Architektura na ziemiach polskich Flashcards
Na ziemiach polskich pod zaborami architektura rozwijała się w trudnych warunkach politycznych.
Rzutowało to zarówno na liczbę i rodzaj inwestycji, jak i na charakter budowli. Na ostateczny
kształt i zróżnicowanie powstałych dzieł wpływ miała strefa wpływów poszczególnych zaborców,
zleceniodawcy oraz lokalna tradycja.
Mimo trudności działało wielu znakomitych architektów, początkowo pochodzenia obcego,
a w drugiej połowie XIX wieku także Polaków, często spokrewnionych z działającymi na ziemiach
polskich cudzoziemcami.
Architektura polska XIX w. rozwijała się zgodnie z tendencjami, które pojawiły się w innych krajach europejskich.
Zarówno w wielkich miastach, jak i na prowincji budowano: rezydencje,
ratusze, kamienice, hotele, teatry, dworce, szkoły, a z uwagi na rozwijający się przemysł – także
budynki fabryczne. Rozwój przemysłu i nowych technologii oraz napływ ludności miejskiej do
miast spowodowały w ostatniej ćwierci XIX wieku szybką industrializację. Dobrze rozwijała się
architektura sakralna, nie tylko katolicka. Choć wciąż istotnymi zleceniodawcami i mecenasami
byli arystokraci, to ważnymi inwestorami stawali się także zamożni mieszczanie. Koniec XIX wieku zaznaczył się też powstaniem
wielu budynków fabrycznych, zwłaszcza w Łodzi, oraz wspaniałych domów fabrykantów
o oryginalnej, historyzującej formie.
Historyzm utrzymał się na ziemiach polskich jeszcze w pierwszych dekadach XX stulecia.
Na przełomie XIX i XX wieku umiejętnie czerpano z wielu stylów, biegle posługiwano się
detalami inspirowanymi sztuką dawną
Moda na style historyczne zaczęła przenikać na ziemie polskie już na początku XIX wieku.
W okresie, kiedy powstawało wciąż wiele budowli klasycystycznych, pojawiały się też te inspirowane średniowieczem. Kojarzyły się one z okresem świetności rycerstwa polskiego. Dla Wincentego Krasińskiego (ojca Zygmunta, pisarza epoki romantyzmu) zaprojektowano niewielki zamek w Opinogórze z górującą nad nim ośmioboczną wieżą.
W stylu neogotyckim prowadzono też przebudowę powstałych wcześniej rezydencji,
czego przykładem jest zamek w Lublinie.
Podobnie jak na Zachodzie, do ok. 1860 roku inspiracja średniowieczem miała charakter
powierzchowny, a budowle powstawały bez znajomości zasad i konstrukcji architektury
historycznej. W drugiej połowie wieku zaszła także i tutaj istotna zmiana.
Na terenie Wielkopolski, a także w Galicji i na Pomorzu działał pruski architekt, Karl
Friedrich Schinkel.
Jako projektant kościołów neogotyckich w Oruni i w Krzeszowicach, przyczynił się do rozpropagowania na ziemiach polskich neogotyku w architekturze
sakralnej.
Karl Friedrich Schinkel, zamek w Kórniku
Początki zamku sięgają średniowiecza.
Obecny kształt budowla zawdzięcza
przebudowie w latach 1843–1860 według
projektów Schinkla, zmodyfikowanych przez
ówczesnego właściciela – Adama Tytusa
Działyńskiego. Jest to symetryczny
budynek nawiązujący w największym stopniu do angielskiego gotyku, choć w wystroju
wnętrz widoczne są wpływy architektury indyjskiej i arabskiej. Fasada ogrodowa imituje
bramę i blanki średniowiecznego zamczyska.
W architekturze pałacu pojawiły się takie
elementy, jak łuk Tudorów, stosowany
także w muzułmańskiej architekturze Indii
(podobieństwo do Tadż Mahal). Obecnie jest
to muzeum i Biblioteka Kórnicka Polskiej
Akademii Nauk.
Franciszek Maria Lanci
Włoch sprowadzony przez rodzinę Małachowskich, projektował
głównie w stylu neogotyckim. Nawiązywał także do orientalizmu, czego przykładem jest
Oranżeria Egipska w Końskich. Jest też autorem Złotej Kaplicy w katedrze poznańskiej,
w miejscu domniemanego pochówku Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Budowli tej nadał
formy nawiązujące do Kaplicy Pałacowej w Akwizgranie.
Adam Idźkowski
inżynier budownictwa, teoretyk architektury, konstruktor i poeta
– uważał gotyk za styl najwłaściwszy dla architektury sakralnej. W stylu neogotyckim
przebudował katedrę św. Jana w Warszawie korzystając z repertuaru historycznych form i detali architektonicznych. Ten charakterystyczny typ budowli zadecydował o wyglądzie miast na terenach polskich.
polski styl narodowy w architekturze
W ostatnich dekadach XIX stulecia – przeciwstawiając się kosmopolityzacji nurtów
w architekturze i wpływom zaborców – poszukiwano stylu narodowego. Źródłem inspiracji
była architektura gotycka. W stylu neogotyckim powstał kościół św. Michała Archanioła
i św. Floriana w Warszawie – dzieło Józefa Piusa Dziekońskiego.
Architekt nawiązał do francuskiego gotyku, ale w wydaniu ceglanym, co miało się wiązać
z tradycją lokalną.
Jan Zawiejski,
Teatr im. Juliusza
Słowackiego w Krakowie
W budownictwie teatralnym szczególnie zasłużony był też Jan Zawiejski – architekt
Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, budowli inspirowanej gmachem Opery
w Paryżu. We wnętrzu znajduje się obszerna klatka schodowa z reprezentacyjnymi schodami, zdobiona dekoracją stiukową. Architektura gmachu
łączy elementy stylu
neorenesansowego
i neobarokowego. Fasada
ujęta jest w dwa zaokrąglone
ryzality. Kolumny o gładkich
trzonach i kapitelach w stylu
kompozytowym występują
na ryzalitach i w przestrzeniach
między oknami zakończonymi
łukiem pełnym. Ściany
zdobione są boniowaniem,
najbardziej wyrazistym
na poziomie przyziemia.
Ponad gzymsem wieńczącym wznosi się attyka, której formy
w elewacjach bocznych
nawiązują do architektury
polskiego renesansu.
Otwarto go – jako Teatr Miejski
– w 1893 roku, od 1909 roku
funkcjonuje już jako Teatr
im. Juliusza Słowackiego
Józef Pius Dziekoński,
kościół św. Michała
Archanioła i św. Floriana
w Warszawie
Kiedy ogłoszono konkurs na budowę kościoła św. Michała Archanioła i św. Floriana w Warszawie,
w regulaminie znalazła się wzmianka o tym, że ma on być w „stylu ostrołukowym
w odcieniu wiślano-bałtyckim”. Wybrano projekt autorstwa Józefa Piusa Dziekońskiego. Kościół (obecnie katedra
diecezji warszawsko-praskiej)
jest usytuowany na Pradze-
-Północ. Ma formę nawiązującą
do gotyku francuskiego
z przyporami i łukami
oporowymi. Rodzimy charakter
miał mu nadać detal ceglany.
Jest to trójnawowa bazylika
z transeptem. W fasadzie
dominują dwie wysokie wieże.
Na skrzyżowaniu naw znajduje
się sygnaturka, a przy
prezbiterium dwie wieże
mieszczące klatki schodowe.
Chrystian Piotr Aigner,
Domek Gotycki w Puławach
Budowla wchodzi w skład zespołu pałacowo-
-parkowego przy pałacu Czartoryskich
w Puławach. Powstała w 1809 roku z myślą
o rozszerzeniu miejsca ekspozycyjnego na
zbiory kolekcji sztuki światowej gromadzone
przez rodzinę Czartoryskich. Przechowywano
tam m.in. Damę z gronostajem Leonarda da
Vinci i Pejzaż z miłosiernym Samarytaninem
Rembrandta. Budynek cechuje nieregularna
forma. Składa się z dwóch skrzydeł
przecinających się pod kątem prostym.
Z dwóch stron ma podcienia wsparte na
kolumnach i otwarte ostrołukowymi arkadami
Henryk Marconi,
pałac Paca w Warszawie
W przebudowanym w latach 1824–1826
pałacu – dziele Tylmana z Gameren Henryk Marconi
– architekt wykształcony w Rzymie – zastosował elementy neorenesansowe w elewacjach i bocznych skrzydłach pałacu oraz w budynku bramnym np. półkopuła
z kasetonami wieńcząca niszę. We wnętrzu główna sala
inspirowana była Termami Karakalli w Rzymie, a pozostałe miały wystrój nawiązujący do
gotyku, sztuki greckiej i arabskiej
