Sjúkdómar í munni og munnvatnskirtlum Flashcards
1
Q
Klofin vör/Klofinn gómur
A
MEÐFÆTT
- Í 50% tilfella klofinna vara fylgir klofinn gómur
- Algengara hjá strákum en stelpum → 3:2
- Algengara vinstra megin (2/3)
- 1/800 lifandi fæddum
- Mörg misalvarleg afbrigði til
2
Q
Dermoid cystur
A
MEÐFÆTT
- Einkum í miðlínu í munnbotni
- Litlar, keratínfylltar og klæddar húð => líkist dermis
- Geta verið á andliti
3
Q
Lingual thyroid
A
MEÐFÆTT
- Rauður nabbi aftast á tungunni
- Frá fósturþroskun skjaldkirtils → fór ekki á réttan stað
- Sjaldgæft
4
Q
Thyroglossal cysta
A
MEÐFÆTT
- Cysta milli tungu og skjaldkirtils
5
Q
Fordyce fyrirbæri
A
MEÐFÆTT
- Fitukirtlar í slímhúð
- Algengt
6
Q
Krónísk ósérhæfð bólga í munni
A
- Oft vegna ertingar frá gervitönnum
7
Q
Irritation fibroma
A
Oftast eftir bit en þá kemur sepi á sárstaðinn
8
Q
Apthous sár (canker sores)
A
Munnangur!
- Lítil, grunn sár sem verða til vegna rofs á yfirborði húðar → þekjan fer
- Roði í sárkanti vegna æða sem hjálpa til við viðgerð
- Staðsetning er breytileg en hliðlægt á tungu er algengt, innan á kinn og vör líka
- Algengt → 40% fólks (sérstaklega ungt fólk)
- Tengist stressástandi → bæði andlegu og líkamlegu
- Lítið vitað um orsök en margir tengja við ónæmiskerfið
9
Q
Klíník munnangra
A
- Sársaukafull
- Ganga yfir á dögum eða vikum
- Geta komið aftur og aftur
10
Q
Herpes simplex byrjar stundum sem…
A
…dreifður stomatitis (bólgur í munnholi)
→ myndast blöðrur
→ verða að sárum
→ hverfur og grær á nokkrum vikum
11
Q
Staðsetning herpes simplex veirusýkingar í munni
A
- Varir er algengast
- Við nef eða nasir
12
Q
Herpes simplex fjölkjarnafrumur
A
Kjarnar frumna sem smitaðir eru af veirunni eru uppfullir af veirum
13
Q
Hjá hve mörgum er Candida albicans hluti af munnflóru?
A
30-40%
14
Q
Candida sýking í munni
A
- Helst hjá veikluðum einstaklingum (sykursjúkir, anemia, ónæmisbældir)
- Candida getur náð sér á strik eftir sýklalyfjameðferð
- Lýsir sér sem hvítleitar skellur í munnslímhúð
→ Ef maður skefur hvítu skellurnar af sér maður rauðleitt sárexudat - Bólgan er pseudomembranous
- Sýkingin getur breiðst út hjá ónæmisbældum einstaklingum (t.d. system sýking hjá hvítblæðissjúklingum)
15
Q
Histólogist útlit candida sýkingar í munni
A
- Bráð bólgufrumuíferð og sárexudat á yfirborði
- Sveppaþræðir og sporar með sérlitun
16
Q
Plummer–Vinson syndrome (PVS)/Paterson–Brown–Kelly syndrome
A
A rare disease characterized by difficulty in swallowing, iron deficiency anemia, glossitis, cheilosis and esophageal webs
17
Q
Lichen planus
A
On mucous membranes, mouth fx, it forms lacy white patches, sometimes with painful sores.
Útbrot á húð sem getur lagst á munninn og þarf að greina frá illkynja vexti
18
Q
Leukoplakia
A
- Hugtakið þýðir hvít skella
- Premalignt breytingar á flöguþekjuepitheli sem eru:
a) Eingöngu hyperplasia og stundum keratínmyndun
b) Dysplasia → carcinoma in situ í 5-6% - 40-70 ára
- 2x algengara í körlum
- Orsök ekki þekkt en einhver tengsl við reykingar og munntóbak
- HPV veirur (16) finnast í hluta
- Ef rauðleitt þá erythroplasia og nánast alltaf dysplasia og meiri líkur á illkynja vexti
19
Q
Haemangioma
A
Góðkynja æxli útgengin frá blóðæðum
20
Q
Lymphangioma
A
Góðkynja æxli útgengin frá sogæðum
21
Q
Fibroma
A
Góðkynja æxli útgengin frá fibroblöstum
22
Q
Pyogenic granuloma
A
- Ofvöxtur í viðgerð sára sem kemur oft eftir trauma
- Sepavöxtur og æðaríkt
- Gjarnan sármyndun yfir
- Hættulaust en þarf stundum að skera í burtu
23
Q
Peripheral giant cell granuloma
A
- Fibrous hnútur á gómnum með risafrumum
- Sjaldgæft í mönnum en algengara í hestum og hundum
24
Q
Tölfræði upplýsingar um krabbamein í munni
A
- 6. algengasta krabbamein í heimi (3% allra krabbameina í USA) → 650 þús ný tilfelli á ári - >95% eru flöguþekjukrabbamein - Flestir >50 ára sem fá - Karlar frekar en konur
25
Orsakir og áhættuþættir krabbameina í munni
Field effect
→ Einhvað áreiti sem veldur breytingum í munnslímhúðinni sem gerir hana útsettari fyrir því að þróa með sér æxlisvöxt
1. Reykingar, reykingar + alkóhól, marijuana, betel
2. Veirur
→ HPV 16,18 og 33 hafa fundist í 50% æxla þar sem
æxlin eru aftarlega í munnholinu og munnkokinu
→ Betri horfur - sérstaklega ef 16
- Leukoplakia/erytroplakia + dysplasia getur orðið að krabbameini
26
Útlit krabbameina í munni
- Sármyndandi
- Polypoid
- Óreglulegt þykkildi (mismunagreiningar við bólgusjúkdóma)
27
Staðsetning krabbameina í munni
- Innan á vörum (sérstaklega neðri vör)
- Munnbotn + undir tungu
- Hliðlægt á tungu
- Munnkok og mjúki gómur
28
Flöguþekjukrabbamein í munni
- Þroskun æxla misgóð og þau vaxa mishratt niður í vefinn
- Oft mikil keratínmyndun
- Getum séð æxlisfrumur skríða upp taugar
- Meinvarpast fyrst í hálseitla (greinast oft sem stækkaður eitill og svo leitað að primer vexti)
- Berast með sogæðum til mediastinal eitla, svo til lungna og þá lifur og bein
29
Verrucous carcinoma
- Mjög vel differentierað flöguþekjukrabbamein í munni
| - Mikil keratínmyndun
30
Horfur krabbameina í munni
- Bestar í krabbameinum í vör => 90% 5 ára lifun
- Verstar í munnbotnsæxlum => 20-30% 5 ára lifun
- Betri horfur hjá þeim æxlum sem tengd eru við HPV
31
Einkenni krabbameina í munni
- Sár eða fyrirferðaraukning í munnholi
- Sumir kvarta undan verkjum
- Aðrir kvarta undan óþægindum við það að tyggja eða kyngja → Muna að kyngingarvandamál geta tengst munnholi ekki bara vélinda!
- Margir með engin einkenni
32
Hvað er mucocele í accessory munnvatnskirtlum?
- Litlar blöðrur sem sem stífla útfærsluganga litlu munnvatnskirtlanna
33
Hvað er xerostomia?
Munnþurrkur
34
Hvað er sialadenitis?
Bólga í munnvatnskirtlum
35
Hvað getur orsakað sialadenitis?
- Trauma
- Veirur
- Bakteríur
- Sjálfsofnæmi
36
Hvaða veira orsakar helst sialadenitis?
- Paramyxoveira => hettusótt
| - Veldur helst bólgu í parotid kirtlinum (getur lagst á eistu og bris)
37
Hvernig valda bakterírur sialadenitis?
- Oftast eftir stíflu í útfærslugöngum vegna sialolithiasis (steinamyndunar), fæðuleifar eða bjúgs
- Helst submandibular kirtill
→ Staphylococcus aureus
→ Streptococcus viridans
38
Sialolithiasis (steinamyndun)
- Orsök ekki þekkt en hugmyndir:
→ Kalkefni sem sest utan á aðskotaefni t.d. fæðuleifar
→ Seigt slím sem hleður á sig próteinum sem kalka
39
Hvaða sjálfsofnæmissjúkdómur veldur sialadenitis?
Sjögrens sjúkdómur
- Legst á munnvatnskirtla og tárakirtla
- Verður lymphocytaíferð í kirtilvef með lymphoepithelial lesionum => lymphocytar ráðast á kirtilfrumur og eyða þeim
- Atrophia verður á kirtilvefnum
- Þessu fylgir munnþurrkur (xerostomia) og þurr augu (xeroopthalia)
- System sjúkdómur!
40
Hvað er Mikulicz syndrome?
- Bilateral stækkun á munnvatns- og/eða tárakirtlum
- Stækkunin er sársaukalaus og getur verið vegna Sjögrens en þarf ekki að vera heldur getur líka verið vegna sarcoidosis, hvítblæði o.fl. => stundum idiopathic
- Þessu fylgir munnþurrkur og þurr augu
41
Hversu stórt hlutfall æxla í parotid kirtlinum eru illkynja?
15-30%
42
Hversu stórt hlutfall æxla í sumbandibular kirtlum eru illkynja?
40%
43
Hversu stórt hlutfall æxla í minni munnvatnskirtlum eru illkynja?
50%
44
Hversu stórt hlutfall æxla í sublingual kirtlunum eru illkynja?
70-90%
45
Hverjir fá helst æxli í munnvatnskirtlum?
- Aðallega eldri einstaklingar
- 5% æxlanna eru í yngri en 16 ára
=> Þetta eru samt sjaldgæf æxli (2% allra æxla í mönnum)
46
Í hvaða munnvatnskirtil er algengast að fá æxli?
Parotid kirtilinn (65-80% æxla)
10% æxla eru í submandibular kirtlum og rest í hinum
47
Hvað er pleomorphic adenoma
- Hægt vaxandi, sársaukalaus, hreyfanleg, vel afmörkuð góðkynja æxli
- 60% allra parotid æxla (sjaldgæfari í hinum kirtlunum)
- Óþekkt orsök
- Satillite hnútar er það þegar hnútar dúkka upp aðeins frá upprunalega hnútnum
48
Histólogiskt útlit pleomorphic adenoma?
- Blanda af ductal (epithelial) og myoepithelial frumum
- Mesenchimalþáttur => myxoid útlit þar sem áferð er slímkennd og jafnvel brjósk eða beinmyndun
- Oft kallað tumor mixtus því það er búið til af mörgum mismunandi þáttum
49
Hver er meðhöndlun á pleomorphic adenoma?
Brottnám!
Endurkomur æxla eftir brottnám
→ 4% ef allur kirtill tekinn (parotidectomia)
→ 25% ef hnútur skrældur út (enucleation)
Complicationir eftir aðgerð:
- Andlitslömun => andlitsmimik minnkar, vörin lafin og getur fylgt með slef
50
Hvað kallast illkynja æxli sem myndast í pleomorphic adenoma?
- Carcinoma ex pleomorphic adenoma
eða
- Malignant mixed tumor
51
Hvað er Warthins tumor?
- Góðkynja æxli nánast eingöngu í parotid kirtli
- Frekar karlar sem fá þau
- 10% æxla eru multifocal
- 10% æxla eru bilateral
- 2-10% endrkoma eftir aðgerð
52
Histólogískt útlit Warthins tumor
- Mjög sérstakt útlit
- Lymphoid vefur og cystískur vefur klæddur eosinophilic columnar frumum
- Greinótt holrými sem klætt er háum columnar frumum og strómað þétt pakkað af lymphocytum
53
Hvað er mucoepidermoid carcinoma?
- Illkynja æxli í munnvatnskirtlum
- Hluti æxlis er með flöguþekjuþroskun
- Annar hluti æxlis er með kirtilþroskun => mucoid
- Telst algengasta gerð illkynja ælxa í munnvatnskirtlum (hér eru þau sjaldgæf)
54
Hvernig eru horfur í mucoepidermoid carcinoma?
Háðar æxlisgráðu
→ Ef low grade þá 90% 5 ára lifun
→ Ef high grade þá ca 50% 5 ára lifun en það eru þá aggresíf æxli sem vaxa hratt og dreifa sér
55
Adenoid cystic carcinoma
- Sjaldgæf æxli í parotid kirtli en algengari í öðrum munnvatnskirtlum
- Erfitt að eiga við þessi æxli því þau koma gjarnan aftur ef þau eru skorin burt því þau vaxa umhverfis taugar (perineural)
- Sársaukafull æxli
- Vaxa hægt
- Lifun er 60-70% til 5 ára
56
Hvernig er histólógískt útlit adenoid cystic carcinoma?
Net möskva (cribriform) sem líkjast kirtlum
```
Adenoid = líkist kirtli
Cystic = blöðrumyndun
```
