanie, chodzenie), a dopiero potem czynności precyzyjne
Kierunek zmian:
- cefalokaudalny (cefalo - czaszka, kaudalny - ogon) -> od głowy do stóp. Postęp ujawnia się najpierw w okolicach głowy, następnie w obrębie tułowia i wreszcie w okolicach kończyn dolnych
- proksymodystalny (proksymalny - bliski, dystalny - dalszy) -> od osi centralnej (kręgosłupa) do zewnętrznych części ciała
- łokciowo-promieniowy -> wg poprzecznej osi dłoni
Jakie są zależności w sekwencjach rozwojowych (John Flawell)?
- Zachowania -> dodawanie repertuaru (np. bogatsze słownictwo)
- Struktury psychiczne:
- substytucja (zastąpienie nowym)
- modyfikacja (różnicowanie i utrwalanie) - Struktury osobowości i relacji
- mediacja -> pośredniczenie między wersją mniej dojrzałą a bardziej dojrzałą danego zachowania
- inkluzja -> połączenie wcześniej nabytych umiejętności w bardziej złożone postawy (np. umiejętności komunikacyjne+niski lęk+kontrola emocji = asertywność)
Na czym polega teza Harry’ego Trandisa
Na tym, że cechy psychiczne jednostki tworzą się na bazie wspólnej kultury i kapitału społecznego
(np. zależność vs samodzielność - np. Szwedzi wyprowadzają się z domu dużo szybciej niż Włosi)
tożsamość grupowa/rodzinna - Wschód/Południe, tożsamość indywidualistyczna - Zachód
Efekt Flynna
Z każdym pokoleniem poziom IQ wzrasta w testach - o 9-18 punktów
ALE: IQ jest niepewnym wskaźnikiem (czy mierzy inteligencję, czy wykonanie testu IQ?), jak się ma do tego mądrość życiowa
Jeśli Flynn ma rację, to nasi dziadkowie byliby dzisiaj rozumieni jako lekko niepełnosprawni intelektualnie i nie byliby w stanie używać wynalazków. Poza tym przyrost IQ =/= przyrost umiejętności szkolnych, temu przyrostowi też towarzyszy SPADEK jakości wykształcenia
Jakie są trzy rodzaje normy rozwojowej?
- Ilościowa - po rozkładzie statystycznym danej cechy (centyle, percentyle) - wynik między 3 a 10 centylem = 90-97% ma inny wynik niż dana osoba, duże odchylenie od normy
- Normal społeczno-kliniczna - związana z konkretną praktyką (np. pedagogika -> obowiązek szkolny, medycyna -> brak zaburzeń)
- Norma teoretyczna - “wedle tej teorii tak powinno być”
