Thema 6: Grondrechten

Question 1

Ontwikkeling van grondrechten

Answer 1

Het idee van grondrechten is ontstaan vanuit de Middeleeuwse gedachte. Vanuit deze gedachte bestonden grondrechten doordat zij werden neergelegd in een overeenkomst tussen de staat en een bepaalde groep burgers. Uit deze overeenkomst vloeide grondrechten voort, een voorbeeld is de overeenkomst ‘Magna Charta’ uit 1215. Vanuit deze Middeleeuwse gedachte ontwikkelde grondrechten zich naar het idee van de moderne gedachte. Grondrechten waren volgens deze gedachte natuurlijke, onschendbare rechten die bestonden vanwege het mens zijn. Het bestaan van grondrechten was niet afhankelijk v/e bepaald document. Het codificeren van grondrechten bood handvatten voor rechter, bestuur en wetgeving voor de toepassing van grondrechten. ‘Declaration des Droits de L’Homme et du Citoyen uit 1789’ is hier een voorbeeld van.

Question 2

soorten grondrechten

Answer 2

klassieke en sociale

Question 3

Klassieke grondrechten

Answer 3

dit zijn grondrechten die vrijheden bevatten. Ze creëren een vrijheidssfeer die de overheid niet mag aantasten. Denk aan het kiesrecht, vrijheid van meningsuiting, godsdienstvrijheid en het discriminatieverbond.

Question 4

Kenmerken van klassieke grondrechten zijn

Answer 4

• Negatieve competentiebepaling (verplichting tot overheidsonthouding): de overheid mag iets niet doen;
• Directe (verticale) rechtswerking: een concreet afdwingbaar recht;
• Democratische functie/afweerfunctie: grondrechten zijn van belang voor het functioneren van een democratie;
• Afweerfunctie: grondrechten houden overheidsoptreden op een afstand.

Question 5

Sociale grondrechten

Answer 5

zien met name op de verplichting tot prestatie of acteren in naam van een zorgplicht. Het is een taakoplegging aan de overheid met bepaalde bevoegdheden.

Question 6

Kenmerken van sociale grondrechten zijn

Answer 6

• Positieve competentiebepaling: de overheid moet iets doen; (verplichting tot prestatie, zorgplicht)
• Rechtswerking via uitvoeringsregelingen: een recht is niet direct afdwingbaar;
• Presterende functie: grondrechten zetten aan tot het presteren van de overheid.

Question 7

type grondrechten

Answer 7

nationale en internationale

Question 8

Legaliteitsbeginsel

Answer 8

grondrechten kunnen beperkt worden door de formele wetgever op grond van de beperkingsclausule in de grondwet bij wetten in formele zin. Dit kan af en toe ook plaats vinden door lagere wetgevers aan de hand van delegatie. Om deze grondrechten te waarborgen is er een onafhankelijke rechter nodig, namelijk alleen bij de wet beperkt worden. Belangrijk om te weten is dat grondrechten een onderdeel van het democratische rechtstaatbeginsel is.
Grondrechten hebben een rechtstatelijk waarborgkarakter. De rechten en vrijheden van de burgers moeten gewaarborgd worden, anders verliest zij haar bestaansreden. Bovendien is het ook een verplichting voor het staatsgezag. Grondrechten voorkomen een te grote macht door de overheid.
Je kan je niet direct op een sociaal grondrecht beroepen. Je kunt je wel beroepen op de uitvoeringsregelingen van deze sociale grondrechten.
Sommige sociale grondrechten: stand-stil verplichting: eens een bepaald beschermingsniveau is bereikt mag zij niet meer zakken onder dat beschermingsniveau. Dit niveau moet worden aangehouden. De overheid mag niet minder gaan beschermen. Dit verbiedt de overheid om onder een eenmaal bereikt voorzieningen of beschermingsniveau te zakken. Een recht van de burger correspondeert bij de grondrechten dus altijd met een plicht met de overheid ofwel tot onthouding, ofwel tot prestatie.

Question 9

ontwikkeling van grondrechten 3 theorieën

Answer 9

1. liberale theorie
2. democratisch - functionele theorie
3. sociaalstatelijke theorie

Question 10

Liberale theorie

Answer 10

Burgers en individuen hebben vrijheden: het gaat om bescherming van de burgers tegen overheidsbemoeienis. Dus denk bijvoorbeeld aan artikel 8 van het EVRM -> vrijheid om eigen keuzes te maken met betrekking tot je eigen leven. De overheid mag hier niets over zeggen.

Question 11

Democratisch-functionele theorie

Answer 11

Hier kan je artikel 10 van het EVRM als voorbeeld gebruiken. Dit houdt in sterkere rechtsbeschermingen voor uitingen die bijdragen aan publiek debat en uitingen van publieke figuren. De grondrechten hebben een bepaalde functie bij het waarborgen van de democratische functies van de rechtstaat.

Question 12

Sociaalstatelijke theorie

Answer 12

Actieve rol van de overheid zoals voorzieningen voor ontplooiing van de burger en belemmeringen bij uitoefeningen van het wegnemen van grondrechten

Question 13

soorten grondrechten

Answer 13

1. bodemnormen
2. klassieke vrijheidsrechten
3. het gelijkheidsbeginsel en discriminatieverbod
4. politieke participatierechten
5. rechtsbescherming 6 EVRM
6. sociale grondrechten

Question 14

werking van grondrechten

Answer 14

ziet op de vraag wat grondrechten beschermen, wat de reikwijdte van grondrechten zijn. De grondslag van de bepaling van de werking van grondrechten vloeit voort uit de rechtspraak (HR Zusters van Walburg).
horizontale en verticale

Question 15

Bodemnormen

Answer 15

normen waaraan absoluut nooit geraakt mag worden. Bijvoorbeeld art 2 en 3 EVRM (recht op leven en verbod op foltering) er zijn geen beperkingen mogelijk op deze normen. Normen die de mens beschermen in zijn fysieke en psychische kern tegen aantasting.

Question 16

Klassieke vrijheidsrechten

Answer 16

waarborgen voor de vrijheden van groepen en individuen. Verplichten tot overheidsonthouding.

Question 17

Politieke participatierechten

Answer 17

passief en actief kiesrecht; het waarborgen van vrije en geheime verkiezingen 53-55 Gw.

Question 18

Rechtsbescherming 6 EVRM

Answer 18

logisch want grondrechten zouden niets betekenen zonder controle door onafhankelijke rechter.

Question 19

Sociale grondrechten (mbt soorten grondrechten)

Answer 19

aanspraak op actief handelen van de overheid art 18-23 Gw.

Question 20

grondrechten horizontale werking

Answer 20

betreft de werking van grondrechten tussen burgers onderling

Question 21

grondrechten verticale werking

Answer 21

betreft de werking van grondrechten tussen overheid en burger.

Question 22

Competentievoorschrift

Answer 22

welk orgaan is bevoegd? Een competentievoorschrift moet in elke beperkingsclausule opgenomen zijn

Question 23

Elementen van een beperkingsclausule

Answer 23

1. competentievoorschrift
2. doelcriteria
3. procedurevoorschrift
4. proportionaliteitseis

Question 24

Beperking grondrechten Gw

Answer 24

is vaak nodig, doordat het handelen van de een (burger of overheid) het recht van de ander (burger) beperkt. Grondrechten kunnen slechts beperkt worden voor zover zij terug te voeren zijn op de Grondwet. Hierin schuilt de gedachte van het legaliteitsbeginsel. De Grondwet bevat beperkingsclausules die de beperking van een grondrecht toestaan.

Question 25

Procedurevoorschrift

Answer 25

volgens welke procedure is beperking mogelijk? Procedurevoorschriften komen bijvoorbeeld tot uiting in art. 12 Gw

Question 26

Doelcriteria

Answer 26

met welk doel wordt beperkt? Doelcriteria kunnen opgenomen zijn in een beperkingsclausule, zie art. 8 Gw

Question 27

Proportionaliteitseis

Answer 27

hoe ver mag beperking gaan? Dit is niet opgenomen in de Grondwet. Er bestaat een vertrouwen in de Grondwet dat de wetgever dit niet beperkt tot de verdwijning van grondrechten. Het controlemechanisme van de wetgever op dit gebied vindt plaats via de verkiezingen.

Question 28

Algemene beperking

Answer 28

hebben niet in het bijzonder betrekking op de uitoefening van een grondrecht. Algemene rechtsregels die buiten de sfeer van grondrechten liggen, maar wel als neveneffect hebben de uitoefening ervan een grondrecht beperkt. Bijvoorbeeld APV over hinder beperkt godsdienst omdat ze roepingen verbieden.

Question 29

Bijzondere beperkingen

Answer 29

beperking op grond van beperkingsclausule in de grondwet, op grond van WIFZ.

Question 30

aantal zaken van de beperkingsclausule voldaan worden

Answer 30

1. competentievoorschrift 2. doelcriteria 3. procedurevoorschrift 4. proportionaliteit

Question 31

Competentievoorschrift (bijzondere beperkingclausule)

Answer 31

welk orgaan bevoegd? Alleen de wetgever in formele zin of delegatie?

Question 32

Doelcriteria (bijzondere beperkingclausule)

Answer 32

met welk doel wordt beperkt? Art. 8 Gw

Question 33

Procedurevoorschrift (bijzondere beperkingclausule)

Answer 33

volgens welke procedure is beperking mogelijk? Art. 12 Gw

Question 34

Proportionaliteit (bijzondere beperkingclausule)

Answer 34

dit is niet opgenomen in de grondwet: er bestaat een groot vertrouwen in de nationale democratische wetgever

Question 35

Het EVRM

Answer 35

bevat grondrechten waarbij in de beperkingsclausules een proportionaliteitseis is opgenomen. De rechter vult deze proportionaliteitseis is, dit is vaak de nationale rechter. Een voorbeeld van deze proportionaliteitseis staat opgenomen in art 8 lid 2 EVRM.

Question 36

Behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet (bv. art. 7 eerste lid Gw)

Answer 36

WIFZ

Question 37

Bij de wet Bv. art. 8 Gw

Answer 37

WIFZ

Question 38

Bij of krachtens wet Bv. art. 12 eerste lid Gw

Answer 38

WIFZ, delegatie mogelijk

Question 39

De wet stelt regels Bv. art. 10 tweede lid Gw.

Answer 39

WIFZ, delegatie mogelijk

Question 40

delegatie mogelijk

Answer 40

dan kunnen grondrechten niet alleen bij WIFZ beperkt worden, maar ook in lagere regelgeving. Dit moet wel uitdrukkelijk weergegeven worden. = afzwakking van de strikte beperkingssystematiek.

Question 41

Beperkingsclausule van het EVRM

Answer 41

Bij het EVRM betekent de term “bij wet voorzien” niet dat beperkingen alleen door de formele wetgever mogen worden opgelegd, zoals in de Nederlandse Grondwet. Het EVRM vereist slechts een grondslag in het recht, wat ook lagere regelgeving, jurisprudentie en zelfs gewoonterecht kan omvatten. Wel moet de grondslag voldoende toegankelijk en nauwkeurig geformuleerd zijn, zodat burgers de norm kunnen voorzien en begrijpen, wat meestal wordt bereikt door publicatie. Het EHRM beoordeelt de doelcriteria voor beperkingen vaak ruim, aangezien het EVRM bredere doelen stelt dan de Nederlandse Grondwet. Bij de beoordeling van beperkingen moet een “fair balance” worden bereikt tussen alle betrokken belangen, waarbij staten een grote beoordelingsruimte, oftewel “margin of appreciation”, krijgen. Hoewel beperkingen op EVRM-rechten onderworpen zijn aan controle door de rechter (art. 94 Gw), geldt dit vaak niet voor beperkingen op grondwettelijke rechten, aangezien deze doorgaans alleen door de formele wetgever mogen worden beperkt (art. 120 Gw).

Question 42

Werking van grondrechten

Answer 42

Grondrechten werken in beginsel verticaal, wat betekent dat ze gelden in de verhouding tussen de burger en de overheid. Als burger kun je rechten van de overheid afdwingen of haar verplichtingen inroepen. Bij horizontale werking van grondrechten spelen deze echter een rol in de rechtsbetrekkingen tussen burgers onderling. Dit komt voort uit het idee dat de overheid altijd grondrechten moet respecteren, zelfs wanneer zij als privaatrechtelijk persoon optreedt, en zich niet op grondrechten kan beroepen.

Question 43

horizontale werking v. grondrechten 2 vormen

Answer 43

directe en indirecte werking

Question 44

horizontale directe werking grondrechten

Answer 44

grondrechten direct door de rechter worden toegepast, waarbij de rechter de beperkingsclausule beoordeelt.

Question 45

horizontale indirecte werking grondrechten

Answer 45

gebruikt de rechter grondrechten om vage normen, zoals goed werknemerschap, de goede zeden of billijkheid, nader in te vullen. Op deze manier krijgen grondrechten indirecte invloed op de verhoudingen tussen burgers, doordat de rechter deze in de belangenafweging meeneemt.

Question 46

Dragers van grondrechten

Answer 46

De specifieke drager verschilt per grondrecht. Het kunnen zowel natuurlijke personen (een individu en een groep) zijn als privaatrechtelijke rechtspersonen. Sommige grondrechten gelden alleen voor natuurlijke personen (“recht op leven, kiesrecht”). Sommige grondrechten gelden voor ook rechtspersonen (vereniging, onderwijs, woning, betoging). Echter, er kunnen op grond van wettelijke beperkingsclausules beperkingen voor deze personen worden vastgesteld. Let wel op: daar waar een persoon primair als ambt optreedt komt hem geen beroep op grondrechten toe. Dit enkel als hij optreedt als burger. Voorbeeld: art 15 lid 4 Gw, art 11 lid 2 EVRM.