Week 6

Question 1

dialectiek

Answer 1

denkwijze die ontwikkeling via tegenstellingen onderzoekt; bij Hegel: denkwijze die vooruitgang door verzoening van tegenstellingen voltrekt

Question 2

materialisme

Answer 2

filosofische visie die stelt dat alles kan worden herleid tot materie; in het marxisme: de filosofische visie die stelt dat alle maatschappelijke verschijnselen kunnen worden verklaard vanuit economische verhoudingen en ontwikkelingen

Question 3

productiekrachten

Answer 3

bij Marx: de economische factoren die bijdragen tot de productie van goederen (vooral land, arbeid, kapitaal en techniek); vormt samen met de productieverhoudingen de basis of onderbouw van de maatschappij

Question 4

productieverhoudingen

Answer 4

bij Marx: de verdeling van de productiekrachten; vormt samen met de productiekrachten de basis of onderbouw van de maatschappij

Question 5

bovenbouw

Answer 5

in marxisme en neomarxisme: cultureel leven en maatschappelijke uitingen, worden bepaald door de materiële (economische) basis of onderbouw

Question 6

vervreemding

Answer 6

bij Marx: situatie waarin mensen zich niet goed kunnen ontwikkelen en zich niet herkennen in hun omgeving

Question 7

ideologie

Answer 7

bij Marx en neomarxisme: visie die bestaande machtsverhoudingen in stand houdt door verhulling, verdraaiing of verdediging

Question 8

kritische theorie

Answer 8

filosofische stroming uit de twintigste en eenentwintigste eeuw die, geïnspireerd door het marxisme, maatschappelijke machtsverhoudingen in culturele uitingen onderzoekt en bekritiseert; ook neomarxisme of Frankfurter Schule genoemd

Question 9

Wat zijn de hoofdbestanddelen van het marxisme?

Answer 9

Historisch dialectisch materialisme:

Historisch: niets ligt vast, alles is altijd in verandering; alles moet vanuit een historische ontwikkeling worden begrepen; er zijn wel vaste patronen herkenbaar in de geschiedenis.

Dialectisch: de geschiedenis ontwikkelt zich door tegenstellingen heen volgens onvermijdelijke wetten.

Materialistisch: het zijn niet de ideeën die de geschiedenis aansturen, maar de economische krachten en verhoudingen, en de daarbij behorende machtsverhoudingen; de economie is de motor van de geschiedenis.

Question 10

literair realisme

Answer 10

bij Lukàcs: marxistisch geïnspireerde visie die stelt dat literatuur en andere kunstvormen een realistische visie op de maatschappelijke realiteit moeten tonen

Question 11

Frankfurter Schule

Answer 11

groep filosofen en sociale en cultuurwetenschappers, verbonden aan het Institut für Sozialforschung in Frankfurt, bekend van marxistisch geïnspireerd onderzoek dat machtsverhoudingen onderzoekt en bekritiseert; deze stroming is ook bekend als neomarxisme en kritische theorie

Question 12

aura

Answer 12

bij Benjamin: het ‘hier en nu’ van een kunstwerk dat het uniek en onvervangbaar maakt

Question 13

Waarom kan inhoudelijke kritiek op de kapitalistische maatschappij volgens Adorno geen oplossing bieden?

Answer 13

Omdat deze kritiek moeiteloos door het kapitalisme geïncorporeerd wordt. Er wordt niet daadwerkelijk iets door veranderd, maar er kan wel geld mee worden verdiend. Deze kritiek werkt dus averechts.

Question 14

ideologiekritiek

Answer 14

bij Marx en neomarxisme: analyse van en kritiek op de werking van ideologieën

Question 15

systematisch verstoorde communicatie

Answer 15

bij Habermas: de gedachte dat communicatie niet op een ideale manier verloopt, doordat zij wordt verstoord door machtsrelaties die de manier van spreken en verwijzen bepalen

Question 16

Wat was Habermas’ kritiek op de hermeneutiek van Gadamer?

Answer 16

1. Hij heeft een groot probleem met Gadamers omgang met autoriteit en traditie
2. Habermas bekritiseert de gedachte dat in de cultuurwetenschappen geen echte methodes worden gebruikt en dat de hermeneutiek eerder een ontologie van de interpretatie moet beschrijven dan een methodologie ontwikkelen
3. Er kan geen universele geldigheid voor de uitgangspunten van de hermeneutiek worden geclaimd

Question 17

dieptehermeneutiek

Answer 17

bij Habermas: hermeneutiek die kritisch onderzoek naar verborgen machtsverhoudingen in de taal en communicatie in zich opneemt

Question 18

Hoe reageert Gadamer op Habermas’ kritiek?

Answer 18

Het is wel degelijk mogelijk om
binnen een bestaande traditie kritiek te uiten en bijvoorbeeld de gangbare taal ter discussie te stellen, autoriteit kan altijd bekritiseert worden.

Hij blijft kritisch over het gebruik van wetenschappelijke methoden in de hermeneutiek, de taal van een traditie kan van binnenaf ondervraagd worden, niet van buiten

De psychoanalyse werkt alleen van therapeut tot patient, dat kun je niet toepassen op de gehele samenleving

Question 19

kritische hermeneutiek

Answer 19

bij Habermas: hermeneutische interpretatieleer die is aangevuld met ideologiekritiek en daarmee ook de gebruikte taal of uitdrukkingsmiddelen kritisch onderzoekt op verborgen machtsstructuren

Question 20

communicatieve rationaliteit

Answer 20

bij Habermas: theorie over taal die rationaliteit opvat als vorm van argumentatie in een dialoog – tegenover instrumentele rationaliteit

Question 21

historisch a priori

Answer 21

historisch gegroeide kennis die aan ervaring voorafgaat

Question 22

epistèmè

Answer 22

in Griekse filosofie van de oudheid: ware kennis (tegenover meningen en opinies); in Foucault: grotendeels onbewuste dieptestructuur van kennis in een bepaald tijdperk

Question 23

discours

Answer 23

bij Foucault: samenhangend geheel van stellingen en denkwijzen die het historisch kader vormen waarin wordt gedacht, gesproken en onderzoek wordt gedaan

Question 24

discoursanalyse

Answer 24

onderzoek naar de structuren van een discours

Question 25

archeologie van het weten

Answer 25

bij Foucault: onderzoek naar historische kaders en dieptestructuren van kennis

Question 26

genealogie

Answer 26

bij Foucault: historische analyse van kennis- en machtspraktijken die disciplinerend werken

Question 27

Wat wordt bedoeld met Foucaults archeologische en genealogische werkwijze?

Answer 27

Mijn antwoord controleren verbergen
‘Archeologie’ staat voor de studie van de diepere maatschappelijke lagen en structuren die veelal onbewust ons denken en weten ordenen en bepalen. Zij bevatten ook de criteria voor betrouwbare en ware kennis en de juiste denkwijze.

‘Genealogie’ staat voor het historisch onderzoek naar het ontstaan van de diepere maatschappelijke lagen en structuren die zowel het weten als de handelingspraktijken in een samenleving ordenen en bepalen. Kennis en macht hangen met elkaar samen in de structuren die het weten en handelen mogelijk maken en vormgeven.

Question 28

Waarom noemt Foucault macht anoniem, uitsluitend en scheppend?

Answer 28

Anoniem: omdat de machtsstructuren aan niemand toebehoren en door niemand worden beheerd of beheerst.

Uitsluitend: omdat elke bepaling van wat normaal, gezond of goed is, ook bepaalt wat abnormaal, ongezond of niet goed is. Er zijn dus altijd opvattingen leefwijzen en eigenschappen van mensen die geen ruimte krijgen of worden onderdrukt. Een onpartijdig of universeel perspectief hierop is niet mogelijk.

Scheppend: het kennis-macht-systeem is niet alleen een beperking van de vermeende universele menselijke vrijheid, maar is ook de mogelijkheidsvoorwaarde voor elk zelfbegrip en bewust handelen. Vrijheid kan alleen ervaren en gerealiseerd worden binnen de kaders van deze kennis-macht-structuren.

Question 29

disciplinering

Answer 29

bij Foucault: machtsuitoefening door systemen van kennis en praktijken die individuen onderwerpen door met leefregels onderscheid te maken tussen normaal en abnormaal, gezond en ongezond, enzovoorts.

Question 30

macht-kennis

Answer 30

bij Foucault: geheel van kennisvormen en machtspraktijken dat, gedeeltelijk onbewust, het kader vormt waarbinnen in een bepaalde tijd en cultuur wordt gedacht en gehandeld

Question 31

dispositif

Answer 31

bij Foucault: netwerk van richtlijnen, instituten, opvattingen en praktijken, die het weten en handelen ordenen en reguleren.

Question 32

biopolitiek

Answer 32

bij Foucault: geheel van politieke praktijken die individuen disciplineren en het gedrag van bevolkingsgroepen aansturen

Question 33

habitus

Answer 33

de houding of sociale intuïtie die mensen in hun sociale groep hebben aangeleerd en waarmee ze het leven en samenleven ervaren, beoordelen en erin handelen.

Question 34

cultureel kapitaal

Answer 34

kennis en vaardigheden die je binnen je sociale omgeving kunt krijgen of ontwikkelen en die je macht of status kunnen verhogen.

Question 35

Wat houdt Bourdieu’s distinctietheorie in?

Answer 35

Deze theorie poogt te verklaren hoe groepen mensen zich door middel van hun culturele smaak van andere groepen onderscheiden en distantiëren, waardoor ook maatschappelijke en sociale ongelijkheid in stand wordt gehouden.

Question 36

veld

Answer 36

bij Bourdieu: relatief autonoom domein binnen de samenleving, bijvoorbeeld politiek, cultuur, economie, wetenschap of religie, met een eigen vorm van status, kapitaal en waarden