Rzymski Proces Cywilny Flashcards
1
Q
Postępowanie cywilne
A
- rzymskie postępowanie cywilne (proces cywilny) obejmuje ogół przepisów normujących rodzaj i przebieg czynności procesowych. Celem jest ustalenie przez sądem i zrealizowanie roszczenia. W systematyce prawa prywatnego jest to “actiones”. Prawo procesowe cywilne to inaczej procedura cywilna
- w rozwoju historycznym rzymskiego procesu cywilnego były 2 rodzaje postępowania:
A) postępowanie zwyczajne (ordo iudiciorum privatum) - było stosowane w okresie rzeczpospolitej i pryncypatu
- przechodziło 2 etapy rozwoju historycznego:
1. Najstarszy proces legislacyjny (Legia actio) - obowiązywał w rzeczpospolitej do początku II w.p.n.e.
2. Późniejszy proces formułkowy (per formulas) - lub proces formularzy; istniał on obok procesu legislacyjnego od połowy II w.p.n.e. Do początków pryncypatu. Później był zwyczajnym postępowaniem sądowym
B) postępowanie nadzwyczajne (cognitio extra ordinem) - pojawiło się w II połowie III w.n.e.
- wyparło ono postępowanie zwyczajne
*w okresie dominatu - stało się procesem kognicyjnym (sposobem cywilnego postępowania sądowego)
2
Q
Stadia procesowe
A
Cechy zwyczajnego postępowania procesowego:
- zwyczajne postępowanie procesowe dzieli się na 2 stadia:
A) in iure - przed urzędnikiem magistratualnym (pretorem, edylem kurulnym)
* urzędnik magistratualny przygotowywał i nadawał bieg procesowi
* dopuszczał do procesu, udzielał środki procesowe, zatwierdzał sędziego wybranego przez strony
B) apud iudicem- przed sędzią prywatnym
* postępowanie dowodowe przeprowadzał sędzia (1 lub więcej osób prywatnych)
* sędzia wydawał wyrok
Gdyby wyrok nie został wykonany wobec zasądzonego było przeprowadzane postępowanie egzekucyjne. (Wtedy wyrok był przymusowo wykonany)
- zwyczaje postępowanie sądowe miało charakter mieszany bo:
A) strony mogą wybierać prywatnego sędziego
B) proces organizuje i kontroluje pretor (jako reprezentant władzy państwowej)
- kolejne cechy zwyczajnego postępowania procesowego
A) wezwanie pozwanego do stawienia się do pretora pozwalało na rozpoczęcie procesu lub egzekucji nie było z urzędu, ale zależało od powoda
B) zasada kondemnacji pieniężnej (pozwany mógł dostać wyrok tylko pieniężny). Później stosowano formula arbitraria, która upoważniała sędziego, z3eby pozwany najpierw zwrócił rzeczy, a jeśli nie zwróci rzeczy do zasądzenia pieniężnego. (W procesie kognicyjnym zasądzenie obejmowało wydanie rzeczy)
- w okresie dominatu:
A) proces od początku do końca przeprowadzał urzędnik administracyjny jako sędzia państwowy
B) nie było sędziów prywatnych
3
Q
Samopomoc
(Inne rodzaje ochrony praw prywatnych)
A
- polegała na dochodzeniu swych roszczeń przez własne działania, bez pomocy organów państwowych
- z czasem samopomoc została zastąpiona postępowaniem sądowym i zakazana (poza kilkoma wyjątkami). Konstytucję cesarskie mówiły, że samowolne dochodzenie swych praw (rzeczowych i obligacyjnych) powoduje utratę tych praw
4
Q
Obrona konieczna
(Inne rodzaje ochrony praw prywatnych)
A
- była dozwolona
- polegała na odparciu własnymi siłami bezprawnego zamachu na dobro chronione. Kierowano się zasadą: “vim vi repellere licet” - według Ulpiana “siłę można odpierać siłą”
Prawa procesowe (roszczenia) mogły być chronione przez środki stosowane przez pretora (tzw. Ochrona pozaprocesowa). Ponadto było sądownictwo polubowne
5
Q
Sądownictwo polubowne
(Inne rodzaje ochrony praw prywatnych)
A
A) opierało się na porozumieniu stron. Strony na podstawie umowy (compromissum) oddawały swój spór, aby rozstrzygał go wybrany sędzia polubowny (arbiter). Strony zobowiązują się, że będą przestrzegać wydanego orzeczenia
B) zapis na sąd polubowny: zabezpieczony był karami umownymi lub pretorskimi środkami przymusu
6
Q
Inne rodzaje ochrony praw prywatnych
A
W okresie cesarstwa chrześcijańskiego stosowano sądownictwo biskupie (episcopalis audientia). Biskup był sędzią polubownym. Władza państwowa musiała dopilnować wykonania wyroku
7
Q
Actio (skarga, powództwo)
A
- actio (skarga, powództwo) - to pojęcie znane rzymskiemu procesowi cywilnemu
Actio - to działanie procesowe; za pomocą którego powód wszczyna proces przeciwko pozwanemu; chce urzeczywistnić swe uprawnienia
Actio: - to prawo skargi powoda, wynikające bezpośrednio z prawa podmiotowego (czyli uprawnienia, roszczenia)
- prawo podmiotowe i actio (skarga) stanowią całość, toteż prawnicy traktują prawo prywatne materialne i prawo procesowe jako niepodzielną jedność
- prawo prywatne zawdzięcza swą genezę środkom proceduralnym, a zwłaszcza skargom
Kiedy dyl, pretor wprowadzał do edyktu skargę dla jakiejś pretensji (którą nie chroniło prawo), to pretor powoływał nowe prawo podmiotowe (uprawnienie) - w procesie formułkowym istnieje system skarg szczegółowych (actiones); które są właściwe dla poszczególnego rodzaju uprawnienia. Jeśli dla danego rodzaju istnieje właściwa skarga (actio), to można wejść na drogę procesu
8
Q
Jurysdykcja
A
Iurisdictio - to działalność magistratury jurysdykcyjnej pretora w I stadium organizacyjnym procesu
Jurysdykcja - znaczenie szersze - to władza sądownicza i jej działalność (przeprowadzanie procesu, przeprowadzanie postępowania egzekucyjnego, postępowanie niesporne i inne postępowania szczególne)
9
Q
Organizacja sądownictwa (od czasów dominatu)
A
- okres królewski - król przy pomocy kapłanów wykonywał sądownictwo
- okres rzeczypospolitej - władzę sądowniczą (iurisdictio) sprawują urzędnicy magistratualni (pretores iudices), a później konsulowie
- 367 p.n.e. Utworzono urząd pretora miejskiego (praetor urbanus). Rozpatrywał sprawy obywateli rzymskich, edylów kurulnych np. W sprawach dotyczących sprzedaży niewolników i zwierząt na targach
- 242 p.n.e. - utworzono urząd pretora dla peregrynów (praetor peregrinus). Rozpatrywał sprawy cudzoziemców między sobą i cudzoziemców z obywatelami rzymskimi
10
Q
Magistratura (pretor)
A
W oparciu o władzę jurysdykcyjną działa w zakresie:
A) sądownictwa spornego (procesowego - iurisdictio contentiosa) kieruje się postępowaniem sądowym - in - iure
B) postępowania niespornego (nieprocesowego - iurisdictio voluntaria). Współdziała w niektórych czynnościach prawnych np. In iure cessio; przeprowadzanie adopcji; ustanowienie kuratora; opiekuna
C) ochrony poza procesowej - udzielenie in integrum restitutio, czyli przywrócenie do pierwotnego stanu
D) pretor mógł rozstrzygać spory w ramach postępowania nadzwyczajnego - extra ordinem (za czasów pryncypatu)
- pretor delegował do różnych miejscowości w italii w zastępstwie tzw. Praefecti iuri dicundo
- później w italii jurysdykcję wykonywali władzę municypiów; iuridici
- w prowincjach pozaitaliańskich - namiestnicy
11
Q
Kognicja (cognitio)
A
A) to rozporządzenie spornej spray przez magistraturę lub sędziego poprzez ustalenie okoliczności faktycznych i prawnych
B) zakres wąski - w prawie rzymskim, to każde zbadanie sprawy (causae cognitio) przez pretora w stadium in iure lub innym postępowaniu, aby wydać decyzję i określić środek prawny
12
Q
Cognitio extra ordinem
A
To nadzwyczajne postępowanie w okresie cesarstwa. Z niego powstał proces kognicyjny
13
Q
Właściwość sądu
A
- właścowść sądu - chodzi o to, który sąd z mocy prawa powoływany jest do rozstrzygnięcia danej sprawy spornej. Właściwość mogła być:
A) rzeczowa (chodziło o rodzaj sprawy, np. Dla skarg z powodu wad kupionego niewolnika - właściwy edyl kurulny)
B) miejscowa (ze względu na właściwość rzeczową wiele sądów wchodziło w rachubę) - aby ustalić właściwość miejscową brało się zasadę actor sequitur forum rei - powód idzie za miejscem sądu pozwanego.
Powód pozywał pozwanego przez sąd, w tym miejscu, gdzie pozwany stale mieszkał.
Odstępstwa: - w razie skargi z deliktu, właściwy był sąd miejsca, gdzie popełniono delikt (forum delicti commissi)
Skargi z kontraktu - sąd miejsca wykonania - za dominatu także sąd miejsca położenia danej rzeczy spornej (forum rei sitae)
Sąd miejsca zawarcia kontraktu (forum contractus)
14
Q
Proroka ja sądu (prorogatio fori)
A
Strony na podstawie umowy co do właściwości miejscowej mogły poddać swój spór rozstrzygnięciu dla dowolnie wybranego sądu
15
Q
Sędzia i sądy
A
- po stadium - in iure przed magistraturą - sędzia prywatny ustalał prawdę materialną, wydawał wyrok robił to 1 sędzia (iudex unus). Sędzia był osobą pwywatną, wybraną przez strony procesowe. Magistratus musiał zlecić stanowisko sędziego w danej sprawie. Sędziów wybierały strony ze specjalnych list (album iudicum)
- sądy kolegialne:
- w sprawach o podzaiał spadku wybierano 1 lub 3 arbitrów
- w sprawach z cudzoziemcami 3 lub 5 sędziów, tzw rekuperatorów
- były też trybunały, stale urzędujące:
A) decemviri stlitibus iudicandis (decemwirowie mający rozstrzygać procesy) - sądzili sprawy o wolność pod koniec rzeczpospolitej
B) centumviri - trybunały składające się ze 100, później 105 członków (po 3 z każdej z 35 tribus)
Sądziły sprawy spadkowe, o własność nieruchomości, sprawy o wolność (za pryncypatu)
Sady decemvirów i centumvirów przestały funkcjonować w III w.n.e.
16
Q
Powód i pozwany
A
- Stronami procesu był:
- powód (actor) - on występowal1 ze skargą (powództwem) na drogę sądową
- pozwany (rejs) - przeciw niemu było skierowane powództwo
- istniało współuczestniczenie procesowe, wtedy po stronie powodu lub. Pozwanego występowało kilka osób
17
Q
Zdolność procesowa
A
- Zdolność procesowa - to możliwość występowania w procesie jako strona procesowa
- w prawie rzymskim zdolności procesowej nie mieli:
- niewolnicy *bo nie byli podmiotami prawa)
- osoby pozbawione zdolności do czynności prawnych (dzieci, niedojrzali, chorzy umysłowo)
- osoby podlegające władzy ojcowskiej (filii familias)
- w procesie legisakcyjnym mogli uczestniczyć obywatele rzymscy
- w procesie formułkowym do procesu dopuszczano: latynów i peregrynów (cudzoziemców)
18
Q
Legitymacja procesowa
A
- jest wyznaczona przez konkretny stosunek prawny, który leży u podstaw sporu
- lewgitymacja procesowa może być:
- czynna - konieczna do występowania w konkretnym procesie w charakterze powoda (np. Właścici3l ma prawo domagać się zwrotu rzeczy)
- bierna - konieczna do występowania w konkretnym procesie w roli pozwanego ) posiadanie rzeczy cudzej)
19
Q
Zastępstwo procesowe konieczne
A
Gdy jako strona procesu występuje inna osoba (bo nie ma zdolności sądowej) np.:
- za dziecko (infans) - występował opiekun
- za chorego umysłowo (furiosus) i marnotrawce (prodigus)- kurator
- niedojrzali za zgodą opiekuna lub reprezentował je opiekun
- kobiety w procesie formułkowym - za zgodą opiekuna lub opiekun je reprezentował
20
Q
Zastępstwo procesowe dobrowolne
A
- w procesie legisakcyjnym- nie było dopuszczalne występowanie w procesie w miejscu i imieniu strony, za wyjątkiem wskazanych stytuacji zastępstwa koniecznego
- w procesie formułkowym - dopuszczano zastępców procesowych, na podstawi eupoważnienia, które dała strona zastępowana. Zastępcami procesowymi byli cognitor i prokurator
21
Q
Cognitor
(Zastępstwo procesowe)
A
Musiał być ustanowiony w obecności przeciwnika procesowego z pomocą przepisanych słów. Wyrok (zasądzający lub Oddalający) był wydawany wobec cognitora, bo on reprezentował zastąpionego. Zwycięski powód (reprezentowany przez kognitora) mógł przeprowadzić postępowanie egzekucyjne. Pozwany dawał gwarancje, że wykona wyrok (cautio iudicatum solvi)
22
Q
Prokurator
(Zastępstwo procesowe)
A
- ustanawiany byl1 nieformalnie
- musiał w stadium in iure wykazać otrzymywane upoważnienie
- musiał dać stronie przeciwnej zabezpieczenia (cautio), że zastąpiony zatwierdzi jego działania i wykona wyrok
Prokuratorem był - zarządca majątku (który mógł prowadzić procesy)
Procurator ad litem - to zastępca ustanowiony do konkretnego procesu.
W postępowaniu procesowym mogli występować: - adwokaci (advocati)
- mówcy sądowi (oratores)
Pisarze (tabellioni) sporządzali pismo procesowe
23
Q
Postępowanie i rodzaje legisakcji
A
- postępowanie to (legis actio) stosowne w I wiekach rzeczypospolitej
- stworzone przez ustawy (zwłaszcza XII tablic)
- jest ustawowe i niezmienne
- formalistyczne (w postępowaniu procesowym można było się posługiwać tylko określonymi wyrazami, które zawierała ustawa)
- w postępowaniu legisakcyjnym:
- mogli brać udział tylko obywatele rzymscy
- konieczna była obecność obu stron (w postępowaniu in iure)
- niedopuszczalne zastępstwo procesowe (kilka wyjątków)
- mowód mógł siłą doprowadzić pozwanego przed sąd (ustawa XII tablic daje to prawo)
- jest 5 sposobów postępowania legisakcyjnego:
A) actio sacramento; legis actio per iudicis postulationem; legis actio per condictionem. To 3 sposoby ich celem jest doprowadzenie do postępowania aquad iudicem i rozsrzygnięcie sporu
B) legis actio per manus iniectionem; legis actio per pignoris capionem - 2 sposoby egzekucji
24
Q
Przebieg postępowania
A
- legis actio sacramento in rem - służyła do prowadzenia sporu o rzecz lub osobę, których wydania domagał się powód na podstawie swego prawa bezpośredniego np. Prawa władztwa nad dziećmi
- legis actio sacramento in personam - pozwala na dochodzenie roszczeń z wierzytelności
- w obu tych przypadkach powód i pozwany, po dokonaniu formalności (słowa i gesty) - składali sacramentum. Sacramentum - oznaczona suma pieniężna jako rodzaj zakładu. Gdy dana strona przegrała spór, złożone pieniądze przechodziły na rzecz skarbu państwa
- w legis actiones:
- strony nie składały sacramentum (nie były narażone na straty)
- można było dochodzić tylko np. Podziału majątku
- legis actiones sponsio- postępowanie o określoną sumę pieniędzy lub rzecz
A) na zakończenie etapu in iure strony powoływały świadków i stwierdzały przy nich treść sporu (litis contestatio). W tej sprawie nie mogło być drugiego procesu
B) sędzia prywatny, przed którym odbywało się postępowanie dowodowe, wydawał wyrok ustny. Od wyroku nie było odwołania (gdy któraś ze stron nie stawiła się do południa przed sędzią, zapadał wyrok zaoczny na korzyść obecnej strony)
C) gdy zasądzony pozwany nie wykonał dobrowolnie do 30 dni wyroku, powód mógł przeprowadziċ egzekucję osobistą (na osobie pozwanego) za pomocą “legis actio per manus iniectionem”. Doprowadzał zasądzonego do pretora (in iure), kl1adł powód na nim rękę, wypowiadał formułkę i miał nad nim pełną władzę
C) powo2d mógł zasądzonego związaċ i więcić przez 60 dni w swoim domu
D) w tym czasie powód mógl1 3 razy wyprowadzić na rynek i ogłosić sumę. Jeśli dłużników nikt nie kupił, powód mógł go sprzedać za Tyber (za granicę a nawet zabić)
Od lex poetelia papiria (z 362 r.p.n.e.) - zmieniono prawo więzienia, zabicia lub sprzedania dłużnika. Można było odpracować dług - druga forma egzekucji (legis actio per pignoris capionem) polegała na pozasądowym zajęciem rzeczy zasądzonego dla bezpieczeństwa roszczeń powoda i zmuszenia dłużnika do świadczenia należności
Legis actio - była możliwa tylko w wypadku zapłaty żołdu czy należności podatkowych
25
Geneza i cechy charakterystyczne
(Postępowanie formułkowe)DSDSFDS
Gdy pretor udzielił skargi; pozwany mógł się zachować różnie:
1. Pozwany mógł zadośćuczynić od razu żądania powoda i do procesu wtedy nie dochodziło
2. Pozwany uznawał żądanie powoda za całkowicie słuszne (tzw. Sądowe uznanie powództwa - confessio in iure)
- gdy było żądanie o dług pieniężny, postępowanie kończyło się, nie wydawano wyroku. Uznanie skargi było podstawą do egzekucji. Uznający powództwo był traktowany tak jak zasądzony. Jest to zgodne. Zasadą paulusa wyrażoną w digestach confessus pro iudicato est
- w skargach postępowanie toczyło się dalej, by wycenić pieniężną wartość przedmiotu sporu
3. Pozwany mógł nie bronić się, zachowując milczenie lub pozwany mógł bronić się nieodpowiednio, nie spełniając wymogów proceduralnych
- wtedy było indefensio (pozwany był skazany za zajęcie majątku lub egzekucję)
W skargach in rem (pozwany mógł się bronić):
- pretor sporną rzecz przyznawał powodowi, który mógł tę rzecz zabrać
- pretor mógł stosować inne interdykty (kary). Do nich należało się zasosować. Nie wykonanie kary oznaczało, że proces jest przegrany
Interfensio przy actiones in personam groziło egzekucją osobistą lub majątkową
4. Pozwany mógł wdać się w spór:
- lub zaprzeczać twierdzeniom powoda
- lub przeciwstawić żądaniu powoda zarzuty procesowe (praescriptiones exceptiones)
Zaprzeczenie (negatio, contradictio) - to stwierdzenie, że powodowi nie przysługuje dana skarga lub zaprzeczenie żądań powoda (np. Powiedzieć, że nie ma długu)
Zarzuty procesowe (eksepcje) - pozwany nie zaprzeczał żądaniu powoda, lecz mógł powołać się na pewne okoliczności faktyczne lub prawne przez co pretensje powoda zostały zniesione lub były mniejsze
Były 2 rodzaje ekscepcji (zarzutów procesowych)
A) ekscepcji dylatoryjna- odraczała proces
B) ekscepcji peremptoryjna- umarzała proces
5 pozwany mógł żądać, żeby w formułce uwzględniono exceptio. Formułka mogła zawierać replikę czyli odpowiedz na zarzuty pozwanego
Przysięga (iusiurandum in iure) - była stosowana w procesie
Przysięga mogła być:
= dobrowolna - ułatwiała prowadzenie postępowania; nie zastępowała wyroku
= przymusowa - mogła mieć skutki wyroku i prowadzić do egzekucji
W czasie przysięgi:
= powód - przysięgał, że jego żądanie jest zasadne
= pozwany - przysięgał, że żądanie powoda są nieuzasadnione
Strony mogły w procesie zawrzeć ugodę (transactio)DSFDSFDSFDSFDSFDSFDSFSDDSFDSFDSFDDSFSDFDSFDDSFSDDSF
26
Iudicium imperio continens
(Postępowanie formułkowe)DSFDSDSFDDSF
Stosował pretor miejski w sprawach między obywatelami rzymskimi, gdy proces legisakcyjny nie dawał ochrony prawnej dla nowych rodzajów roszczeń. Tak było do II w.p.n.e.
27
Pozwanie (in ius vocatio)
(Postępowanie formułkowe w stadium in iure)
- musiało się odbywać przy obecności obu stron - powoda (actor) i pozwanego (rejs)
- powód i pozwani nie musieli być osobiście
- mogli wyznaczyć zastępcę procesowego (cognitor, procurator)
- nie było postępowania zaocznego
- pozwanie miało charakter prywatny
- powód sam wzywał pozwanego przed pretora (in ius vocatio)
- gdyby pozwany nie chciał się stawić przed pretorem, to można było wykorzystać środek przymusu (missio in bona - wprowadzając powoda w majątek pozwanego z zagrożeniem egzekucją)
Pozwany mógł wykorzystać:
- osobę vindexa (vindex gwarantował, że pozwany stawi się w określonym czasie przed pretorem)
- lub złożyć vadimonium (warunkowe przyrzeczenie stawiennictwa pod rygorem zapłaty określonej kary pieniężnej)
U niego warunkowe = stypulacja
28
Edition action is
(Postępowanie formułkowe w stadium in iure)
- właściwe postępowanie zaczynało się od edictio actionis; wtedy przed pretorem były 2 strony
- edictio actionis - polegało na tym, że powód oznajmiał pozwanemu jaką wnosi skargę i co zamierza przeciw niemu wytoczyć. Powód prosił pretora, żeby pozwolił na użycie tej skargi (postulatio actionis). Formułę (treść skargi) wskazywał w edykcie
- pretor badał:
A) procedury procesowe (właściwość magistratury i sądu, zdolność procesową, legitymację stron)
B) procedury materialnoprawne (np. Gdyby dla roszczenia powoda nie było skargi w edykcie) - to:
* albo udzielał powództwa (actionem dare)
* albo odmawia skargi (actionem denegare)
29
Pozycja pozwanego
(Postępowanie formułkowe w stadium in iure)
Gdy pretor udzielił skargi; pozwany mógł się zachować różnie:
1. Pozwany mógł zadośćuczynić od razu żądania powoda i do procesu wtedy nie dochodziło
2. Pozwany uznawał żądanie powoda za całkowicie słuszne (tzw. Sądowe uznanie powództwa - confessio in iure)
- gdy było żądanie o dług pieniężny, postępowanie kończyło się, nie wydawano wyroku. Uznanie skargi było podstawą do egzekucji. Uznający powództwo był traktowany tak jak zasądzony. Jest to zgodne. Zasadą paulusa wyrażoną w digestach confessus pro iudicato est
- w skargach postępowanie toczyło się dalej, by wycenić pieniężną wartość przedmiotu sporu
3. Pozwany mógł nie bronić się, zachowując milczenie lub pozwany mógł bronić się nieodpowiednio, nie spełniając wymogów proceduralnych
- wtedy było indefensio (pozwany był skazany za zajęcie majątku lub egzekucję)
W skargach in rem (pozwany mógł się bronić):
- pretor sporną rzecz przyznawał powodowi, który mógł tę rzecz zabrać
- pretor mógł stosować inne interdykty (kary). Do nich należało się zasosować. Nie wykonanie kary oznaczało, że proces jest przegrany
Interfensio przy actiones in personam groziło egzekucją osobistą lub majątkową
4. Pozwany mógł wdać się w spór:
- lub zaprzeczać twierdzeniom powoda
- lub przeciwstawić żądaniu powoda zarzuty procesowe (praescriptiones exceptiones)
Zaprzeczenie (negatio, contradictio) - to stwierdzenie, że powodowi nie przysługuje dana skarga lub zaprzeczenie żądań powoda (np. Powiedzieć, że nie ma długu)
Zarzuty procesowe (eksepcje) - pozwany nie zaprzeczał żądaniu powoda, lecz mógł powołać się na pewne okoliczności faktyczne lub prawne przez co pretensje powoda zostały zniesione lub były mniejsze
Były 2 rodzaje ekscepcji (zarzutów procesowych)
A) ekscepcji dylatoryjna- odraczała proces
B) ekscepcji peremptoryjna- umarzała proces
5 pozwany mógł żądać, żeby w formułce uwzględniono exceptio. Formułka mogła zawierać replikę czyli odpowiedz na zarzuty pozwanego
Przysięga (iusiurandum in iure) - była stosowana w procesie
Przysięga mogła być:
= dobrowolna - ułatwiała prowadzenie postępowania; nie zastępowała wyroku
= przymusowa - mogła mieć skutki wyroku i prowadzić do egzekucji
W czasie przysięgi:
= powód - przysięgał, że jego żądanie jest zasadne
= pozwany - przysięgał, że żądanie powoda są nieuzasadnione
Strony mogły w procesie zawrzeć ugodę (transactio)DSFDSFDSFDSFDSFDSFDSFSDDSFDSFDSFDDSFSDFDSFDDSFSDDS
30
Litis contestatio
(Postępowanie ie formułkowe w stadium in iure)
- w procesie formułkowym postępowanie in iure kończyło się aktem litis cotestatio
- w procesie formułkowym:
* nie przyznano świadków
* powód wręczał pozwanemu formułkę w której był sprecyzowany spór (edere iudicium)
* pozwany formułkę przyjmował (accipere iudicium)
* pretor gotową formułkę po litis contestatio przesyłał do wybranego przez obie strony sędziego prywatnego. Sędzia musiał ten spór rozstrzygnąć
- z chwilą dokonania litis contestatio niekiedy z mocy prawa następowała konsumpcja skargi: co oznacza, że stosunek prawny między stronami wygasł
A) gasło prawo powoda (roszczenie materialne), ale dla powoda powstało prawo do uzyskania wyroku opartego na treści formułki. Pozwany miał obowiązek poddać się wyrokowi
B) powód nie mógł w tej sprawie w przyszłości wnieść skargi ponownie, bo jego prawo przez litis contestatio wygasło. Odpowiadało to dawnej zasadzie bis de eadem re ne sit actio
31
Skutki litis contestatio
- skarga musiała być prowadzona w iudicium legitimum
- skarga musiała być in personam i oparta na prawie cywilnym
- ponieważ w przypadku iudicium imperio continens lub o skargę i rem lub in factum wymienione skutki litis contestationis nie występowały, to pretor by zapobiec powtarzaniu się procesów stworzył zarzut procesowy (exceptio rei in iudicium deductae), udzielił go pozwanemu, którego zaskarżonoby jeszcze raz w sprawie już poprzednio przeprowadzonej przez litis contestatio. Zarzut ten mógł być podniesiony w stadiu in iure i apud iudicem oraz powodował oddalenie skargi powoda
- pierwotne roszczenie powoda bez względu na charakter (np zwrot rzeczy) podlegało zamianie na roszczenie pieniężne (wynikało to z zasady omnis condemnatio pecuniaria esse debet - wszelkie zasądzenie musi być pieniężne)
- niektóre roszczenia w razie śmierci uprawnionego stają się dziedziczne
- każde roszczenie po litis contestatio jest faktycznie ograniczone w czasie, bo zgodnie z mocą lex Julia iudiciorum, każdy proces musi być zakończony w ciągu półtora roku od chwili litis contestatio (dotyczy to iudicium legitimum). Do końca roku urzędowania magistratury - dotyczy iudicium imperio continens
32
Postępowanie dowodowe
(Postępowanie apud iudicem)
- postępowanie na etapie apud iudicem był0 ustne, pozbawione formalności. Najważniejszą częścią apud iudicem było postępowanie dowodowe prowadzone przed sędzią przez strony.
Ciężar dowodu (onus probandi) spoczywał na stronie, która występowała z twierdzeniem. (Paulus w digestach powiedział, że ciężar przeprowadzenia dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym kto zaprzecza - ei incubit probatio qui dicit, non qui negat). W efekcie ciężar dowodu spoczywa na powodzie biorąc pod uwagę fakty na których opierał swoją skargę. Wyraża to zasada: actori incumbit probatio (na powodzie leży ciężar dowodzenia)
- gdy pozwany zgłaszał zarzut procesowy (exceptio), to pozwany musiał udowodnić fakty będące podstawą ekscepcji. Odpowiada to zasadzie Ulpiana: “reus exiciendo fit actor” - pozwany przez zarzut jest powodem zawartej w digestach
- zasada swobodnej oceny dowodów polegała na tym, że sędzia badał przedłożone przez strony dowody i miał swobodę w ocenie dowodów. Dowodami mogły być:
* przesłuchanie stron
* zeznania świadków
* dokumenty
* opinie biegłych
* oględziny
33
Wyrok i jego prawomocność
(Postępowanie apud iudicem)
- po przeprowadzeniu postępowania dowodowego; wysłuchania stron, sędzia wydawał wyrok (sententia)
A) sędzia mógł pod przysięgą stwierdzić, że sprawa nie jest mu dostatecznie jasna (non liquet) i odmówić wydania wyroku. Wówczas powoływano innego sędziego
B) sędzia ogłaszał wyrok w obecności obu stron ustnie, lecz sędzia nie musiał tego wyroku umotywować
C) wyrok stwierdzał stan istniejący
- sędzia wydawał wyrok. Wyroki mogły być:
* zasądzające
* uwalniające (oddalające)
Treścią wyroku może być ustalenie, że pewne prawo istnieje lub nie istnieje; jeśli tego domagał się powód w tzw skardze o ustalenie (prejudycjalnej - actio praeiudicialis)
- wyrok był formalnie prawomocny, jeżeli nie mógł być zaskarżony do sądu wyższej instancji zwyczajnym środkiem odwoławczym (w procesie legisakcyjnym i formułkowym odwołania od wyroku nie było)
- wyrok był materialnie prawomocny, tzn ustalał on ostatecznie stan prawny między stronami, uznawany za zgodny z prawdą
- konsekwencje wynikające z wydania wyroku:
1. Dany spór raz prawomocnie osądzony nie mógł być znowu przedmiotem procesu między stronami (res iudicata - powaga strony procesowej). Gdy ponownie wniesiono sprawę, powód mógł wykorzystać zarzut sprawy
2. Wygrywający powód mógł wymuić na pozwanym wykonanie treści wyroku drogą egzekucji
34
Pojęcie i podstawy egzekucji
(Postępowanie egzekucyjne w procesie formułkowym)
- egzekucja - polega na przeprowadzeniu postępowania, aby zmusić dłużnika do wykonania wyroku który wydał sąd
- podstawą egzekucji był prawomocny wyrok lub uznanie powództwa (confessio in iure), które miało skutki wyroku
- egzekucję wdrażał zwycięski powód za pomocą powództwa egzekucyjnego (actio iudicati). Powództwa udzielał pretor po sprawdzeniu podstaw formalnych egzekucji, czyli - upłynięcia 30 dni przeznaczonych na dobrowolne wykonanie wyroku. Jeżeli dłużnik uznał, że wyrok jest nieważny ze względów formalnych egzekucją jest bezzasadna; gdy przegrał musiał zapłacić 2 krotnie wyższą sumę od pierwszego wyroku
35
Rodzaje egzekucji
- podstawą egzekucji było wydanie wyroku przez sąd i uznanie go za ważny przez dłużnika
- rodzaje egzekucji :
A) osobista - upoważniony przez pretora powód zabierał dłużnika do swego domu (więzienia prywatnego), gdzie dłużnik odpracowywał dług
B) majątkowa (venditio bonorum) - stworzyło ją prawo pretorskie. Powód był wprowadzany w posiadanie majątku dłużnika w wyniku egzekucji. Ogłaszano publicznie o egzekucji. Magister bonorum (wierzyciel) sprzedawał licytacyjne majątek dłużnika nabywcy (bonorum emptor), który zaproponował najwyższą cenę powodowi. Egzekucją miała charakter postępowania konkursowego; gdzie dłużnik tracił majątek i ulegał zniesławieniu (infanii)
C) upadłość - była gdy:
* dłużnik nie zawinił swej niewypłacalności
* dłużnik za zezwoleniem pretora ogłaszał upadłość
Upadłość (cesio bonorum) - to dobrowolne oddanie swego całego majątku, by zaspokoić wierzycieli
Dłużnik:
* nie był zniesławiony
* zabezpieczył się przed egzekucją osobistą
* mógł domagać się środków majątkowych koniecznych na swe utrzymanie (tzw beneficium competentiae)
36
Formułka procesowa
- formułka procesowa - zawierała wszystkie informacje konieczne prywatnemu sędziemu do prowadzenia procesu
37
Części formułki procesowej (budowa formułkrowy
1. Intentio- informowała o podstawie i treści żądania powoda.
Rodzaje intentio:
A) certa - ściśle oznaczona: np. Powód żądał określonej sumy pieniędzy lub rzeczy
B) incerta- nie była ściśle oznaczona (np. Dobrej wiary)
C) in ius concepta - oparta na prawie cywilnym
D) in factum concepta - opisana na stanie faktycznym (zdarzeniu); na którego podstawie pretor udzielał skargi
2. Demonstratio - część znajdująca się na początku formułki; zawierająca wyjaśnienie żądania powoda (przy actio in personam, z intentio in ius, i incerta)
3. Condemnatio - część formułki upoważniająca sędziego do zasądzenia pozwanemu zadośćuczynienia żądaniu powoda
4. Adiudicatio - to część formułki upoważniająca sędziego do podziału współwłasności
38
Praeseriptio
(Formułka procesowa)
- części dodatkowe formułki, zamieszczone na żądanie pozwanego lub powoda. W prawie klasycznym nazywano:
A) praescriptiones - żądanie na rzecz powoda
= klauzula ograniczająca żądanie powoda, ochrony przed konsumpcją całej skargi (np przy należnościach ratalnych)
B) praescriptiones pro reo - żądanie na rzecz pozwanego
= zmierzała do ograniczenia sprawy w interesie pozwanego
= praescriptiones pro reo - zastąpiono przez ekscepcje (exceptiones) czyli zarzuty procesowe
39
Exceptio
(Formułka procesowa)
- ekscepcje (zarzuty procesowe) mogl1y być:
A) dylatoryjne (odraczające) - tylko na pewien czas odsuwające żądanie powoda
B) niweczące (umarzające, peremptoryjne) - uniemożliwiające powodowi skuteczne dochodzenie roszczenia
W prawie prywatnym - była formułka exceptio doli - zarzut procesowy podstępu
1. Exceptio doli generalis - zarzut procesowy podstępu; nieuczciwego działania w złym zamiarze
2. Exceptio doli specialis - zarzut procesowy podstępu; celem jest celowe wprowadzenie osoby prawnej w błąd przy dokonywaniu konkretnej czynności prawnej
Przy actiones bonae fidei - sędzia z urzędu badał, czy nie miał miejsca dolus.
Excepcja poprzedzała kondemnację, jako warunkowe uchylenie (wyjątek od kondemnacji np. Formułka
“Jeśli w tej sprawie nic się nie stało lub nie dzieje przez podstęp powoda X (exceptio doli; sędzio zasądź (condemnatio).
Np. Formułka:
“Skoro powód Y dał na przechowanie stół, o który chodzi (demonstratio), cokolwiek z tego powodu pozwany X winien czynić powodowi Y wedle dobrej wiary (intentio incerta dobrej wiary); to sędzia pozwanego X na rzecz powoda Y zasądź, jeśli to nie okaże się uwolnij (condemnatio incerta)
40
Actiones in rem oraz in personam
(Formułka procesowa)
Skargi (actiones) prawnicy rzymscy dzielili:
A) actiones in rem - skargi wynikające z praw rzeczowych
- powód skarżył na podstawie swego prawa (np prawo własności) skutecznego dla wszystkich
- z tego względu nie ma nazwiska pozwanego w intentio
B) actiones in personam:
- wynikały z wierzytelności (zobowiązań)
- roszczenie powoda skierowane jest do konkretnie oznaczonego dłużnika (on jest wymieniony w intentio formuły)
- niekiedy skargi in personam są kierowane przeciw 3 osobie, gdy pozostaje ona w określonym związku z roszczeniem powoda (tzw. Actiones in rem scriptae)
41
Skargi cywilne
Żądanie powoda było oparte na prawie cywilnym np właśnie ex iure quiritium lub wierzytelności cywilnej
Intentio formuły było zawsze in ius concepta
42
Skargi pretorskie
Pretor udzielał ochrony prawnej stosunkom faktycznym ze względu na wymogi słuszcności lub obrotu. Stosunków tych nie znało prawo cywilne
43
Rodzaje skarg pretorskich
A) w actiones in factum:
- powód nie opierał się na prawie cywilnym, bo mu ono nie przysługiwało
- powód opierał się na fakcie, fakt ten wymieniał w intentio
B) actio ulitis- pretor udzielał skargi, odnosząc ją do przypadków pokrewnych (które nie korzystały z ochrony prawnej)
Aby actio (directa) zmienić na actio ulitis używa się formułki z fikcją lub formułki z przestawionymi podmiotami.
Przy actiones ficticiae - pretor wprowadzał do formułki fikcję istnienia jakiegoś stanu, lub spełnienia wymogu w jakimś zakresie. Sędzia tę fikcję przyjmował, żeby wydać wyrok np udzielał skargi peregrynowi- przyjmując, że jest on obywatelem rzymskim lub udzielał pretorskiego peregrynowi skarg - przyjmując, z3e jest on cywilnym dziedzicem.
Każda formułka z przestawionymi podmiotami była formułką, pod warunkiem, że w codemnatio, było inne nazwisko (osoba) niż w intentio
44
Actiones stricti iuris i bonae fidei
1. Skargi in personam dzieliły się na:
A) stricti iuris (ścisłego prawa):
- to skargi cywilne, sięgające dawnego prawa kwirytów
- samodzielność sędziego była ograniczona i musiał stosować się do treści formułki
- samodzielność sędziego mogła być szersza, gdy umieszczono w formułce skargi zarzut podstępu
B) bonae fidei (dobrej wiary) zwane iudicia stricti iuris (iudicia stricta)
- sędzia otrzymywał w intentio formułki dodatkowe polecenia działania (ex fide bonae tj zgodne z dobrą wiarą)
Skutki klauzuli ex fide bonae:
- w razie podstępu (dolus) jednej ze stron, sędzia musiał wyciągnąć z tego faktu konsekwencje; mimo że 2 strona nie zgłosiła zarzutu ekscepcji
- sędzia ustalał sumę wyroku stosownie do okoliczności sprawy
- sędzia powinien uwolnić pozwanego, gdy pozwany po litis contestatio zaspokoił powoda
2. Prawo pretorskie wprowadziło zasady uczciwości w obrocie, słuszności, które były stosowane w rzymskim prawie
45
Inne rodzaje skarg:
- condictio
- actiones rei persecutoriae, poenales mixtae
- skargi o ustalenie
- actiones arbitrariae
46
Condictio
(Inne rodzaje skarg)
- skarga cywilna stricti iuris
- służy do dochodzenia roszczeń z zobowiązań (wywodziła się prawdopodobnie z legis actio per conditionem)
- była skierowana na:
* zapłatę określonej sumy pieniędzy (condition certae pecuniae)
* wydanie określone rzeczy (conditio certae rei)
* nieokreślone świadczenie (incertum) ustalone przez sędziego
* była stosowana przy zobowiązaniach z bezpodstawnego wzbogacenia
47
Actiones rei persecutoriae, poenales mixtae
(Inne rodzaje skarg)
- skargi reipersekutoryjne - żądanie powoda skierowane jest na świadczenie lub uzyskanie odszkodowania
- skargi penalne - żądanie powoda skierowane jest na zapłacenie kary pieniężnej (grzywny) kara = poena
- skargi mieszane (mixtae) - wyrok ma obejmować (odszkodowanie i zapłacenie grzywny) jedno i drugie
48
Skargi o ustalenie
(Inne rodzaje skarg)
- prejudycjalne
- w niej powód domagał się ustalenia istnienia pewnego faktu lub stosunku prawnego (np. X jest spadkobiercą Z)
- wszczynano proces w którym wyrok brzmiał: X jako spadkobierca Z, musi zapłacić dług Z
49
Actiones arbitrariae
(Inne rodzaje skarg)
- pozwany unikał zapłaty pieniężnej (komendacji), gdy spełnił żądanie powoda (np. Zwrócił sporną rzecz) na wezwanie (arbitrium) sędziego (taki charakter miała skarga windykacyjna czy skarga pauliniańska
- gdy pozwany nie zastosował się do wezwania sędziego, sędzia zasądzał mu karę pieniężną
50
Ochrona pozaprocesowa
I. Pretor gwarantował ochronę roszczeń:
- drogą procesową
- za pomocą skargi (actiones) i zarzutów procesowych
- przez środki prawne stosowane w niektórych postępowaniach:
1. Środki prawne ochrony pozaprocesowej
A) pretor lub namiestnik prowincji dekretem (missio in possesionem) wprowadzał osobę w:
- posiadanie rzeczy (missio in rem)
- posiadań ie całego majątku (missio in bona) drugiej osoby. Celem tej decyzji było zmuszenie drugiej osoby do poddania się egzekucji lub złożenia zabezpieczenia. Gdy dłużnik się dalej sprzeciwiał, pretor pozwalał uprawnionemu sprzedać daną rzecz lub wziąć na własność
2. Pretor mógł nakazac2 zawarcie stypulacji pretorskiej. Stypulacja pretor ska - to formalny kontrakt określonej treści, umożliwiający postępowanie:
A) procesowe (np. Zastępca procesowy składa przyrzeczenie, że mocodawca uzna jego czynności)
B) lub poza procesem (tzw. Cautiones - przyrzeczenie gwarancyjne zobowiązanego)
S4rodki ochrony poza procesowej: interdykty; restitutio in integrum (przywrócenie do pierwotnego stanu)
51
Interdykt
- był wydany przez pretora lub namiestnika prowincji, nakazywał określone dzałanie lub zaniechanie działania
- był umieszczony w edykcie
- na wniosek osoby zainteresowanej mógł być użyty wobec osoby, której sytuacja jest określona interdyktem
Cele wydawania interdyktów:
A)ochrona rzeczy służących dobru publicznemu (rzeki, drogi)
B) ochrona rzeczy służących kultowi (świątyie)
C) w sporach sąsiedzkich
D) w celu ochrony posiadania (tzw interdykty posesoryjne)
Interdykty wydawała magistratura (pretor lub namiestnik) na wniosek zainteresowanej strony
A) gdy pozwany zastosował się do interdyktu, postępowanie zakończono
B) gdy pozwany sprzeciwił się nakazowi, powoływano sąd, by przeprowadził postępowanie i wydał wyrok
52
Rodzaje interdyktów
A) restytutoryjne - nakazujące zwrot rzeczy lub przywrócenie ich do stanu pierwotnego. Należały tu interdykty posesoryjne vi oraz de precario
B) ekshibitoryjne - nakazujące oddania rzeczy lub osoby przed sądem do wglądu (np. Interdictu de libris exhibendis - interdykt nakazujący oddanie dziecka podlegającego władzy ojcowskiej, a przetrzymywanego przez nieuprawnioną osobę)
C) prohibitoryjne - zabraniające pewnego postępowania, w szczególności stosowania przemocy. W interdykcie występowały zwroty: vim fieri veto - zakazuję stosowania siły
D) interdicta simplicia - jeśli dotyczyły tylko jednej strony
E) interdicta duplicia- gdy dotyczyły obu stron
53
Restitutio in integrum
- jako środka nadzwyczajnego mógł udzielić pretor lub namiestnik prowincji na prośbę osoby, która wskutek zdarzenia, znalazła się w niekorzystnej sytuacji prawnomajątkowej
- preto stwierdzał, że zachodzi uzasadniona potrzeba udzielenia takiej pomocy, nie można posłużyć się zwyczajną ochroną procesową
Przyczyny uzasadniające użycia restitutio in integrum przez pretora:
- małoletność (do 25 lat)
- usprawiedliwiona nieobecność sprawami państwowymi
- podstęp (dolus)
- groźba (vis ac metus)
Te przyczyny mogły spowodowac2 utratę terminu, zawarcie niekorzystnej czynności prawnej. Gdy przyznano restytucję dekretem magistratury dane zdarzenie uznano za niebyłe. Pretor dawał też środki procesowe, by przywrócić sytuację osoby poszkodowanej o pierwotnego stanu
54
Organizacja sądownictwa za dominatu
- w okresie dominatu (IV-V w.n.e.) postępowanie nadzwyczajne (extra ordinem cognitio), było podstawową formą procedury sądowej
- sądownictwo w Rzymie (Konstantynopolu) sprawował praefectus Urbi:
* w prowincjach - namiestnik (sprawy większej wagi) tzw praeses provinciae
- w prowincjach - sędziowie delegowani przez namiestnika (sprawy inne, mniejsze), magistratury municypalne lub defensores civitatis
- w diecezjach wyższe instancje sądownictwa tworzyli wikariusze (vicarii). Od wyroku wikariuszy można było apelować do cesarza lub prefekta pretorianów (prefectus praetorio)
- cesarz orzekał jako sędzia apelacyjny
* cesarz mógł prośbę strony o rozpatrzenie sprawy przekzać delegowanemu sędziemu
* cesarz wydawał opinie prawne w przesłanych mu sprawach
* cesarz i sędziowie korzystali z pomocy doradców (consilia)
55
Charakterystyka procesu kognicyjnego
- funkcje sędziowskie w czasach pryncypatu sprawował cesarz i wysocy urzędnicy cesarscy. Cesarze rozpoznawali spory extra ordinem (z pominięciem reguł obowiązujących w sądownictwie zwyczajnym; tych samych kompetencji udzielali wyższym urzędnikom (np. Prefektowi pretorio lub Urbi)
- magistratury pochodzenia republikańskiego (np konsulowie) za pryncypatu wykonywały cognitio extra ordinem (stosowali wtedy nowe zasady prawne ustalone reskryptami cesarskimi)
- pod koniec III w.n.e. Zwyczajna procedura formułkowe wyszła z użycia - najpierw w prowincjach, potem w Rzymie. Pozostał proces kognicyjny
56
Cechy procesu kognicyjnego
A) brak podziału na stadium in iure i apud iudicem:
- cały proces przebiegał przed tym samym sędzią (urzędnikiem państwowym)
- brak rozdziału władzy administracyjnej i sądowej
- nie używano formułki i nie było sędziów prywatnych (iudex unus)
B) brak formalizmu:
- większa swoboda sędziego
- postępowanie ustne
Za dominatu - postępowanie pisemne; ograniczana jest też swoboda sędziego procedurami
C) proces odbywał się w budynku:
- postępowanie było przewlekłe
- strony wnosiły opłaty sądowe
D) pozwany był wzywany do sądu z urzędu (nie przez powoda)
- możliwe postępowanie i wyrok zaoczny
- pozwanego można było sądzić na wykonanie świadczenia w naturze (bez komendacji pieniężnej)
E) legalna teoria dowodów
- sędzia przy ocenie dowodów związany jest ustawowymi wytycznymi nakazującymi stosować reguły dowodowe
F) możliwsość odwołania od wyroku (apelacja do wyższej instancji)
G) egzekucję przeprowadzał urzędnik państwowy. Egzekucją nie obejmowała całego majątku dłużnika
57
Przebieg postępowania
(Proces kognicyjny)
- występują strony procesowe
- w procesie mogły brać udział kobiety, dzieci (w zakresie zdolności majątkowej). [212 r.n.e. (Data wydania edyktu karakali) - prawie wszyscy miezkańcy państwa rzymskiego uzyskali obywatelstw0). Za dominatu - prokurator mógł wystąpić w procesie; wzrasta rola adwokatów jako pomocników stron lub astępców)]
- w procesie kognicyjnym (za dominatu) - powód składał pisemną zapowiedź wytoczenia procesu pozwanemu. Do zapowiedzi dołączano pismo z żądaniami powoda
- proces liberalny. - za Justyniana powód w sądzie składał pisemny pozew z wnioskiem o wezwanie pozwanego. Pisemny pozew = libellus conventionis.
* sędzia mógł dopuścić roszczenie. Wtedy przesyłał pismo pozwanemu przez urzędnika i wzywał do stawienia się przed sądem
* pozwany jeśli nie chciał wypełnić żądania powoda to mógł dać zabezpieczenie stawiennictwa przed sądem.
Mógł odpowiedzieć przecząco na libellus conventionis osobnym pismem (pismo = libelli contradictorii):
* pozwany składał opłatę pozwanemu w stosunku do wartości przedmiotu sporu
* gdy obie strony stawiły się przed sądem osobiście lub przez zastępców, następowała ustna rozprawa
- za dominatu - nieobecność powoda powodowała, że wyrok był wydany przeciw niemu. Proces przegrywał nieobecny pozwany, który nie stawił się na rozprawę mimo kilkukrotnego wezwania
- postępowanie zaoczne wprowadziło prawo justyniańskie; rozpoznawano sprawę; wydawano wyrok pod nieobecność 1 ze stron. Gdy nie stawiły się obie strony, proces nie był kontynuowany
* na rozprawie powód przedstawiał żądanie (narratio); pozwany zarzuty (contradictio)
Actio - oznacza już każde roszczenie materialnoprawne, z którym mógł wystąpić powód.
Justynian - przywraca nazewnictwo skarg: rzeczowych (in rem); osobowych (in personam)
Brak wymagań formalnych, co do wypowiedzi stron; strony mogą swoje żądania doprecyzować w toku postępowania
- litis contestatio - to wymiana oświadczeń stron procesowych
= nie od razu następowała konsumpcja skargi jak w dawnym procesie
= wyrok nie był skutkiem skargi
* pozwany mógł roszczenia powoda (confesio) uznać w ciągu całko procesu
* uznanie roszczenia, kończyło postępowanie bez wydania wyroku i stanowiło tytuł egzekucyjny. Wobec braku aktywnoșci pozwanego można było zastosować środki przymusu. Pozwany miał też środki obrony: ekscepcje (zarzuty procesowe); powództwo wzajemne
- iusiurandum calumniae- (przysięga)
* składały ją 2 strony
* przysięgały, że nie prowadzą procesu z pieniactwa; dla szykany przeciwnika
* po przysiędze było prowadzone postępowanie dowodowe, co do stanu faktycznego
* ciężar dowodu spoczywał na powodzie
* zasada swobodnej oceny dowodów przez cędziego uległa ograniczeniu (wymagano 2 świadków; dowody dzieliły się na ważniejsze i mniej ważne; dawano wiarę zeznaniom osób o wyższym stanowisku społecznym; nieznanych świadków można było poddać torturom)
- środki dowodowe to dokumenty:
* publiczne
* prywatne
* sporządzone przez tabeliona (insrtrumenta publice confecta)
- przysięgi były:
* dobrowolna
* konieczna
* sądowa
- postępowanie kończyło się wydaniem wyroku rozstrzygającego spór. Wyrok był na piśmie, ogłoszono go ustnie. Zasądzenie mogło być: na sumę pieniężną; świadczenie także w naturze.
Ustalano koszty procesu. Wydany wyrok był prawomocny materialnie (tzn. Treść wyroku jest zgodna z prwdą. Nie można wnieść powództwa w tej samej sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem (res iudicata). Jeśli wyrok był nieprawomocny, to można wniez4ć znowu powództwo - czyli przysługuje exceptio rei iudicatae
58
Apelacja
- w procesie legisakcyjnym i formułkowym nie można było zaskarżtć wyroku
- w procesie kognicyjnym wyrok można było zaskarżyć w formie apelacji
Apelacja:
* początkowo uznawał ją cesarz
* mogła być stosowana w różnych stadiach procesu
* później była apelacja od wyroku
Nie dopuszczano apelacji:
* od wyroków cesarza i prefekta pretorianów
* od orzeczeń w postępowani polubownym i episcopalis audientia
* od wyroków zaocznych
* w postępowaniu egzekucyjnym
Apelacje mogły złożyć strony, w formie pisemnej lub ustnej do protokołu sądu, który wydał zaskarżane orzeczenie (wyrok). Jeśli apelacja pisemna - to było 2 dni i osobiście na odwołanie; 3 dni (w zastępstwie); ustnie w dniu wydania wyroku. Justynian ustalił dla apelacji 10 dni
- sąd do którego złożono apelację decydował o przyjęciu apelacji i przekazaniu do sądu wyższej instancji. Sąd też mógł odrzucić apelację z:
* braku dowodów
* przekroczenia terminu
- decyzja o odrzuceniu podlegała osobnemu zaskarżeniu (supplicatio)
- przyjętą apelację rozpatrywał sąd odwoławczy. Sąd musiał rozpoznać i wydać nowe rozstrzygnięcie (zasada dewolutywności). Postępowanie przed sądem odwoławczym było zgodne z zasadami proceduralnymi dla procesu kognicyjnego. Jeśli apelujący nie stawił się do sądu, przegrywał sprawę. Apelujący mógł złożyć nowe dowody i zarzuty peremptoryjne. Wyrok sądu apelacyjnego był nowym orzeczeniem (merytorycznym)
- dopuszczalna była zmiana wyroku na niekorzyść strony apelującej - reformatio in peius
- przed sądem cesarskim był inny tryb postępowania. Rozpatrywano sprawę na podstawie:
A) sprawozdania sądu pierwszej instancji
B) pisemnych apelacji stron
C) akt sprawy (appelatio more consultationis)
59
Egzekucją wyroku
- w okresie procesu kognicyjnego egzekucja wyroku należała do organów władzy państwowej
- możliwa była egzekucja osobista i majątkowa
- tytułem egzekucji był:
* prawomocny wyrok
* uznanie powództwa
- egzekucja osobista - polegała na uwzięzieniu dłużnika w więzieniu publicznym
- egzekucja majątkowa - mogła mieć charakter:
A) egzekucji syngularnej - gdy chodziło o wydanie rzeczy, to egzekutor mógł użyć siły wobec dłużnika
B) egzekucja uniwersalna:
* przy egzekucji pieniężnej - egzekutor zajmował jakąś rzecz dłużnika. Gdy dłużnik nie spłacił długu w terminie, egzekutor licytował daną rzecz, by pokryć dług wierzycielowi
* jeśli było więcej wierzycieli, stosowano distractio bonorum.
Distractio bonorum - sprzedaż poszczególnych części majątku dłużnika aż do spłacenia długów
* utrzymywano cessio bonorum - czyli możliwość ogłaszania upadłości przez dłużnika; gdy jego niewypłacalność nastąpiła wskutek siły wyższej
* nie było w tym czasie venditio bonorum - sprzedaży całości majątku jednemu nabywcy
