historyzm Flashcards
historyzm
Wynalazki w dziedzinie technologii wpłynęły na
architekturę, ale dopiero z czasem na jej zewnętrzną
formę, ponieważ w XIX wieku wciąż czerpano z form
dawnych stylów architektonicznych. To zainteresowanie stylami historycznymi nazwano historyzmem.
Pojęcie to długo miało znaczenie negatywne. Powrót
do dawnych stylów uważano za przejaw braku oryginalności i samodzielności stylistycznej. Współcześnie
inaczej patrzy się na architekturę XIX wieku, traktując powrót do minionych stylów jako wyraz szacunku
dla przeszłości i efekt wzrostu świadomości historycznej. Początkowo czerpano ze stylów historycznych
bez rozumienia ich specyfiki, charakteru i tajników.
Z czasem przetwarzano je, dostosowując do nowych funkcji, i wprowadzano nowe technologie. Początków historyzmu należy upatrywać już
w XVIII wieku. To klasycyzm zapoczątkował ponowne
zainteresowanie architekturą historyczną. Przez cały
wiek XIX były tworzone budowle w różnych stylach
historycznych i moda ta nie zaniknęła w XX wieku. Bogactwo konwencji stylowych w XIX wieku było możliwe dzięki rozwojowi badań nad
sztuką i poznawaniu dawnych stylów, a także dzięki pracom konserwatorskim. Architektura historyzmu dopiero w naszych czasach doczekała się w środowisku historyków sztuki
obiektywnej oceny wartości artystycznych
nazwy dzieł nawiązujących do stylów
historycznych
W XIX wieku na terenie Europy powstało wiele. Dla odróżnienia od budynków powstałych w wiekach wcześniejszych poprzedzano ich historyczną nazwę przedrostkiem neo-, były to więc budowle neobizantyńskie,
neoromańskie, neogotyckie, neorenesansowe, neomanierystyczne, neobarokowe
oraz neorokokowe.
Moda na średniowiecze w architekturze XIX w.
Na początku XIX wieku niektórzy uznali, że architektura tworzona na wzór antycznej
ogranicza projektantów i nie do końca odpowiada aktualnym potrzebom. Dlatego wraz
z romantyzmem – nie tylko w architekturze, lecz także w innych dyscyplinach sztuki
– pojawiła się potrzeba odmiany. Sięgnięto więc po wzorce związane ze średniowieczem.
Kojarzyło się ono z rycerskimi przygodami, tajemniczością przyrody, irracjonalizmem.
Idealizowano więc tę epokę. Moda na średniowiecze sprawiła, że badano zabytki pochodzące z tamtego czasu.
Zainteresowanie gotykiem w architekturze XIX w.
Początkowo interesowano się architekturą gotycką, której dokonania tak we Francji,
jak i w Wielkiej Brytanii były przedmiotem zachwytu. Gotyk uważano wówczas za
logiczny związek formy, funkcji i materiału. Sądzono, że uporządkowane, sztywne formy
klasyczne – w czasie, kiedy przez Europę przetacza się fala rewolucji społecznych i powstań
narodowych – były niezgodne z duchem nowych czasów.
W architekturze XIX w. Pojawiła się moda na neostyle.
Artyści wybierali formy wznoszonych przez siebie budowli z szerokiego repertuaru stylów historycznych. Zapanował więc pluralizm stylowy. Zdarzało się, że ci sami architekci, jak np. Karl
Friedrich Schinkel, tworzyli zarówno w duchu klasycyzmu, neogotyku, jak i neorenesansu
Budowle powstające w XIX
wieku często cechował kostium
stylowy
ich forma zewnętrzna
nie odpowiadała pełnionej przez
nie funkcji. Wczesnym, jeszcze
XVIII-wiecznym, przykładem
tej tendencji jest rezydencja
Strawberry Hill w Londynie.
Z zewnątrz przypomina ona
warowne zamczysko, nie pełni
jednak funkcji obronnych.
Wybór stylu często wiązał się z funkcją budynku.
Dla świątyń inspiracją miał być gotyk
– jako styl uduchowiony. Neogotyk stanowił też niekiedy kostium stylowy ratuszy, co
miało podkreślić średniowieczną tradycję miejskiej samorządności. Dla muzeów wybierano
neorenesans, teatry i opery wznoszono w stylach neorenesansowym i neobarokowym.
Dla budynków użyteczności publicznej poszukiwano także inspiracji w starożytności,
o czym świadczy m.in. wiedeński parlament.
Przy wyborze kostiumu stylowego istotne też były preferencje narodowe i polityczne oraz
lokalna tradycja.
Dotyczyło to zwłaszcza tendencji do poszukiwania stylu narodowego.
Tendencja ta, z uwagi na zabory, miała istotne znaczenie na ziemiach polskich.
neogotyk
Współistnienie różnych stylów wynikało z uwarunkowań społecznych, politycznych,
religijnych i lokalnej tradycji. Już w połowie XVIII wieku pojawiały się pierwsze budowle
w stylu neogotyckim. Styl ten przyjął się w pierwszej połowie XIX wieku na fali
romantycznej fascynacji średniowieczem oraz w związku z poszukiwaniem stylu narodowego
przede wszystkim w Wielkiej Brytanii i w krajach niemieckich.
Neorenesans
miał różne
oblicza – w Wielkiej Brytanii wciąż żywy był palladianizm, w Europie Środkowej często
nawiązywano natomiast do budowli manierystycznych powstałych w Niderlandach.
historyzm w pierwszej a drugiej połowie XIX w.
W pierwszej połowie XIX wieku z gotyku i renesansu czerpano powierzchownie, bez
zrozumienia zasad konstrukcyjnych. W drugiej połowie wieku XIX, na skutek prowadzonych
badań nad stylami, architekci zaczęli korzystać z dorobku przeszłości w sposób świadomy,
wiernie imitując formy sztuki dawnej. To i zastosowanie nowych technologii przyśpieszyło
proces wznoszenia budowli
Neoromanizm
popularny stał się dopiero w drugiej połowie XIX wieku – w najoryginalniejszej formie w Niemczech. Po wojnie francusko-pruskiej (1871) pojawiły się głosy,
że gotyk, którego kolebką była Francja, nie może być niemieckim stylem narodowym,
i zaczęto szukać inspiracji w sztuce romańskiej, głównie z czasów panowania dynastii
salickiej (XI–XII wiek)
Neobarok
rozwinął się później, w drugiej połowie XIX wieku. Cechowały go budowle
masywne, ciężkie, z bardzo dekoracyjną elewacją. Formy i detale traktowano w sposób
bardzo swobodny, przez co styl ten nie osiągnął takiego rygoryzmu, jaki już w tym czasie
cechował neogotyk i neorenesans.
W wyborze form stylowych istotne znaczenie miał też mecenat.
Ziemianie poszukiwali
źródeł inspiracji dla projektów rezydencji w sztuce średniowiecza, akcentując w ten sposób swój wielopokoleniowy rodowód. Europejska – najczęściej nowobogacka – burżuazja
budowała domy przede wszystkim w stylach neorenesansowym lub neobarokowym, wprowadzając w elewacje kamienic elementy architektury pałacowej. W ten sposób następowała
demokratyzacja luksusu.
Z czasem, zwłaszcza pod koniec XIX stulecia, zaznaczyła się tendencja do kompilacji
elementów poszczególnych stylów w jednym obiekcie.
Takie łączenie nazywane bywa
eklektyzmem. Do niedawna określenie to funkcjonowało jako nazwa późnej fazy historyzmu, ale współcześnie unika się go ze względu na kojarzone z nim pejoratywne znaczenie.
Wraz z rozwojem przemysłu zaczęto w konstrukcjach stosować nowe technologie
i wykorzystywać prefabrykaty, np. z żeliwa. Nie rezygnowano jednak z dekoracji
w stylach historycznych, odlewano np. w metalu podpory – kolumny i filary – i łączono je
z dekoracją kapiteli w dawnych stylach, wykonaną np. ze stiuku.
