tło przemian w sztuce Flashcards
rozwój dyscyplin sztuk w XIX w.
Do drugiej połowy XVIII wieku w historii sztuki kolejne kierunki reprezentowane były przez wszystkie dyscypliny sztuki. W XIX wieku niektóre, np. historyzm,
rozwinęły się przede wszystkim w architekturze, znacznie
mniej w pozostałych dziedzinach. Inne, np. romantyzm,
realizm, symbolizm, impresjonizm, nie są reprezentowane w architekturze. Zarówno szczególne zainteresowanie
stylami historycznymi, jak i powstanie nowych technologii przyczyniło się w XIX wieku do tego, że twórcy
architektury podążali innymi drogami niż twórcy sztuk
plastycznych. Architektura i sztuki plastyczne – aż do
stylu przełomu XIX i XX wieku, nazwanego w historii
sztuki secesją (łac. secessio ‘odejście’), czyli zerwaniem
z historyzmem w architekturze oraz akademizmem
w sztukach plastycznych – utraciły spójny charakter
stylistyczny. Jedne kierunki i nurty trwają bardzo krótko, np.
impresjonizm, inne długo, np. historyzm, który pojawia się już w XVIII wieku, a jego przykłady obecne
są też w architekturze XX wieku
rewolucja przemysłowa
Europa po kongresie wiedeńskim przeżywała
– poza Wiosną Ludów i wojną francusko-pruską
– okres względnego spokoju. Pozwoliło to na skoncentrowanie się na rozwoju gospodarczym i przemysłowym. W XIX wieku dokonały się zmiany,
zwłaszcza w zakresie technologii, które w historii
powszechnej nazywane są rewolucją przemysłową.
Choć zwyczajowo używa się terminu rewolucja, to
proces ten przebiegał jednak etapami wyznaczanymi przez nowe wynalazki i ich zastosowanie
w produkcji. Stopniowo przechodzono od gospodarki
opartej na rolnictwie i rzemiośle do zależnej od mechanicznej produkcji fabrycznej. Stulecie to nazywane
jest wiekiem pary i elektryczności. Już w 1801 roku
miało miejsce pierwsze uzyskanie światła poprzez przepływ prądu elektrycznego przez metal
urbanizacja w XIX w.
Industrializacja, czyli uprzemysłowienie, wiązała
się z usprawnianiem procesu produkcji. W konsekwencji doprowadziło to do urbanizacji, czyli intensywnego rozwoju miast, w których powstawały zakłady
przemysłowe.
budowle wznoszone w XIX w.
W XIX wieku w wyniku przemian społecznych i otwarcia na nowe potrzeby wykształ-
ciły się liczne formy budowli użyteczności publicznej, takich jak teatry, opery, banki,
muzea, sale sądowe i wykładowe. Obok nich w dalszym ciągu budowano kościoły ratusze, wielomieszkaniowe kamienice czynszowe i prywatne rezydencje miejskie oraz
podmiejskie. Wraz z rozwojem kolei zaczęły powstawać dworce kolejowe. Pojawiła się
tzw. architektura inżynieryjna, np.: budynki fabryczne, mosty, wiadukty.
Rozwój przemysłu i nowych technologii wpłynął na pojawienie się w konstrukcji żeliwa,
czyli stopu żelaza z węglem, które wykorzystywano do tworzenia prefabrykatów wzmacniających konstrukcję budowli, także tych wznoszonych w stylach historycznych. Żeliwo
służyło również do produkcji przedmiotów codziennego użytku, dekoracji architektonicznej
i otoczenia architektury. Pojawiło się np. w balustradach, podporach architektonicznych,
ogrodzeniach.
Istotne dla przemian w architekturze było usprawnienie produkcji stali,
czyli stopu żelaza z węglem o mniejszej zawartości węgla. Stal była materiałem jeszcze
trwalszym, a wykonane z niej konstrukcje stosowano w budowlach użyteczności publicznej, jak mosty, hale dworcowe, wystawowe oraz targowe.
W 1848 roku wynaleziono żelazobeton,
nazywany też żelbetem, który od końca XIX wieku wykorzystywano w budownictwie. Żelazobeton był konstrukcją betonową wzmacnianą metalowymi
prętami, niezwykle odporną i pozwalającą na wykonywanie budowli z prefabrykatów,
a tym samym do usprawnienia procesu produkcji.
oddzielenie
zawodów architekta i inżyniera
Budowle wykonywane z wykorzystaniem nowych technologii wymagały od ich twórców
znajomości materiałów i stosowania skomplikowanych obliczeń, co wymusiło oddzielenie
zawodów architekta i inżyniera. Inżynierów kształciły uczelnie politechniczne.
wystawy światowe sztuki w XIX w.
Pretekstem do ukazania dorobku kulturalnego, naukowego i technicznego były wystawy
światowe, nazwane EXPO (ang. exposition – ‘wystawa’). Choć takie ekspozycje organizowano już wcześniej, pierwszą, która miała rzeczywiście międzynarodowy charakter, była ta
z 1851 roku w Londynie, zwana Wielką Wystawą. Odbyła się w Pałacu Kryształowym
(ang. Crystal Palace), dziele architektury inżynieryjnej, co wpłynęło na popularyzację
zastosowania szkła i żeliwa w architekturze.
W 1889 roku wystawę światową zorganizowano w Paryżu. Jej znaczenie podkreśliło
oddanie do użytku wieży Eiffla
propagowanie historyzmu w Wielkiej Brytanii
Na Wyspach Brytyjskich na początku wieku XIX antykwariusz John Britton opublikował pracę, w której opisał średniowieczne zabytki angielskie. Był on propagatorem idei
ochrony zabytków narodowych. Augustus Charles Pugin, osiadły w Londynie imigrant
francuski, stał się rzecznikiem odrodzenia gotyku. Znaczący wpływ na ugruntowanie
się fascynacji gotykiem w Wielkiej Brytanii miał też John Ruskin, pisarz, poeta, artysta
i krytyk sztuki, który głosił idee odrodzenia sztuki opartej na własnej wizji architektury
późnego średniowiecza.
propagowanie historyzmu w Niemczech
Praca wielkiego niemieckiego poety i teoretyka sztuki – Johanna Wolfganga von Goethego
– O niemieckiej architekturze, powstała pod wpływem wrażenia, jakie na pisarzu wywarła katedra w Strasburgu. Budowla łączyła cechy późnego romanizmu z wczesnym francuskim
gotykiem i dojrzałym niemieckim gotykiem. Autor zobaczył w niej dzieło boskiej inspiracji
i wcielenie piękna. Friedrich von Schlegel – niemiecki filozof, poeta i krytyk – terminy:
gotycki i niemiecki uznał za tożsame.
Karl Friedrich Schinkel, architekt i badacz dawnych stylów, zajmował się też
konserwatorstwem. Jako pierwszy w Niemczech postulował wykonywanie inwentaryzacji
przed konserwacją. Zapoczątkował tym samym naukowe podejście do tej dziedziny. Od
czasów Schinkla w Niemczech zaczęły powstawać literatura dotycząca stylów średniowiecznych i wzorniki dla architektów zawierające gotyckie detale architektoniczne.
propagowanie historyzmu we Francji
We Francji badaniem architektury średniowiecznej zajmował się
Eugène Emmanuel Viollet-le-Duc – architekt i historyk sztuki.
Jego niewątpliwą zasługą było uratowanie przed zniszczeniem
wielu średniowiecznych budowli. Zasłynął jako niezwykle kontrowersyjny konserwator zabytków gotyckich. Stosował zasadę
puryzmu stylowego, usuwając ze średniowiecznych budowli elementy dobudowywane w wiekach późniejszych, np. renesansowe lub
barokowe. W sposób swobodny rekonstruował natomiast ubytki,
zastępując je elementami, których wcześniej nie było. Równolegle
do zainteresowania architekturą średniowiecza fascynowano się innymi stylami. Dla przemian
w architekturze szczególne znaczenie miała działalność teoretyka architektury Jeana Nicolasa
Louisa Duranda, który w swojej najważniejszej rozprawie umieścił ilustracje będące przeglądem
wszystkich potraktowanych na równi stylów historycznych.
Postęp technologiczny sprawił, że budowle z czasem zmieniły swój charakter.
Początkowo nowe technologie ukrywano pod warstwą tynku i dekoracji nawiązujących do stylów
historycznych. Później zaczęto je eksponować – jak w przypadku słynnej paryskiej wieży projektu Gustave’a Eiffela. Taki sposób budowania – określany jako architektura inżynieryjna
– spotkał się wówczas z krytyką opinii publicznej, w tym wpływowych ludzi kultury.
