Prawo Osobowe Flashcards
1
Q
Prawo osobowe
A
- w instytucjach objęte jest z prawem rodzinnym i określeniem prawa dotyczącego osób
- w systematyce pandektowej i współczesnej jest w części ogólnej prawa cywilnego
Prawo cywilne - to nauka o pojęciu i rodzajach osób jako podmiotów prawa; ich zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych; czynności prawne
Zdolność prawna - to zdolność do zajmowania stanowiska podmiotu praw i obowiązków prawnych np. (Być właścicielem, wierzycielem, dłużnikiem)
Podmiotem prawa (osobą) - jest ten, kto ma zdolność prawną. Prawo rozróżnia ludzi na: - osoby fizyczne
- zwykli ludzi i masy majątkowe jako samodzielne podmioty niefizyczne (osoby prawne)
Dziś każdy człowiek ma zdolność prawną, czyli jest osobą fizyczną. Niewolnicy - wg. Prawa rzymskiego: nie byli osobami, nie mieli zdolności prawnej.
Zdolność prawna człowieka (wolnego) wg. Prawa rzymskiego:
A) rozpoczynała się z chwilą urodzenia dziecka żywego
B) zdolność prawną człowieka można było cofnąć w drodze fikcji prawnej do momentu życia płodowego, jeśli było to potrzebne dla korzyści dziecka, pod warunkiem, że dziecko urodziło się żywe. Dzięki temu dziecko (tzw. Pogrobowiec), mogło dziedziczyć po ojcu; który zmarł przed urodzeniem dziecka i w czasie ciąży matki
[paulus: nasciturus pro i am nato habetur, quotiens de commodis eius agitu - mający się urodzić uważany jest za urodzonego, ilekroć chodzi o jego korzyści]
C) zdolność prawna kończyła się z chwilą śmierci
D) zdolność prawną uzyskiwał niewolnik w chwili wyzwolenia się z niewoli, wolny człowiek tracił zdolność w chwili popadnięcia w niewolę, z zastrzeżeniem ius postlimini
Nasciturus - dziecko poczęte ale nie urodzone. Jako płód w łonie matki nie mógł mieć samodzielnej zdonośi prawnej
2
Q
Status i kategorie osób fizycznych
A
- zdolność prawną człowiek oreślały 3 statusy:
A) status libertatis - określał pozycję człowieka ze względu na wolność: - niewolnicy
- wolni - dzielili się na wolno urodzonych i wyzwoleńców
B) status civitatis - wyznaczał pozycję osoby ze względu na obywatelstwo (obywatele rzymscy, łaty i i peregryni)
C) status familiae - określał pozycję osoby w rodzinie rzymskiej (agnatycznej) nie podlegającej władzy rodzinnej (Sui iuris) i osoby podległe władzy (alieni iuris) - podział (summa divisio) osób:
1. Ludzie wolni (Liberi) - ze względu na zdolność prawną dzielą się na:
A) wolno urodzonych (ingenui)
B) wyzwoleńców (liberti lub libertini)
Sytuacja prawna wolno urodzonych zależała od tego, czy byli obywatelami rzymskimi, latynami czy peregrynami.
Sytuacja wyzwoleńców zależała od tego, czy byli obywatelami rzymskim (latynami juniańskimi - latini luniani) lub jaką zajmowali pozycję (tzw peregrini dediticii)
2. Niewolników (servi). Istnieli też ludzie półwolni (mający pośrednie ograniczenie wolności)
3
Q
Zakres zdolności prawnej
A
- pełna zdolność prawna:
A) miał ją człowiek wolno urodzony, obywatel rzymski
B) musiał należeć do (agnatycznej) rodziny rzymskiej
C) nie podlegał niczyjej władzy (był osobą - Sui iuris) - uprawnienia osoby posiadającej zdolność prawną:
1. W zakresie prawa publicznego:
A) ius suffragi - prawo uczestniczenia i głosowania w zgromadzeniach narodowych
B) ius honorum - bierne prawo wyborcze do wszystkich urzędów magistratualnych
C) prawo służby wojskowej w legionach rzymskich
2. W zakresie prawa prywatnego, pełna cywilna zdolność polegała na tym, żeby być:
A) podmiotem rzymskich praw majątkowych (zwłaszcza własności kwirytalnej)
B) podmiotem rzymskiej władzy rodzinnej (patria potestas, manus). Łączyła się z tym zdolność do działania wg prawa cywilnego
C) ius conubii- czyli, prawo zawierania prawnie ważnego małżeństwa (iustum matrimonium)
D) ius commercii- prawo uczestniczenia i dokonywania czynności prawa cywilnego w obrocie prawnomajątkowym
E) prawo uczestniczenia w rzymskim postępowaniu sądowym legisakcyjnym
F) prawo sporządzania ważnego testamentu (testamenti factio, tzw activa) i prawo dziedziczenia z rzymskiego testamentu (testamenti factio; passiva)
3. Zdolność majątkowa - zdolność do tego, żeby być podmiotem praw i obowiązków
*mają osoby Sui iuris - osoby alieni iuris - zdolności majątkowej nie miały w rzymskiej rodzinie agnatycznej
Na zdolność prawną wpływa też część obywatelska (existimatio)
4
Q
Capitis deminutio
A
To utrata jednego statusu
- stosowanie do 3 rodzaju status wyróżniano capitis deminutio:
A) capitis deminutio maxima - utrata wolności, np popadnięcie w niewolę
B) capitis deminutio media - utrata rzymskiego obywatelstwa, np kara wygnania
C) capitis deminutio minima - utrata lub zmiana przynależności do danej rodziny agnatycznej, np przez emancypcję, adopcję, conventio in manum
5
Q
Postliminium
A
- gdy obywatel rzymski trafił do niewoli nieprzyjaciół, tracił pozycję wolnego obywatela; wg prawa rzymskiego stawał się niewolnikiem
- gdy z niewoli obywatel powrócił, to dzięki ius postliminii odzyskiwał wszystkie swoje prawa przed niewolą
- gdy obywatel rzymski w niewoli nieprzyjacielskiej umarł, to na podstawie lex Cornelia de captivis, przyjmowano fikcję, że zmarł on w chwili wzięcia do niewoli jako wolny. Jego spadkobiercy (testamentowi i beztestamentowi) mają prawo do spadku zgodnie z rzymskim prawem spadkowym (tzw fictio legis corneliae)
6
Q
Powstanie niewoli
A
- źródła niewoli:
A) wzięcie do niewoli przez państwo z którym Rzym prowadził wojnę. Każdy cudzoziemiec (państwa, z którym Rzym nie utrzymywał stosunków umownych)
B) urodzeni matki niewolnicy. Nie bierze się pod uwagę sytuacji prawnej ojca. - za pryncypatu, uważano, że dziecko jest wolne, jeśli matka w czasie ciąży była wolna (choćby w chwili urodzenia była niwolnicą)
Favor libertatis - tendencja do wykładni norm prawnych zmierzające do nabycia wolności.
Utrata wolności. - w prawie kwirytów obywatel mógł być sprzedany w niewolę za granicę gdy:
A) nie zgłosił się do spisu cenzorskiego
B) w razie dezercji z wojska - w wyniku egzekucji osobistej wierzyciel mógł sprzedać dłużnika po manus iniectio
- w okresie pryncypatu, wolność tracił człowiek, który dał się sprzedać w zmowie z drugim, żeby potem reklamować swą wolność i podzielić się ceną kupna
- skazani na śmierć lub pracę w kopalniach, stawali się servi poenae (tzw niewolnicy przez karę)
- kobieta wolna, która współżyła z niewolnikiem mimo zakazu właściciela stawała się niewolnicą tego właściciela (uchwała senatu z 52 r.n.e.). Tę ustawę zniósł justynian
7
Q
Sytuacja prawna i społeczna niewolnika
A
- można mówić o dwoistej pozycji niewolników, ponieważ po:
1. Niewolnik:
A) był przedmiotem prawa, należał do rzeczy
B) jego pozycja była równa z gruntem italskim, zwierzętami pociągowymi, służebnościami wiejskimi
2. Niewolnik:
A) należy do kategorii osób (personae) chociaż pozbawiony podmiotowości prawnej. Wyraża to zasada paulusa w digestach: servile caput nullum ius habet- iewolnik nie ma żadnego prawa.
W efekcie pozycja prawna niewolników wahała się między rzeczą a osobą, a prawo rzymskie nie rozstrzygnęło dwoistej pozycji niewolników. Niekiedy przyjmuje się, że niewolnicy chociaż nie mieli zdolności prawnej, nie byli podmiotami prawa to posiadali pewien zakres zdolności do czynności prawnych uznanych przez prawo.
B) jest pozbawiony osobowości prawnej (nie jest podmiotem prawa) - sytuacja prawna niewolników:
A) do połowy III w.p.n.e. - była niekorzystna, niewola miała charakter patriarchalny i niewolnicy mieszkali i pracowali z właścicielami i rodziną; pochodzili z podbitej ludności sąsiednich miast
B) po podbojach rzymskich dużo niewolników z Afryki i Azji napłynęło do Rzymu: - najtrudniejsze położenie niewolników pracujących w majątkach ziemskich panów (familia rustica)
- lepsze - będących służbą pana w mieście (familia Urbana)
- czynności prawne niewolnika:
A) niewolnik to siła fizyczna
B) wykorzystywano jego zdolności umysłowe w handlu: - niewolnik mógł w imieniu pana zawierać czynności prawne (zasada iuris gentium - człowiek niewolnik nabywa, to nabywa w imieniu pana)
- pretor w edykcie dał formułki, przez nie można pozwać pana niewolnika do uiszczenia zobowiązań w określonych okolicznościach
- niewolnik zobowiązywał się naturaliter (w sposób naturalny) tzn z zawartego przez niego kontraktu, nie można było go skarżyć nawet po wyzwoleniu. Był też dług, który niewolnik mógł ważnie zapłacić. Dla zobowiązania niewolnika można było ustanowić zastaw lub porękę
- w czasie pryncypatu i cesarstwa wydano przepisy chroniące niewolników przed nadużciem ze strony panów:
1. “Lex petronia” - w początkach cesarstwa za cesarza augusta lub tyberiusza zabraniała panom wysyłania niewolników do walki z dzikimi zwierzętami w cyrku. (Magistratura, jeśli chciała ukarać niewolnika, to skazywała go na walkę ze zwierzętami)
2. Wedle reskryptu cesarza Antoniusza piusa: pan, który bez powodu zabił niewolnika - odpowiadał tak jak za zabicie cudzego; pan traktujący niewolnika okrutnie, mógł być zmuszony do jego sprzedania.
Niewolnicy mogli zgłaszać urzędnikom cesarskim nadużycie władzy panów w postępowaniu extra ordinem
Warto wspomnieć servi publici (niewolnicy należący do pana) - mogli rozporządzać połową swego peculium i mieli mniejsze szanse wyzwolenia od niewolników prywatnych
8
Q
Peculium
(Sytuacja prawna i społeczna niewolnika)
A
- to przydzielenie przez pana części majątku (ziemi, trzody, niewolników) do zarządzania niewolników i użytkowania nim. Pan był nadal właścicielem, mógł odebrać majątek. Za zobowiązania zaciągnięte w gospodarce pericularnej odpowiadał pan. Niewolnikowi przysługiwała actio de peculio
- za przestępstwa niewolnika odpowiadał pan, który był właścicielem niewolnika w czasie skargi noksalnej (actio noxalis), chociażby niewolnik w czasie popełnienia deliktu należał do innego pana. Pan musiał zapłacić grzywnę albo wydać niewolnika poszkodowanemu
9
Q
Contubernium
(Sytuacja prawna i społeczna niewolnika)
A
- niewolnik mógł zawrzeć małżeństwo tylko przez contubernium
- faktyczny związek niewolnika z inną osobą stanu niewolniczego (lub wolną)
- pozbawiony znaczenia prawnego
- stosunki pokrewieństwa wynikające z tego związku są pozbawione znaczenia prawnego. (W prawie klasycznym - pokrewieństwo między niewolnikami po wyzwoleniu jest przeszkodą małżeńską. W prawie justyniańskie - małżeństwo między niewolnikami po wyzwoleniu było podstawą do dziedziczenia)
10
Q
Zgaśnięcie niewoli
A
- wyzwolenie (manumissio) - polegało na tym, że właściciel nadawał niewolnikowi wolność. (Porzucenie niewolnika przez pana sprawiało, że był on rzeczą niczyją (res nullis)
- były 2 rodzaje wyzwoleń:
1. Według prawa cywilnego. Należały tu:
A) manumissio vindicta- to wyzwolenie w postępowaniu przed pretorem lub konsulem. Osoba postronna (adsertor libertatis) po porozumieniu z panem, dotykał niewolnika laską (vindicta) i oświadczał przed pretorem, iż dany niewolnik jest wolny. Właściciel niewolnika zgadzał się, a pretor (konsul) potwierdzał. Był to pozorny proces o wolność. W okresie cesarstwa te formalności uproszczono
B) manumissio censu - polegała na tym, że pan zgłaszał niewolnika do spisu cenzorskiego jako obywatela. Gdy niewolnik został wpisany, uzyskiwał wolność i obywatelstwo. Tego zwyczaju nie stosowano w okresie pryncypatu.
C) manumissio testamento (wyzwolenie testamentowe). Były 2 postacie:
1. Manumissio testamento directa - wyzwolenie testamentowe bezpośrednie - pan w testamencie oświadczył wolę wyzwolenia niewolnika, wypowiadając słowa
- wyzwolenie następowało ipso iure z chwilą wejścia testamentu w życie
- niewolnik był wyzwoleńcem zmarłego spadkodawcy
2. Wyzwolenie testamentowe fideikomisaryczne (fideicomissaria). Spadkodawca zwracał się w testamencie do spadkobiercy, by ten wyzwolił wskazanego niewolnika. Za pryncypatu wykonanie prośby było nakazem. Niewolnik był wyzwoleńcem spadkobiercy
D) manumissio in ecclesia: - to cywilna forma wyzwolenia za dominatu
- pan w kościele, w obecności kleru i wiernych oświadczał wyzwolenie niewolnika
2. Wyzwolenie wg prawa pretorskiego (nieformalne) - ono było niewżne wg prawa cywilnego
- uznane przez pretora
- 2 sposoby wyzwolenia wg prawa pretorskiego:
A) manumissio inter amicos (wśród przyjaciół), to jest nieformalne oświadczenie woli wyzwolenia wobec świadków
B) manumissio per epistulam - wyzwolenie listowe
Lex iunia norbana - uregulowały stanowisko prawne wyzwoleńców, dają im wolność (gorszego gatunku). Justynian wymagał 5 świadków przy tych wyzwoleniach - w okresie pryncypatu były 2 ustawy mające ograniczenie wyzwoleń. Były to:
A) lex fufia caninia - 2r.p.n.e. - ograniczała liczbę niewolników, których można było wyzwolić w testamencie
B) lex sentia - 4r.n.e. - jeżeli pan niewolnika nie ma 20 lat, to może go wyzwolić za zgodą specjalnej komisji. Komisja badała powody wyzwolenia. Pan musiał użyć manumissio vindicta (gdyby niewolnik mógł zostać obywatelem rzymskim). Inaczej niewolnik stawał się latinus iunianus. Gdyby niewolnik miał mniej niż 3o lat komisja musiała się zgodzić. Niewolnik karany poprzednio mógł być zaliczany do peregrynów (dediticiorum numero).
Ustawa lex sentia - postanowiła, że nieważne jest wyzwolenie fraudatoryjne dokonane przez niewypłacalnego dłużnika, bo pozbawiała wierzycieli możności zaspokojenia ich wierzytelności. - w okresie cesarstwa niewolnik otrzymywał wolność z mocą ustawy, gdy:
A) niewolnik był źle traktowany
B) pan porzucił go w chorobie
C) jako nagrodę za ujawnienie mordercy pana
D) w wypadkach wyjątkowych
11
Q
Obywatele rzymscy
A
- wśród ludzi wolnych wyróżniano wolno urodzonych i wyzwoleńców:
A) wolno urodzonych: - zajmowali oni pozycję: obywateli rzymskich (fives romani) latynów (latini) peregrynów (peregrini)
- wolno urodzeni korzystali z pełnej zdolności prawnej
- obywatelstwo nabywali przez urodzenie z rzymskiego małżeństwa (oboje rodzice lub ojciec w czasie poczęcia dziecka był rzymskim obywatelem). Latyni i peregryni (z wyjątkiem peregryni deoloticii) mogli nabywać obywatelstwo w różny sposób. Latyni mogli osiedlić się w Rzymie
- obywatelstwo mogło być nadawane uchwałą zgromadzenia
Znamy 2 akty nadania obywatelstwa:
A) lex iulia i plantia papiria - ustawy te nadały obywatelstwo rzymskie mieszkańcom italii
B) edykt cesarza Karakalli - z 212r (tzw contistitutio antoniniana) - naawał obywatelstwo rzymskie wszystkim obywatelom Rzymu; z wyjąkiem peregrini dediticii
12
Q
Latyni
A
Dzielili się na kilka grup:
A) latynowie dawni (latini veters)
- pierwsi mieszkańcy Lacjum
- członkowie związku latyńskiego
- latynowie dawni przestali istnieć, gdy nadano obywatelstwo rzymskie cal1ej ludności italii
- latynowi dawni nie mieli: ius honorarium; ius suffragii; prawa służenia w legionach rzymskich
B) latini coloniarii (mieszkańcy kolonii rzymskich zakładanych na prawie latyńskim)
- mieli ius commercii, ius suffragii
- nie mieli iuris conubii
C) latynowie juniańscy
- zostali wymienieni w lex iunia norbana
- tworzyli tę grupę nieformalnie wyzwoleni
13
Q
Peregryni
A
- cudzoziemska ludność obszarów podbitych przez Rzym i włączonych do imperium rzymskiego
- były:
A) peregrini certae civitatis - mieszkańcy miast, które po podboju rzymskim zachowały wewnętrzną organizację lokalną (poddały się wcześnie, uniknęły zniszczenia)
- nie mieli ius commerci, ius conubii i praw politycznych
- posługiwali się własnym prawem narodowym (w stosunkach wewnętrznych)
Peregrini różnych miast handlowali ze sobą, również handlowali z latynami i Rzymianami. To spowodowało powstanie ius gentium
Ius gentium - prawo dostępne dla wszystkich wolnych mieszkańców imperium rzymskiego
Ius gentium - stosował pretor dla peregrynów, edylowie kurulni w Rzymie; w prowincjach namiestnicy
B) peregrini dediticii - nie mieli swego miasta, bo zostało zniszczone w czasie wojny
- nie mieli też swojego prawa
- mogli posługiwać się przepisami iuris gentium (przepisy iuris gentium były niewystarczające w prawie rodzinnym, spadkowym)
- nie mogli nabywać obywatelstwa rzymskiego
- w 212 r.n.e. , cesarz karakala nadał obywatelstwo rzymskie ludności imperium rzymskiego (constitutio antoniniana). Byli jeszcze peregryni dediticii
- w 530 r.n.e. Justynian uznał, że istnieją peregryni dediticii
14
Q
Sytuacja prawna wyzwoleńców
A
- wyzwoleńcy mieli gorszą sytuację
A) pan wyzwalający (patron) miał do osoby i majątku wyzwoleńca szereg uprawnień w związku z prawem patronatu
B) mieli gorszą sytuację od wolno urodzonych - za rzeczpospolitej wyswoleńcy byli nimi dożywotnio
- w okresie cesarstwa, wyzwoleńcowki rozporządzeniem cesarskim, można nadać charakter wolno urodzonego. Gasły wówczas upośledzenia prawne wyzwoleńca lącznie z obowiązkami wynikającymi z patronatu. Jeśli cesarz nadał prawo noszenia złotego pierścienia, zostały zniesione ograniczenia polityczne. Nie znosił jednak praw patrona
- dzieci wyzwoleńca były formalnie wolno urodzonymi. Ciążyły na nich skutki, że ojciec był wyzwoleńcem. Dzieci wyzwoleńca nie mogły być senatorami, musiały szanować patrona ojca
- wyzwoleniec nabywał obywatelstwo rzymskie, gdy wyzwolił go obywatel rzymski za pomocą cywilnej formy wyzwolenia i zgodnie z ustawą. Wyzwoleniec nie miał ius honorum; ius suffragi wykonywał w 1 z 4 tribus urbanae (miejskich). Od czasów augusta wyzwoleńcy utracili prawo głosowania
- w dziedzinie prawa prywatnego za rzeczpospolitej zakazano małżeństwa między wolno urodzonymi a wyzwoleńcami
- od cesarza augusta zakaz zawierania małżeństw między członkami stanu senatorskiego a wyzwoleńcami. To ograniczenie zniósł justynian
15
Q
Prawo patronatu
A
- właściciel niewolnika - po nadaniu wolności zachował uprawnienia wobec byłego niewolnika w ramach patronatu
- patron miał prawo do:
A) operae libertorum - usług wyzwoleńca, np prac (do prac zobowiązywał się wyzwoleniec specjalnym kontraktem przy okazji wyzwolenia (iusiurandum liberti)
B) dziedziczenia po wyzwoleńcu
C) otrzymywał połowę spadku, gdy wyzwoleniec nie miał Sui heredes (mimo, z3e inaczej brzmiał zapis w testamencie wyzwoleńca) - wg prawa pretorskiego
D) miał prawo do karcenia wyzwoleńca
E) musiał chronić wyzwoleńca
Obowiązki wyzwoleńca:
A) szacunek wobec patrona (obsequium). (Wyzwoleniec mógł zkarżyć patrona, jego rodziców, dzieci, za pozwoleniem pretora)
B) za zaniedbanie obsequium magistratura nakładała kary cielesne lub pieniężne
C) musiał płacić alimenty patronowi, gdyby ten zubożał (gdyby wyzwoleniec zubożał pan alimentował go)
D) wyzwoleniec przypominał klienta patrona
16
Q
Latini juniani i dediciorum numero
A
- od lex iunia norbana z 19 r.n.e. Wyzwoleniec wyzwolony (na podstawie prawa pretorskiego lub z pominięciem legis aeliae santiae) stawał się latynem juniańskim
- latinus junianus
A) żył jako woln, a umierał jako niewolnik
B) nie mogli sporządzać testamentu pozostawić spadku bez testamentowego swoim descendentom
C) spadek po nich przypadł patronowi (lub jego dzieciom), jako zwrot peculium (oznacza to, że jakby nie było wyzwolenia)
D) miał możliwość uzyskania obywatelstwa rzymskiego w zamian za zasługi dla państwa rzymskiego - wyzwoleńcami kategorii dediticiorum numero stawali się niewolnicy, którzy byli niegodni stać się obywatelami (zgodnie z legis aeliae sentiae)
A) wyzwoleniec mógł korzystać tylko z norm iuris gentium
B) nie miał żadnych praw politycznych
C) nie mógł mieszkać w Rzymie i w zasięgu 100 mil od Rzymu
D) jeśli niewolnik przekroczył granice, podlegał sprzedaży do niewoli z zastrzeżenie, że: - nie może być już wyzwolony
- nie może być już zatrudniony jako niewolnik w Rzymie
17
Q
Stany pośrednie ograniczenia wolności (półwolni)
Pojęcie i rodzaje
A
- półwolni - to grupy ludzi i kategorie osób, według prawa wolnych, ale mające różne prawne i faktyczne ograniczenia wolności
- półwolnymi - w czasach republiki - byli to klienci (clientes)
- za dominatu - drobni dzierżawcy kolonii (colonii)
- istniały też kategorie osób ograniczonych w korzystaniu z wolności np.
- dłużnicy poddani osobistej egzekucji
- wykupieni z niewoli
- gladiatorzy
18
Q
Klienci
(Stany pośrednie ograniczenia wolności)
A
Klientela - obszerna grupa osób pozostających w zależności od patronów
- początkowo obejmowała wolnych chłopów, korzystających z gruntów oddanych do odwołalnego używania przez patrycjuszy
- później stosunek klienteli powstał przez dobrowolne oddanie się pod patronat innej osoby
- klientela istniała jako zależność od rodów, gmin, państwa
A) ustawa XII tablic dawała ochronę (fides) klientowi w zamian za obowiązek posłuszeństwa i wspomagania patrona (np. W służbie wojskowej)
B) w republice klientela oznaczała spoļeczną zależność poza prawem patronatu wobec wyzwoleńców
- klienci pełnili rolę socjalną i polityczną (np przy wyborach na urzędy)
19
Q
Koloni
(Stany pośrednie ograniczenia wolności)
A
Koloni - należeli do ludności pól wolnej ( w okresie późnego cesarstwa). Powstanie kolonów świadczy o powstaniu feudalizmu
- colonus oznaczał wolnego drobnego dzierżawcę w czasach rzeczypospolitej i pryncypatu
A) dzierżawcy z ojca na syna pozostawali na tym gruncie (z powodu ciężkiego położenia gospodarczego i zależności finansowej wydzierżawiających). Niekiedy kontrakty dzierżawy nakazywały kontynuować dzierżawę, mimo zmiany właściciela
B) dzierżawcy byli ludźmi wolnymi, zawsze mogli opuścić ziemię
- 332r cesarz Konstantyn zakazał kolonom opuszczać grunt, a zbiegłych kolonów nakazał odstawić z powrotem
- ustawa z 357r. - mówiła, że właściciel nie mógł pozbyć się gruntu bez kolonów, a kolonów bez gruntu
- w IVw. Cesarze uważali kolonów za ludzi wolnych, a przywiązanych do ziemi. Justynian w jednej z ustaw stwierdza, że kolonus adscripticius i niewolnik podlegają władzy pana i poszukuje różnicy między nimi
- kolonat:
A) ustawał, gdy pan zwolnił kolona wraz z nadaniem mu własności gruntu
B) wygasał, gdy kolon przez pewien czas pozostawał poza kolonatem
20
Q
Mancipio dati
(Stany pośrednie ograniczenia wolności)
A
Mancipium - przejściowy stan zależności prywatnoprawnej, gdzie ojciec za pomocą mancypacji oddawał innemu pater familias synów lub córki
- w prawie klasycznym w mancipium oddawano w sytuacji popełnienia czynu niedozwolonego (delictu) przez członka rodziny. Pater familias na zasadzie odpowiezialności noksalnej oddawał pokrzywdzonemu winowajcę w mancipium; pater familias zwolnił się wtedy z płacenia grzywny za jego czyn
- oddanie w mancipium przy emancypacji i adopcji było chwilowe (le emancypacja była konieczna dla dokonania wymienionych czynności)
- chwilowo było w mancipium przy remancypacji żony w związku z rozwodem
- oddanie w mancipium mogło nastąpić w celu nauki zawodu, wykonywania pracy
- osoba oddana w mancipium była w sytuacji niewolnika (servi loco); choć prawnie miała prawa polityczne, nie traciła wolności. Nie miała zdolności majątkowych. Wszystko co nabyła przypadało osobie sprawującej nad nim władzę. Gdy była źle traktowana mogła użyć skargi z deliktu (actio iniurarium) mogła wyjść tylko przez wyzwolenie (manumissio) lub remancypację
- mancipium zanikło w prawie justyniańskim
21
Q
Inne kategorie pól wolnych
A
Do pól wolnych należeli:
A) addici - niewypłacalni dłużnicy, którzy ulegli egzekucji osobistej, dostali się do więzienia prywatnego swych wierzycieli
B) nexi - (dłużnicy z nexum) pochodzili ze starorzymskiej czynności pożyczkowej per aes et libram. Oni pracowali na rzecz pana do momentu odpracowania długu
C) w stanie prywatnoprawnej zależności były osoby wykupione z niewoli nieprzyjaciela przez obywatela rzymskiego (redempti ab hostibus). Osoby wykupione podlegały władzy wykupującego, dopóki nie zwrócili sumy wykupu
D) auctorati - to ludzie wolni, którzy dobrowolnie wynajęli się jako gladiatorzy.
Auctorati - mieli ograniczenia wolności, musieli poddać się rozkazom prowadzącego szkołę gladiatorów (gwarantowała to złożona przez nich przysięga)
E) gdy człowiek wolny uważał się za niewolnika i służył panu; to dopóki ten stan trwał, traktowano go jak niewolnika. Gdy wyjaśniono błąd, odzyskiwał on wolność. Było to możliwe przy wyzwoleniu niewolnika w testamencie. Niewolnik (tzw statuliber) nie wiedział, że warunek się spełnił i uzyskiwał wolność
22
Q
Sui iuris i alieni iuris
A
Rodzina agnatyczna opierała się na władzy ojcowskiej (patria potestas)
- wejście do rodziny możliwe przez poddanie się żony pod władzę męża.
Że względu na status familiae (pozycję w rodzinie( wyróżniano:
A) osoby Sui iuris - nie podlegały władzy w rodzinie
* mężczyzn nazywano - pater (patres) familias
* kobiety, jeśli nie podlegały niczyjej władzy rodzinnej, mogły być Sui iuris
- Sui iuris miały pełną zdolność majątkową.
Pozycja Sui iuris - decydował o ty fakt, że nie podlegali oni władzy rodzinnej. Nie miała na to wpływu sytuacja rodzinna, wiek, sprawowany urząd
B) osoby alieni iuris - podlegały władzy w rodzinie
Byli nimi:
* dzieci podległe ojcowskiej włoży (synowie - filii familias; córki - filiae familias)
* dalsi zastępni (będący pod władzą)
* dzieci adoptowane
* żona wchodząca pod władzę męża i do jego rodziny agnatycznej
Alieni iuris - zostały pozbawione zdolności majątkowej (nie mogły mieć własnego majątku)
23
Q
Infamia
A
- ustawa XII tablic - mówiła, że jeśli świadek przy czynności prawnej cywilnej odmówił dania świadectwa, że taka czynność została zawarta, to stawał się intestabilis.
Intestabilis - niemożność bycia świadkiem lub korzystać z obecności świadków przy takiej czynności - w okresie obowiązywania ustawy XII tablic obecność świadków to najważniejsza czynność prawna
- w edykcie pretor wymienił osoby, które ograniczył w zdolności procesowe. Nie mogli oni być:
- zastępcami procesowymi
- wnioskować w imieniu innych przed sądem; bo osoby te popełniły czyn nieuczciwy i niehonorowy
Infamia - uszczuplenie czci obywatelskiej - rodzaje infamii:
A) bezpośrednia (immediata) - w sytuacji popełnienia przez osobę bigamii, podwójnych zaręczyn, czynu powodującego wydalenie z wojska
B) pośrednia (mediata) - gdy uszczuplenie czci następowało na skutek wyroku sądowego w związku z popełnieniem niewłaściwego czynu - skutki infamii:
a) wyroki karne
b) wyroki zasądzające osoby pozwane skargami z: - deliktów (kradzież, rabunek, zniewagę, podstęp)
- lub kontraktów (quasi-kontraktów) za nadużycie zaufania np skarga przeciwko opiekunowi, wspólnikowi
skargi infamujące - (actiones famosae) - to skargi powodujące w razie zasądzenia infamię - skutki infamii w prawie klasycznym
A) utrata iuris suffragi
B) utrata iuris honorum
C) zakaz zawierania małżeństwa z wolno urodzonymi (od czasów augusta)
D) ograniczenia zdolności procesowej
E) odmówienie powołania na stanowisko opiekuna
24
Q
Turpitudo
A
Umniejszenie czci bez osobnego orzeczenia. Należą tu osoby wykonujące zawody uznane za niezaszczytne
- turpitudo w prawie klasyczny - opierała się na:
* opinii społecznej
* swobodnym uznaniu sędziego w poszczególnym wypadku
* skutkowała ograniczeniom zdolności prawnej.
- w prawie justyniańskim - infamia i turpitudo zależały od uznania sędziego. Skutki prawne infamii zniesiono (np zakaz małżeństw z ingenui) lub utraciły znaczenie praktyczne (utrata iuris suffragii)
25
Zdolność prawna
Kwalifikacja, by stać się pomiotem stosunków prawnych prawa prywatnego
- zdolność prawną może prawo przyznać:
A) osobie fizycznej (poszczególny człowiek)
B) związkom ludzi
C) masom majątkowym (tworom organizacyjnym wyodrębnionym do realizacji zadań np społecznych gospodarczych)
- osobami prawnymi są instytucje posiadające zdolność prawną
26
Osoby prawne w prawie rzymskim
- pojęcie osoby prawnej w prawie rzymskim rozwinęło się późno i w sposób niepełny
- elementy konstrukcji pojęcia osoby prawnej powstały w okresie pryncypatu; w odniesieniu do municipiów (gmin miejskich)
Municypia:
A) to odrębne samodzielne gospodarujące jednostki
B) miały zdolność procesową (mogły przed sądem występować przez swoich przedstawicieli - actores, dzięki pretorowi
C) później dokonywał innych czynności prawnych przez actores i przez to weszły do prawa prywatnego jako osoby prawne
- za republiki powstała wolność tworzenia stowarzyszeń (collegia). (Ustawa XII tablic mówiła, że stowarzyszenia mogą tworzyć statuty, byleby nie były sprzeczne z porządkiem publicznym. Stowarzyszenia nie były osobami prawnymi)
* cezar pod koniec repu bliki rozwiązał wszystkie stowarzyszenia
* ustawa lex iulia de collegiis mówi, że bez zezwolenia senatu lub cesarza żadne stowarzyszenie nie może powstać. Jeśli senat, cesarz powoła stowarzyszenie, to ma osobowość prawną. Były to: (corpora, collegia); cechy (zawodowe); religijne (bractwa pogrzebowe)
- w okresie republiki - państwo rzymskie pojmowało jako związek ogółu obywateli (populus romanus) zarządzało własnym majątkiem, prowadziło działalność gospodarczą korzystając z norm prawa publicznego
- za cesarstwa osobą prawną był fiscus - czyli skarb państwa rzymskiego w zarządzie cesarza. (Państwo rzymskie pod względem majątkowym weszło w zakres prawa prywatnego w takim zakresie, że nie musiało wobec obywateli stosować zasad prawa publicznego. Wobec osób prywatnych państwo zachowało - privilegia fisci (przywileje fiskusa)
- w okresie dominatu, panowali cesarze chrześcijańscy - osobami prawnymi były zakłady (fundacje)
Fundacje:
A) wyodrębnione masy majątkowe, gdzie prawo przyznało osobowość prawną
B) w prawie klasycznym miały charakter niesamodzielny, były powierzane stowarzyszeniom lub osobą prywatnym z poleceniem użycia na określony cel (np fundacje alimentacyjne dla sierot)
C) w cesarstwie absolutnym były fundacje amodzielne jako odrębne majątki, miały samodzielny cel i osobowość prawną (np klasztory, kościoły) i piae causae (pia corpora) - zakłady dobroczynności (przytułki, szpitale, sierocińce) ufundowały je osoby prywatne; nadzorował je biskup.
Piae causae - miało osobowość prawną bez specjalnego nadania; wystarczyło przeznaczyć majątek na dobroczynną fundację
27
Osoba prawna według prawa rzymskiego
- prawo rzymskie stworzyło pojęcie osoby prawnej jako podmiotu prawa odrębnego dla osób fizycznych wchodzących w jej skład
Osoby prawne dzieliło się na:
A) typu korporacyjnego (stowarzyszenia)
B) zakładowego (fundacje)
- stowarzyszenie:
A) do powstania potrzebowało co najmniej 3 osób (tres faciunt collegium)
B) potem członkowie mogli się zmieniać lub pozostać
C) musiało posiadać majątek orz osobę (syndyka). Syndyk reprzentował stowarzyszenie na zewnątrz
D) majątek osoby prawnej był odrębny od majątków; był własnością osoby prawnej
E) wierzytelności i długi członków nie były długami i wierzytelnościami korporacji i odwrotnie. Wyraża to zasada sformułowana w digestach przez ulpianusa: si quid universitati debetur, singulis non debetur, nec quod debet universitas, singuli debent - jeśli jest się coś dłużnym stowarzyszeniu, to nie pojedynczym osobom (członkom), a dług stowarzyszenia nie jest długiem pojedynczych osób
F) nie mogły dziedziczyć majątku (w prawie justyniańskim; chyba, że był specjalny przywilej)
- zdolność prawna osób prawnych ograniczała się do praw majątkowych, ale municipiom przysługiwało prawo patronatu do swoich wyzwoleńców. Municipia mogły przyjmować legacy, a stowarzyszenia od czasów Marka Aurelego
- w prawie klasycznym municipia mogły dziedziczyć po swoich wyzwoleńcach; miasta miały zdolność dziedziczenia pod koniec V w.n.e.
- w Rzymie mamy do czynienia (mimo rozwiniętej wymiany towarowo-pieniężnej) pozostała gospodarką indywidualistyczną, nie wytworzyła konieczności zrzeszania się jednostek gospodarujących w osoby prawne prawa prywatnego
28
Zdolność do czynności prawnych
- zdolość do czynności prawnych - zdolność do zawierania samodzielnie czynności prawnych, nabywania praw lub zaciągania zobowiązań. Zdolność do czynności prawnych może być:
A) pełna
B) ograniczona (w prawie rzymskim ograniczeniami były: wiek, płeć (kobiety, choroba umysłowa, marnotrastwo)
- zdolność prawna - osoba posiadająca tę zdolność może być podmiotem praw i obowiązków bez własnego czynnego udziału (np przez dziedziczenie czynności niewolnika) od chwili urodzenia.
Aby dokonać czynności prawnych potrzebna była zdolność do czynności prawnych
29
Wiek a zdolność do czynności prawnych
- zupełnej zdolności do czynności prawnych nie mają:
A) dziecko (infans)
* w procesie najdawniejszym dziecko takie nie umiało mówić i nie mogło wypowiadać formuł prawnych
* później uwzględniano wolę; dziecko umiało mówić, nie rozumiało sensu wypowiadanych słów
* w prawie justyniańskim - było 7 lat (górna granica wieku)
B) niedojrzały (impubes infantia maior)
* chłopiec od 7 r życia do 14 r życia (wg szkoły prokulejańskiej)
* od 7 lat do czasu osiągnięcia dojrzałości fizycznej, co należy sprawdzić (wg szkoły sabiniańskiej)
* w prawie po klasycznym i justyniańskim przyjęto granicę 14 lat
* dla kobiet granicą niedojrzałości było 12lat (ukończonych)
Niedojrzały nie mógł:
* zawrzeć ważnie małżeństwa
* sporządzić testamentu
* dokonać czynności prawnej, która by pogorszyła sytuację prawno majątkową (np zaciągać dług, sprzedać rzecz z majątku)
* niedojrzały musiał mieć zgodę opiekuna (zatwierdzenie, zgoda = auctoritatis interpositio)
* mógł podjąć czynności prawne, które poprawiłyby jego sytuację, np przyjąć darowiznę, zawrzeć stypulację (umowę)
Szczególna sytuacja była wtedy, gdy niedojrzały był jednocześnie uprawniony i zobowiązany (kupno - sprzedaż), gdy niedojrzały zawierał kontrakt sam, bez opiekuna:
* wtedy niedojrzały nabywał prawo do świadczenia, ale był zwolniony od wzajemnego świadczenia. Była to tzw czynność prawna kulejąca (negotium claudicans). Czynność ta zależała od zatwierdzenia jej przez opiekuna lub poprzez zatwierdzenie przez niedojrzałego po osiągnięciu dojrzałoșci
* zgodnie z prawem cesarskim można było zażądać zwrotu świadczenia,m które otrzymał, jako formy wzbogacenia się. Warunek - niedojrzały wtedy nie wykonał świadczenia wzajemnego
C) małoletni
* po osiągnięciu dojrzałości, mężczyzna uzyskiwał zdolność do czynności prawnych
* jednak młodzi nie mieli doświadczenia i często starsi ich wykorzystywali
* lex laetoria z 191r.p.n.e ustanawiała kary za podstępne podejście młodzieńca do 25 r życia. Powstała grupa małoletnich (minores XXV annis) - między 14-25 r życia
* pretor dał małoletnim exceptio legis laetoriae, przeciw skardze, że wykorzystuje się małoletniego w czasie czynności prawnej
* pod koniec republiki małoletni uzyskiwał restitutio, czyli uchylenie krzywdzącej decyzji
* późnej wprowadzono kuratora dla małoletniego. Kurator miał pomagać małoletniemu; radzić; w czasie dominatu małoletni bez zgody kuratora nie mógł zaciągnąć długów, zbyć majątek; zarządzać majątkiem; mógł sporządzić testament, ożenić się
D) pełnoletność
* nastęowała w wieku 25 lat
* męz3czyzna miał pełną zdolność do czynności prawnych (jeśli nie podlegał ograniczeniom)
30
Pozostałe ograniczenia (zdolność do czynności prawnych)
A) kobiety:
* nie mogły samodzielnie (bez zatwierdzenia opiekuna) dokonać czynności prawnych np:
= zbyć - res mancipi, wyzwolić, zaciągnąć długów
= przyjąć odpowiedzialności za cudze długi
= nigdy nie mogły uczestniczyć w procesie iudicium legitimum
Kobiety podlegały specjalnej opiece - tutela mulierum
B) marnotrawcy (prodigi)
* to osoby, które umyślnie trwonią majątek rodzinny i narażają rodzinę na niedostatek. O ograniczeniu zdolności do czynnos4ci prawnych decydował pretor na wniosek osoby zainteresowanej i wydawał dekret. Odebrał on zarząd majątkiem i ustanowił kuratora (curator prodigi)
* marnotrawca mógł samodzielnie przyjmować przysporzenia
* marnotrawca nie mógł rozporządzać swoim majątkiem lub nie mógł zobowiązywać się bez zgody kuratora
C) chory umysłowo (furiosus)
* pozbawiony zdolności do czynności prawnych, bo nie miał rozeznania co do swoich działań
* sytuacja chorego umysłowo, jest podobna do sytuacji dziecka (infans)
* gdy miał pełną świadomość (lucida intervalla - jasne przerwy) mógł dokonywać ważne czynności prawne
* zarząd majątkiem chorego umysłowo sprawował kurator
Wniosek: osoby prawne realizowały zdolność do czynności prawnych przez swych przedstawicieli (actor, syndyk, oeconomus)
31
Odpowiedzialność za czyny bezprawne
- osoby niemające zdolności do czynności prawnych nie były odpowiedzialne za delikt (czyny bezprawne)
- niedojrzali ponosili odpowiedzialność, gdy stwierdzano, z3e osiągnęli rozwój umysłowy taki, że rozumiją bezprawny charakter swej czynności (capacitas doli)
- małoletni ponosili pełną odpowiedzialność mimo, że młody wiek w prawie karnym można traktować jako okoliczność łagodzącą
32
Zdarzenie prawne
To każde zdarzenie faktyczne wywołujące z mocy przepisu prawa skutek prawny
- zdarzenia dzielimy na:
A) zdarzenia prawne w sensie ścisłym (sensu stricto) - niezależne od woli ludzkiej (upływ czasu, śmierć)
B) działania - jeśli zdanie prawne jest wynikiem woli ludzkiej. Działania dzielimy na:
1. Czynności prawne - opierały się na oświadczeniu woli osoby; zmierzającym do wywołania skutków prawnych związanych z nimi mocy obowiązującego prawa.
Skutki prawne to: powstanie, zmiana lub zgaśnięcie stosunku prawnego.
2. Czyny:
* są wynikiem woli, powodują skutki prawne
* nie są objęte bezpośrednim zamiarem i celem działającego
* z prawnego punktu widzenia dzielimy na: dozwolone i niedozwolone
33
Czynność prawna i oświadczenie woli
- czynność prawna:
A) to zewnętrzny objaw dokonania określonej czynności prawnej (np zawarcia umowy, sporządzenie testamentu)
B) ma dojść do świadomości zainteresowanej drugiej osoby (kontrahenta przy zawarciu umowy). Zdarza się, że brak jest adresata (np testament, wyzwolenie niewolnika)
C) odbywa się przez podpisanie umowy, słowne oświadczenie, przytaknięcie, ruch głowy, przybicie dłonią na znak zawarcia umowy
- aby czynność prawna była ważna wystarczy oświadczenie woli dorozumiane, ponieważ działania osoby (facta concludentia) wynika, że ma ona wolę dokonania danej czynności prawnej (np przy spadku osoba achowująca się jako spadkobierca, oznacza, że chce (ma wolę( przyjąć ten spadek
- przy formalnych czynnościach konieczne jest złożenie oświadczenia woli w formie określonej prawem
34
Jednostronne czynności prawne
Gdy do dokonania czynności wystarczy oświadczenie woli tylko 1 strony (np przyjęcie spadku)
35
Dwustronne czynności prawne
Do dokonania czynności konieczne jest oświadczenie woli 2 lub więcej stron (kontrakty, umowy)
36
Na wypadek śmierci (mortis causa)
(Rodzaje czynności prawnych)
Wtedy skutki czynności prawnej dokonanej za życia (testamentu), zależą od śmierci osoby sporządzającej testament
37
Rozporządzające
(Rodzaje czynności prawnych)
Gdy dana czynność powoduje bezpośrednie przeniesienie, obciążenie lub zniesienie prawa majątkowego osoby, która dokonuje te czynności (np przy przeniesieniu własności, zwolnieniu z długów). Wtedy zmniejszają się aktywa majątku osoby działającej
38
Zobowiązujące
(Rodzaje czynności prawnych)
Osoba dokonująca czynności zobowiązuje się w stosunku do 2 osoby do świadczeń. (Wtedy zwiększają się długi, czyli passywa majątku)
39
Czynności przysparzające
(Rodzaje czynności prawnych)
- ich dokonanie ma na celu przysporzenie korzyści majątkowej innej osobie
- przysporzenie może nastąpić np przez przeniesienie na inną osobę własności rzeczy lub zwolnienia z długu
- do przysporzenia po stronie osoby, która uzyskała korzyść majątkową może prowadzić rozporządzenie lub zobowiązanie innej osoby
40
Odpłatne
(Rodzaje czynności prawnych)
- gdy strona przysparzająca 2 stronie korzyści majątkowe ma od niej w zamian otrzymać też korzyść majątkową (np umowa kupna-sprzedaży, najmu)
- nieodpłatne (darem), gdy nie ma odwzajemniania się stanowiącego równowartość otrzymanej korzyści (darowizna)
41
Czynność mieszana z darowizną
(Rodzaje czynności prawnych)
Negotium mixtum cum donatione - gdy odpłatność jest ekonomicznie pozorna (np sprzedaż wartościowej rzeczy za symboliczną cenę)
42
Rodzaje czynności prawnych
1. Jednostronne
2. Na wypadek śmierci (mortis causa)
3. Rozporządzające
4. Zobowiązujące
5. Czynności przysparzające
6. Odpłatne
7. Czynności mieszane z darowizną
8. Przyczynowe (kauzalne) i oderwane (abstrakcyjne)
* podział ten przedstawia, że:
= gdy ktoś dokonuje czynności prawnej przysparzającej, to przysporzenie łączy się z zamiarem bezpośredniego celu prawnego lub posiada przyczynę prawną (causa). Np ktoś wypłaca 2 osobie pewną kwotę pienie9dzy, to zgodnie z ogólną kwalifikacją czynności prawnej, cel wypłatu może mieć trojaki charakter:
A) może chodzić o umorzenie długu (causa solvendi)
B) o nabycie prawa lub korzyści majątkowej (causa obligandi vel acquirendi)
C) obdarowanie innej osoby (causa donandi)
43
Pobudka
To wyobrażenia, pod wpływem których ktoś dokonuje danej czynności prawnej np kupujący płaci cenę, by otrzymać towar (causae), bo jest przekonany, że tanio kupuje (pobudka)
44
Czynności prawne przyczynowe (kauzalne)
Są wtedy, gdy przyczyna prawna treści (causa) zawarta jest w samej czynności, należy do jej przedmiotowo istotnej treści (essentialia negotii), np w przypadku kupna, sprzedaży, najmu. Wtedy causa decyduje o skutkach prawnych czynności prawnej, a brak causa lub wadliwość powoduje nieważność czynności prawnej
45
Czynności prawne oderwane (abstrakcyjne)
Wtedy, gdy prawna causa jest poza treścią czynności. Czynności prawne oderwane wywołują skutki niezależne ode przyczyny prawnej (causa). Wadliwość causa nie szkodzi ważności czynności
46
Forma czynności prawnych
- prawo rzymskie znało czynności prawne formalne
- czynności prawne formalne - to takie, do ważności których wymagane jest zachowanie określonej prawem formy. W ius civile było dużo czynności prawnych formalnych, forma była składnikiem treści samej czynności
- na formalistykę czynności prawnych składały się:
A) uroczyste wypowiedzenia określonych słów
B) symboliczne gesty ręką lub laską
C) obecność świadków
D) współdziałania magistratury
Formy: słowna; pisemna (rozwinęła się w okresie po klasycznym)
- najstarsze czynności formalne w prawie rzymskim, to czynności dokonywane za pomocą spiżu i wagi (per aes et libran). Do nich należały:
A) mancypacja
B) nexum (archaiczna forma pożyczki)
C) uwolnienie od odpowiedzialności z nexum
D) uwolnienie się z odpowiedzialności za dług (solutio per aes et libram)
Do formalnych czynności należały też:
A) adopcja
B) arrogacja
C) sposoby sporządzenia testamentu
D) formalne przyjęcie spadku
E) zapis w formie legatu
F) kontrakty werbalne i literalne w zobowiązaniach
G) akcepcja
H) nowacja
47
Mancypacja
W postaci kupna za 1 sesterca miała szerokie zastosowanie.
Mancypacja:
A) służyła do przenoszenia własności na rzeczach należących do kategorii res mancipi
B) do ustanowienia służebności gruntowych
C) do oddawania syna podległego władzy w mancipium
D) ustanawiania władzy męża nad żoną (przez tzw coemptio)
F) do sporządzania testamentu
G) wchodziła w skład czynności formalnych, np emancypacji, adopcji
48
In iure cessio
To czynność wzorowana na dawnym procesie cywilnym legis actio sacramento in rem
A) czynność ta była dokonana w drodze procesu windykacyjnego, którego przedmiotem była własność. Powód twierdził w stadium procesowym in iure, że dana rzecz jest jego własnością. Pozwany zgadzał się z opinią lub milczał. Pretor przekazywał rzecz powodowi
B) zastosowanie in iure cessio:
* przy przenoszeniu prawa własności
* przy wyzwalaniu niewolnika
* przy dokonywaniu adopcji
* przy odstąpieniu spadku
49
Ważność i nieważność czynności prawnych
- aby czynność prawna była ważna konieczne było by:
1. Osoba jej dokonująca miała zdolność do czynności prawnych
2. Zostało złożone prawidłowe oświadczenie woli
3. Oświadczenie woli było zgodne z wolą wewnętrzną osoby dokonującej czynności
4. Przy czynnościach formalnych została zachowana wymagana forma
5. Treść czynności prawnej nie była sprzeczna z prawem lub dobrymi obyczajami
- nieważność czynności prawnej mogła być:
A) bezwzględna - była wtedy, gdy było brak 1 z przesłanek koniecznych do ważności czynności prawnej
B) względn (lub wzruszalność) czynności prawnej. Czynność jest ważna wtedy, dopóki osoba uprawniona nie unieważni jej (np pod wpływem groźby lub podstępu). Z chwilą unieważnienia czynność taka była nieważna, zazwyczaj od początku czyli od dokonania jej (ex tunc); niekiedy od momentu uneważnienia (ex nunc)
Czynności nieważnej bezwzględnie nie można uzdrowić (paulus mówił w digestach: “co jest od początku wadliwe, nie może zostać uzdrowione z upływem czasu” “quod ab initio vitiosum est, non potest tractu tempores convalescere”
- niekiedy dopuszczano możliwość przyznania nieważnej czynności prawnej
A) pewnych skutków tzw
* konwalidacja lub konwalescencja niewaz3nych czynności prawnych (np nieważna darowizna między małżonkami, stała się ważna dzięki śmierci darczyńcy
B) nadanie innych skutków niż zamierzone, tzn konwersja (utrzymanie nieważnego testamentu w mocy jako kodycylu)
Czynności rozporządzające i zobowiązujące osób ograniczonych w zdolności do czynności prawnej stawały się ważne przez zatwierdzenie ich przez opiekuna lub przez działającego ( np niedojrzali psychicznie, marnotrawcy kiedy uzyskali zgodę opiekuna lub stali się dojrzali lu uchylono ubezwłasnowolnienie marnotrawcy)
50
Wady oświadczenia woli
Zachodzą, gdy oświadczenie woli jest niezgodne z istotną wewnętrzną wolą danej osoby
- niezgodność oświadczenia woli z wolą wewnętrzną może być:
A) świadoma:
= w przypadku oświadczenia woli nie na serio
= symulacji (pozorności) czynności prawej
= zastrzeżenia potajemnego (reservatio mentalis)
B) nieświadoma - w pomyłce, w błędzie
- błąd w pobudce:
A) występował przy podstępie (dolus)
B) czynności dokonanej pod wpływem obawy (metus)
C) czynności wywoływanej groźbą (przymusem)
51
Oświadczenie na serio
Pozorność czynności prawnej
- świadoma niezgodność była wtedy, gdy nie zostało złożone na serio (per iocum) oświadczenie woli np zawarcie małżństwa przez aktorów na scenie
- pozornośc2 (symulacja) czynności prawnej jest wtedy, gdy strony umówiły się, że zawierana przez nich czynność prawna nie może powodować żadnych skutków prawnych lub powoduje inne skutki niż zawarte w treści
A) jeśli czynność prawna nie powoduje skutków prawnych (tj to czysta symulacja). Przykładem czynności prawnej kryjącej w sobie inną czynność (tzw dysymulowana) której 2 strony chcą dokonać - może być darowizna dokonana pod pozorną sprzedażą
B) w prawie klasycznym czynność pozorna była ważna, bo decydowało oświadczenie woli złożone na zewnątrz. Powoli zaczęto uwzględniać rzeczywistą wolę (voluntas), nie zawsze zgodną z zewnętrznym oświadczeniem (verba)
C) prawo justyniańskie traktowało czynność symulowaną za nieważną
52
Reservatio mentalis (zastrzez3enie potajemne)
Jest wtedy, gdy 1 strona składająca oświadczenie woli zastrzega się w duchu przecież skuteczności tego oświadczenia.
(Gdy ta odmienna wewnętrzna wola składającego oświadczenie nie zostanie ujawniona przez 2 stronę, oświadczenie będzie miarodajne i z niego nie wyniknie dane czynność prawna)
53
Pomyłka i błąd
