th3. de psychoanalytische benadering

Question 1

de psychoanalyse

Answer 1

1. Sigmund Freud
   - de hypnose (onbewuste naar boven halen)
   - de vrije associatie = liggend op divan (zetel)
   - dochter Anna Freud
2. rivierdelta: hoofdstroom met veel aftakkingen (varianten)

Question 2

uitgangspunten

Answer 2

1. onbewust (en irrationele wensen, angsten, verlangens)
2. vroege kinderjaren (psychoseksuele ontwikkeling) = ervaringen uit eerste levensjaren bepalen mee ons gedrag EN invloed eerste relaties
3. innerlijke conflicten (wensen en verlangens >< idealen en normen) EN onze libidineuze verlangens >< doodsverlangens

Question 3

casestudy’s

Answer 3

1. algemeen
   - grondige en langdurige analyses (vooral het begrijpen)
2. kenmerken psychoanalyse = diepste kern vd mens proberen doordringen
   - individu voorop
   - idiografisch = verklaren adhv unieke wetmatigheden (≠ nomothetisch = verklaren adhv algemene wetmatigheden)
   - andere manier van denken
   - moeilijk te operationaliseren of meetbaar => NIET op de klassieke manier

Question 4

Carl Gustav Jung en Alfred Adler

Answer 4

1. algemeen
   - leerlingen van Freud
   - Jung = archetypes en oerkarakters uit collectieve onderbewuste
   - Adler = streven naar macht > seksuele drift
   - stamvaders vd psychoanalytische benadering

Question 5

de 3 belangrijkste vertegenwoordigers vd psychoanalytische benadering

Answer 5

1. Anna Freud: theorie over de afweermechanismen
2. John Bowlby
   - hechtingstheorie: belang van een goede hechting tss kind en opvoeder
   - sensitieve houding moeder > kind (emotionele en relationele ontwikkeling)
3. Eric Berne bouwt hierop verder met = de transactionele analyse

Question 6

de transactionele analyse (Eric Berne)

Answer 6

1. algemeen
   - drie ego-posities die in elke persoon verenigd zijn:
   - O = ouders-ego-positie (als we ons gedragen, denken of voelen zoals onze ouders)
   - V = volwassene-ego-positie (persoon die we nu zijn)
   - K = kinderen (gedragingen uit onze kindertijd)
2. vast in één ego-positie = bepalend verdere ontwikkeling
   - gezonde mensen = afwisseling

Question 7

Eric Erikson en Jacques Lacan

Answer 7

1. Erikson = acht stadia psychosociale ontwikkeling
   - vaste waarde ontwikkelingspsychologie
2. Lacan = filosofisch-taalkundige interpretatie OF ‘terugkeer naar Freud’
   - structuralistische taalkunde
   - de psychoanalyse van een psychotherapeutische theorie over de behandeling van neurosen
   - allesomvattende theorie = uitspraken mens en maatschappij

Question 8

de psychoanalytische benadering in het buitenland

Answer 8

1. algemeen
   - sterk aanwezig in Duitsland, Oostenrijk en deels Frankrijk
2. vele varianten en toepassingen = ‘deeltheorieën’
   1) drifttheorieën = verdrongen problemen uit de kindertijd (seksuele en agressieve driften)
   2) Ego-functies (Ego > Id)
   3) objectrelatietheorieën = nadruk eerste jaren kindertijd
   4) zelfpsychologie = aandacht naar tekorten
   5) hechtingstheorieën = eerste hechting aan hun ouderfiguur

Question 9

Peter Fonagy

Answer 9

1. algemeen
   - mentaliseren = het besef dat je je eigen doen en laten en het doen en laten van anderen bepaald wordt door allerlei innerlijke gevoelens, gedachten en verlangens
2. (MBT)
   - Mentalisation Based Treatment = therapeut stimuleert het mentaliseren

Question 10

narratieve therapie en de contextuele therapie

Answer 10

1. narratieve therapie = nood aan een goed en begrijpelijk verhaal over vroeger en over hun leven
2. contextuele therapie
   - link met psychoanalyse
   - overkoepelende theorie (systeemtheorie en andere)
   - ouder-kindrelatie (vroegere ervaren tekorten of verwachtingen)

Question 11

nadelen vd verspreiding vd psychoanalytische benadering

Answer 11

1. algemeen
   - scholenstrijd
   - weinig wetenschappelijk onderzoek (empirisch)
   - MOET aansluiting zoeken bij recente ontwikkelde wetenschapsgebieden (vb. ontwikkelingspsychopathologie, neurowetenschappen)

Question 12

kritiek op de psychoanalyse

Answer 12

1. weigert theorieën empirisch te valideren
   - NIET falsifieerbaar = kritiek !!
   - autoritair (= eigen regels)
   - zeer sterk cultuurgebonden >19de eeuw: preutse en strenge victoriaanse moraal (seksualiteit = taboe)
2. Freud = panseksualist (= seksuele obsessie)
   - huidige samenleving worstelt met seksualiteit (vb. seksschandalen in de kerk en mediawereld, #metoo EN negatieve reactie outing van lgbtq’s)

Question 13

kanttekening bij Freud (en zijn theorie)

Answer 13

1. algemeen
   - Freud zijn ideeën = dubbelzinnig en voortdurend geherformuleerd
   - verschillende interpretaties
   - jonge Freud ≠ oudere Freud
   - psychoanalyse naast stroming binnen psychologie OOK specifieke therapeutische aanpak (OF onderzoek)

Question 14

het bewuste, het voorbewuste en het onbewuste

Answer 14

1. het bewuste = we zijn ons bewust van deze gevoelens, gedachten, emoties, …
   - niet waarneembaar
   - makkelijk bespreekbaar
2. het voorbewuste = niet bewust, maar makkelijk op te roepen EN manifest maken (vb. wat heb je gisterenochtend gegeten)
3. het onbewuste = niet bewust en NIET bewust te maken
   - belangrijkste krachtbron
   - ontoegankelijke energie die ons drijft
   - verdringingen
   - vb. ‘toevallig’ gedrag of verspreking, dromen en neurotisch gedrag

Question 15

Anna O.

Answer 15

1. algemeen
   - hysterische en neurotische symptomen
   - werd mishandeld/misbruikt door vader
   - vader werd ziek en Anna O. moest voor hem zorgen > ze kreeg verlammingsklachten en kon deze taak niet volbrengen => volgens Freud neemt het onbewuste (trauma’s uit haar kindertijd) de bovenhand

Question 16

het Id, het Ego en het Super-Ego

Answer 16

1. het Id/Es = onbewuste
   - lichamelijk van oorsprong, (aangeboren) oerdriften (lustprincipe)
   - constructieve en destructieve krachten
2. het Ego/Ich = ons gezond verstand
   - realiteitsprincipe = driften een plaats geven
   - bemiddelaar tss Id en Super-Ego
3. het Super-Ego/Über-Ich
   - moraliteitsprincipe = waarden en normen
   - ik-ideaal, puur nurture (opvoeding > goed of fout)
   - gebod (ik-ideaal) EN verbod (geweten)

Question 17

samenspel tss Id, Ego en Super-Ego

Answer 17

1. algemeen
   - altijd persoonsgebonden = individu ervaart andere wending
   - Id en Super-Ego conflict > Ego moet het conflict regelen !! lukt NOOIT definitief
   vb. Marc Dutroux > psychopaat (zwak Ego, sterk Id en nauwelijks ontwikkeld Super-Ego)
2. de ijsberg:
   - het onbewuste en het Id = onderwater
   - het voorbewuste = deels boven/onder
   - het bewuste = boven (zichtbaar)

Question 18

constructieve en destructieve driften

Answer 18

1. algemeen
   - driften uit het Id (onbewuste) > biologische oorsprong
2. eros = constructieve, seksuele of levensdrift
   - opbouwen van nieuwe spanningen
   - (1) seksueel-erotische wensen = soortbehoud (voortplanting en nageslacht) EN (2) drift tot zelfbehoud (eten en drinken)
3. thanatos = destructieve of doodsdrift
   - verlangen naar dood en vernietiging
   - (1) agressieve en destructieve driften = aanvallen en uithalen EN (2) driften gericht op vermijding van spanning = spanningsloze toestand (= rust)
4. samenspel tss beide:
   - constante harmonie en wisselwerking
   - tegengesteld, maar mengen zich !!
   - drifttheorie = energietheorie (zoals eros = libido)

Question 19

de psychoanalytische kijk op persoonlijkheid

Answer 19

1. specifiek eerste 5 levensjaren = bepalend (fases > zie ontwikkelingspsychologie !!)
   - psycho-seksuele ontwikkeling bepalend
   - conflicten en relatiewijzen uit elke fase bepalend
2. fixaties = waarin je kan vastlopen
3. regressies = waarin je kan terugvallen op een vorige fase => heel typisch aan de mens !!

Question 20

projectieve technieken

Answer 20

1. het projectiebeginsel
   - projectie = aan situaties, mensen, eigenschappen toeschrijven die eerder bij onszelf liggen
   - via droomanalyse, expressieve technieken, vrije associatie en projectieve proeven
2. vb. rorschachtest (uitgelopen inktvlek) > interpretatie (resultaat op basis van gestandaardiseerd antwoord OF klinische ervaring
   - TAT/CAT = verhaaltje vertellen bij tekening (ervoor en erna)

Question 21

de psychoanalytische kijk op motivatie

Answer 21

1. algemeen
   - motivatie (het Latijns ‘movere’ = bewegen) = innerlijke krachten die ons in beweging brengen EN ons gedrag bepalen
2. kenmerken
   - niet-waarneembaar theoretisch begrip
   - OOK driftreductietheorie of hedonistische theorie

Question 22

de motivatietheorie van Freud

Answer 22

1. meest fundamentele drijvende kracht (de krachten achter die krachten) = ‘waarom vh waarom’
   (1) hedonistische theorie = maximaliseren van plezier en minimaliseren van pijn (afgeleid v Grieks ‘hedonisme’ = genot)
   - doel vh menselijk gedrag (Freud) = het vinden van genot
   (2) OF driftreductietheorie = optimale bevrediging van driften (eros en thanatos)
2. inspiratie uit het natuurwetenschappelijk model v Helmholtz = wet vh behoud van energie: fysische energie gaat niet verloren, maar kan:
   - verplaatst en/of afgeleid worden
   - van vorm veranderen

Question 23

het begrip ‘drift’

Answer 23

1. algemeen
   - een triebe, (aan)drift of pulsie
   - diepste kern persoonlijkheid
2. kenmerken
   - soort dierlijke krachten: op zoek naar bevrediging
   - blinde, onbepaalde energieën (gevolg v innerlijke spanningstoestand)
   - gebaseerd op fysiologische tekorten (oerdriften)

Question 24

cyclus van een altijd aanwezige spanning

Answer 24

1. altijd aanwezige drift
2. opbouwende spanning
3. ontlading
4. een moment van spanningsloosheid
5. terugkeer van die spanning

Question 25

het primaire en secundaire proces

Answer 25

1. algemeen
   - OF denklogica (Stijn Vanheule, 2001)
2. primaire denklogica = Id
   - lustprincipe (zoekt lust en onlust vermijden)
   - geen waarden of moraal
3. secundaire denklogica = Ego
   - realiteitsprincipe = logisch denken en plannen ons gedrag
   - rekening met de buitenwereld en de wensen vh Super-Ego

Question 26

afweermechanismen volgens Freud

Answer 26

1. door Ego
   - vanuit het Id gevoelens, gedachten … hervormen, afleiden of kanaliseren (= stabiliserende functie)
   - conflict verbergen en/of minder zwaar maken
   - (grotendeels) onbewust
   - horen bij het leven zelf = heel normaal
2. problematisch?
   - wanneer men erin vastroest en ze niet langer werken
   - verbinding met realiteit verliezen

Question 27

neurose en psychose

Answer 27

1. neurose = intern conflict tss Id en Ego
   - verhindert ons normaal te functioneren
   - vervormen van realiteit (angsten)
2. psychose = Ego maakt voorstelling op basis van eigen wensen en angsten
   - geen onderscheid van reële waarneembare realiteit
   - men trekt foute conclusies

Question 28

afweermechanismen volgens Anna Freud

Answer 28

1. verdringing = Ego duwt onplezierige of pijnlijke gedachten uit het bewustzijn
   - belangrijkste afweermechanisme
2. projectie = Ego schrijft beangstigende gedachten, waaraan we niet mogen, kunnen of durven denken, toe aan andere mensen (vb. eigen onvermogen van samenwerken projecteren op een ander)
3. reactievorming = Ego keert onaanvaardbaar verlangen om in tegenovergesteld gedrag
4. rationalisatie = gedrag dat niet acceptabel is => wel aanvaardbaard maken
5. identificatie = (uiterlijke) kenmerken van de ander overnemen
6. verschuiving of verplaatsing = van de oorspronkelijke persoon naar een minder bedreigende situatie ‘verschuiven’ vb. het uitwerken op je vriend
7. sublimatie = omzetten naar hooggewaardeerde activiteiten (intellectuele, culturele, religieuze of artistieke bezigheden, vb. kunst)

Question 29

kritiek bij de motivatietheorie van Freud

Answer 29

1. algemeen
   - geen echt antwoord op de vragen
   - hedonistische principe = NIET bruikbaar > oneindige reeks v mogelijkheden
   - bestaan afweermechanismen = moeilijk empirisch toonbaar