Dzieje Prawa Rzymskiego I Jego Źródeł Flashcards

Question

Do źródeł prawa w okresie archaicznym zalicza się:

Answer 1

Zwyczaj - podstawowe źródło prawa, przekazywane z pokolenia na pokolenie, niepisane normy prawne. W ramach prawa zwyczajowego powstało wiele instytucji o podstawowym znaczeniu dla prawa prywatnego, takich jak: władza ojcowska, małżeństwo, władza męża, własność dziedziczenie Leges regiae - były to normy ogłaszane przez kolejnych władców a zebrane i spisane pod koniec okresu królestwa. Ustawy t emiały zawierać stare przepisy z zakresu prawa karalnego, ustroju państwa, prawa familijnego i karnego Ustawa XII tablic - pierwszy historycznie zbiór przepisów prawa zwyczajowego. Ustawa powstała w wyniku walki plebejuszy o uzyskanie pełni praw politycznych. Plebejuszom chodziło o spisanie i uściślenie praw zwyczajowego, które dotychczas mogło być interpretowane i stosowane przez patrycjuszy na niekorzyść plebsu Leges (leges rogatae i plebiscita) - jednym z podstawowych sposobów rozwoju prawa w okresie republiki były ustawy leges. Wg gaiusa “ustawą jest to, co lud nakazuje i ustanawia” Ustawy dochodziły do skutku na zgromadzeniach ogółu pełnoprawnych obywateli rzymskich, zwanych comitia. Projekty ustaw wstępnie dyskutowano na nieformalnych zebraniach, następnie wniosek ustawodawczy przedstawiano na komicjach, na których następowało głosowanie. Ustawy przyjęte w tym trybie nazywały się leges rogatae i obowiązywały wszystkich obywateli. W okresie republiki wydawane były także plebiscita, które podejmowane były na osobnych zgromadzeniach plebejuszy. Z wznisokiem o ich uchwalenie występował trybun ludowy. Początkowo obowiązywały one tylko plebejuszy, z czasem ich moc obowiązującą rozszerzono na patrycjuszy

Answer 2

Zwyczaj - stosowany przez długi czas niezmieniony sposób postępowania w określonych sytuacjach, zwany mos, albo maiorum (zwyczaj przodków). Początkowy okres rozwoju prawa archaicznego przypada na czasy królewskie. Podstawowy źródłem prawa były przekazywane z pokolenia na pokolenie niepisane normy prawne, określane jako zwyczaj przodków (mos maiorum). W ramach prawa zwyczajowego powstało wiele instytucji o podstawowym znaczeniu dla prawa prywatnego, takich jak: władza ojcowska, małżeństwo, władza męża nad żoną, własność, dziedziczenie, zapisy. W najdawniejszym rzymskim prawie zwyczajowym istotne znaczenie miały sankcje sakralne. Ponadto władza świecka i sakralna zespolone były w rękach króla. Prawo zwyczajowe zostało podniesione do roli obowiązujących przepisów prawnych ustawą XII tablic. Po ogłoszeniu ustawy XII tablic formowały się co prawda zwyczaje prawne, ale zanim zdołały okrzepnąć w postaci prawa zwyczajowego - były przejmowane przez pretorów do ich edyktów. Rzymianie, nawet w okresie największego rozwoju prawa stanowionego, odnosili się do prawa zwyczajowego z wielkim szacunkiem i często się na nie powoływali. Tym bardziej więc dziwi fakt , iż w katalogu źródeł prawa obowiązującego brak wzmianek o prawie zwyczajowym. Dla prawnika okresu klasycznego bowiem. Prawo zwyczajowe nie było zjawiskiem godnym uwagi

Answer 3

To pierwszy historycznie zbiór przepisów prawa zwyczajowego. Powstała w wyniku walki plebejuszy o uzyskanie pełni praw politycznych. Plebejuszom chodziło o spisanie i uściślenie prawa zwyczajowego, które dotychczas mogło być interpretowane i stosowane przez patrycjuszy na niekorzyść plebsu. Nazwa pochodzi od tablic, na których spisano prawa zwyczajowe. Ustawę redagowały dwie komisje. Pierwsza z nich, powołana w 451 r.p.n.e na jeden rok, składała się z 10 mężów - patrycjuszy. Efektem były przepisy ułożone na 10 tablicach, przyjęte następnie przez zgromadzenie ludowe. W następnym roku powołano kolejną 10-osobową komisję która zaprojektowała kolejne dwie tablice (tym razem do prac dopuszczono plebejuszy). Tablice zostały wystawione na runku rzymskim. W treści ustawy było wiele przepisów dotyczących ochrony interesów drobnych rolników. Trzon stanowiły przepisy prawa prywatnego, procesu i postępowania egzekucyjnego w sprawach prywatnych. Przepisy proceduralne miały na celu ochronę dłużników przed samowolą wierzycieli. Dużo miejsca zajmowały regulacje konfliktów wynikających z prawa własności, sąsiedzkiego i granicznego. Skromnie reprezentowane były przepisy z zakresu zobowiązań, zwłaszcza pochodzących z umów. Niektóre normy dotyczyły przestępstw. Podział materiału prawnego w ustawie XII tablic: Tablice I-III - proces cywilny Tablice IV-V - prawo rodzinne, spadkowe Tablice VI-VII - prawo majątkowe Tablice VIII-IX - prawo karne Tablica X - prawo sakralne Tablice XI-XII - przepisy uzupełniające Zbiór miał duże znaczenie dla rozwoju prawa. Jego sporządzenie oznaczało przejście od prawa zwyczajowego nie spisanego (ius non scriptum) PDF stanowionego spisanego (ius scriptum). Jeśli chodzi o poziom techniczny - to ustawa była aktem niewielkim, a jej przepisy zostały sformułowane w nieporadny sposób i w zasadzie prawie nie uporządkowane

Answer 4

W okresie przedklasycznym (II i I w.p.n.e.) głównym źródłem rozwoju prawa było prawo pretorskie. Tworzyły je, poprzez wydawanie edyktów, urzędy wyposażone w jurysdykcję: - pretorzy (miejski i dla peregrynów) - namiestnicy prowincji - edylowie kurulni W tym samym okresie źródłem prawa były nadal: zwyczaj, ustawy ludowe i plebiscita. Uchwały senatu (senatus consulta) nie stanowiły jescze odrębnego źródła obowiązującego prawa - traktowano je jako zalecenia dla magistratur republikańskich

Answer 5

Rozporządzenia wydawane przez wysokie magistratury republikańskie. Dla rozwoju prawa największe znaczenie miały edykty pretorów miejskiego i peregrynów. Urzędnicy ci ogłaszali programy działalności na okres swej rocznej kadencji edictum perpetuum. Chociaż pretorowie ni mieli władzy ustawodawczej to w sposób odważny i innowacyjny tworzyli nowe, środki prawne, przede wszystkim powództwa (actiones) i zarzuty procesowe (exceptiones). W te sposób skutecznie przyczyniali się do rozwoju prawa procesowego i pośrednio - materialnego

Answer 6

W okresie później republiki działalność ustawodawczą prowadziły zgromadzenia ludowe. Ustawy te odnosiły się głównie do spraw z zakresu prawa publicznego. Ustawy z zakresu prawa prywatnego i procesu były stosunkowo nieliczne. Charaktrystyczną cechą tego okresu było wprowadzenie kilku znamiennych zasad: - lex retro non gait - ustawa nie mogła działać ze skutkiem wstecznym - lex posterior derogat legi priori - ustawa późniejsza mogła zawierać inne uregulowania niż wcześniejsza. W takiej sytuacji stosowano ustaawę późniejszą

Answer 7

Ważne źródło rozwoju prawa stanowiła jurysprudencja, która przeszła w ręce świeckich jurystów, zwanych iuris consulti. Jurystów tego okresu nazywamy veteres (dawnymi), a rekrutowali się oni przeważnie z nobilitas tj warstwy rządzącej. Swoje funkcje pełnili nieodpłatnie, ale poprzez swą działalność zyskiwali prestiz4 i uznanie, co było bardzo przydatne dla kariery politycznej. Juryści prowadzili równiez4 działalność dydaktyczną. Kierunki działalności jurystów: - respondere - udzielanie opinii i odpowiedzi na pytania prawne - cavere - udzielanie praktycznej pomocy przy sporządzaniu aktów prawnych (np testamenty) - agere - udzielanie porad przy sporządzaniu formuł procesowych w postępowaniu przed sądem Wybitni juryści tego okresu: quintus mucius scaevola, aquilius gallus, servius sulpicius fufus

Answer 8

W okresie republiki ustawy uchwalano na zgromadzeniach ludowych. Zwoływał je urzędnik, zwykle konsul, on też przewodniczył zgromadzeniu. Procedura ustawodawcza była ściśle określona: Najpierw obwieszczano publicznie projekt ustaw. Następnie dla lepszego poznania projektu ustawy odbywano zgromadzenia przygotowawcze - contiones (contio - zgromadzenie ludowe). Jedni popierali ustawę - suasiones, a inni byli przeciwni - disuasiones. W 24 dni po contio magistratura zwoływała zgromadzenie ludowe celem przegłosowania projektowanej ustawy. W dniu głosowania odczytywano wniosek w formie zapytania (rogatio). Początkowo głosowano ustnie i jawnie, od II w.p.n.e głosowano tajnie, za pomocą tabliczek. Każdy otrzymywał dwie z napisem UR (uti rogas - tak jak głosujesz) i A (antiquo - po staremu, przeciw). Uchwalona ustawa lex rogata, lex lata po jej ogłoszeniu miała moc obowiązującą dla wszystkich obywateli, jednak dla swej ważności musiała uzyskać zatwierdzenie senatu - auctoritas partum. Plebejusze mogli podejmować na zebraniach ludowych plebiscita, czyli uchwały plebsu, które obowiązywały tylko plebejuszy, chyba, że uzyskały zatwierdzenie senatu. Z czasem ten wymóg zniesiono i chwały powziėte na zebraniu plebejskim obowiązywały również patrycjuszów. Tekst ustaw składał się z trzech części: - praescriptio - wstęp - zawierał nazwiska wnioskodawcy, datę i miejsce głosowania - rogatio - właściwa treść ustawy - sanctio - część ustawy określająca skutki jej przekroczenia Że względu na sankcje odróżniano: - leges perfectae - ustawy doskonałe - których naruszenie poodowało nieważność przedsiębranej czynności i karę - leges minus quam perfectae - ustawy mniej doskonałe - powodujące tylko karę - leges imperfectae- ustawy niedoskonałe - nie powodujące ani nieważnej czynności ani kary U schyłku republiki zgromadzenie ludowe zwoływano coraz rzadziej, w I w.n.e ich działalność zanikła. Ustawy regulowały najczęściej konflikty o naturze społecznej, ekonomicznej czy socjalnej

Answer 9

Gaius pisał: “uchwałą senatu jest to, co senat nakazuje i ustanawia. Ma ona moc ustawy, choć było to kwestionowane” Senat istniał przez cały czas istnienia państwa rzymskiego. W tym czasie zmieniły się jednak kompetencje i znaczenie senatu. Senatowi przewodniczył zwołujący senat: król, republikański magistratus, cesarz. Otwierał posiedzenie i przedstawił sprawę, która miała być przedmiotem obrad, a potem kolejno pytał o zdanie poszczególnych senatorów. Senatorowie wyrażali swój pogląd na sprawę, a następnie mogli wypowiadać się w innych kwestiach, nie związanych ze sprawą. Głosowano przez przechodzenie na jedną bądź drugą stronę. Na zakończenie posiedzenia przewodniczący wraz z jednym z senatorów redagował na piśmie uchwałę senatu (senatus consultum) W okresie republiki, podobnie jak w okresie królewskim, uchwały senatu miały charakter doradczy. Były to wskazówki dla pytającego urzędnika, które pomimo iż nie miały charakteru wiążącego - zazwyczaj uwzględniano ze względu na powagę senatu. W okresie tym senat dobierany był głównie spośród byłych dygnitarzy państwowych. Pomimo iż senat nie posiaał uprawnień ustawodawczych to jednak pośrednio wpływał na ustawodawstwo poprzez zatwierdzanie uchwał zgromadzeń ludowych i różne zalecenia kierowane do urzędników. Pod koniec republiki senatus consulta zaczęły być traktowane jako źródła prawa obowiązującego. Na początku pryncypatu, kiedy na senat przeszły funkcje ustawodawcze - senatus consulta stały się obowiązującym prawem (zaliczano je do ius civile). Pryncypat to czas jednowładztwa. Cesarz wprowadzając do etatu ludzi sobie oddanych - faktycznie sprawował pełną kontrolę nad działalnością senatu i od II w.n.e najważniejszym prawodawcą był właśnie cesarz. Wprawdzie senat po dawnemu podejmował uchwały, śle wnioski w senacie bardzo często stawiał cesarz. Głosowanie było formalnością, a senat spadł do roli miejsca w którym publikowano wiążące decyzje cesarzy

Answer 10

Edyktami (edictum) były rozporządzenia wydawane przez wysokie magistratury republikańskie. Od 367 r.p.n.e wymiar sprawiedliwości państwo rzymskie powierzyło nowemu urzędowi pretora. Początkowo pretor był jeden, ale w 242r.p.n.e powołano nowy urząd pretora peregrynów, który miał za zadanie rozstrzyganie sporów pomiędzy obywatelami rzymskimi a peregrynami lub pomiędzy samymi peregrynami. Od tego czasu funkcjonował: pretor miejski - praetor urbanus oraz pretor peregrynów - praetor peregrinus. Pretor powoływany był na okres krótkiej, jednorocznej kadencji.

Answer 11

Było to prawo ogłaszania solennej zapowiedzi, w jaki sposób magistratura będzie korzystała z powierzonej władzy. Takie zapowiedzi przybierały formę edyktów. Edykty, początkowo ustne, przyjęły postać pisemną, ogłaszaną na białej tablicy, ustawionej w miejscu publicznym, obok trybunału, na którym pretor zasiadał przy sprawowaniu swoich czynności sądowych

Answer 12

Edykt nie był zbiorem przepisów prawa materialnego. Na ego treść składały się przede wszystkim praktyczne zapowiedzi co do zakresu ochrony praw prywatnych w procesie i poza procesem - w szczególności zapowiedzi środków ochrony procesowej takich jak actiones, czy exceptiones, jak i ochrony pozaprocesowej, jak missiones czy restitutiones. W treści tych zapowiedzi pretor przejawił w stosunku do prawa stanowisko dośc2 swobodne: niekiedy zpowiadał ocronę prawną nie przewidzianą w prawie obowiązującym, innym razem odmawiał udzielenia ochrony przewidzianej w prawie obowiązującym. Edykt obowiązywał tylko w okresie kadencji pretora, który go ogłosił. Następca w urzędzie nie był krępowany treścią edyktu poprzednika, jednak praktyka była taka, że wydając swój edykt przejmował z edyktu poprzednika te postanowienia, które okazywały się aktualne i przydatne, a pozostałe usuwał. W te sposób powstawał pewien “trzon” przepisów prznoszonych z edyktu do edyktu (edictum translaticum), do którego dodawano jedynie własne zapowiedzi (edicta nova)

Answer 13

W II połowie w.n.e uczeni juryści bezpośrednio i za aprobatą cesarza, uczestniczyli w tworzeniu prawa obowiązującego. W twórczy sposób interpretowali dawne prawo zwyczajowe i dawne ustawy, byli doradcami magistratur jurysdykcyjnych, wpływali na poziom orzecznictwa sądów. Pod ich wpływem prawo rzymskie stało się “prawem uczonym”, bogatym w treść, ścisłym terminologicznie. Przez długi czas znajomość sztuki prawa opierała się o znajomość kalendarza sądowego (dies fasti), czyli dni w których można było skutecznie dokonywać czynnos4ci prawnych. Dostęp do tej wiedzy posiadali wyłącznie kapłani tzw pontyficy, wywodzący się początkowo spośród samych patrycjuszy. Około 300 r.p.n.e nastąpiło ujawnienie kalendarza sądowego, anieco później plebejski pontifex maximus Tiberius rozpoczął publiczne nauczanie prawa, co zapoczątkowało proces laicyzacji prawa. Nauką prawa zaczęli zajmować się świeccy prawnicy, którzy rekrutowali się głownie z wysokich warstw społecznych. Swoje funkcje pełnili często nieodpłatnie, ale poprzez działalność prawniczą zyskiwali wysoki prstiż i dużą popularnos4ć. Do podstawowych rodzajów działalności jusystów tego okresu należało: - respondere - udzielanie, w wypadku wątpliwości, opinii i odpowiedzi na pytania prawne - cavere - udzielanie praktycznej pomocy przy sporządzaniu aktów prawnych (np umowy) - agere - udzielanie porad (stronom, adwokatom) przy sporządzaniu formuł procesowych Jurys4ci prowadzili również działalnoșć dydaktyczną, która miała charakter prywatny i polegała na tym, że wokół jurystów gromadzili się chętni uczniowie, którzy przysłuchiwali się opiniom mistrza. Do najwybitniejszych jurystów tego okresu należeli: quintus mucius scaevola i servius sulpicius rufus

Answer 14

Początek okresu klasycznego zbiegł się z wprowadzeniem przez augusta nowej formy państwa, zwanej pryncypatem. Charakterystyczną cechą dla początków pryncypatu była wielość czynników prawotwórczych, która przejawiała się poprzez: aprobatę prawa zwyczajowego, działalność prawotwórczą zgromadzeń ludowych, senatu, cesarzy, magistratur i jurysprudencji. W miarę umacniania się cesarstwa obserwuje się wyraźną tendencję do redukcji wielości czynników prawotwórczych. Pod koniec Iw zgromadzenia ludowe zaprzestały działalności, zanikły ustawy. W początkowym okresie uprawnienia ustawodawcze przejął senat, wydając senatus consulta, w miarę jednak wzrostu pozycji princepsa ta forma stanowienia prawa zanikła. W II w zakończyła się także prawotwórcza działalność magistratur (ich kresem było skodyfikowanie edyktu pretorskiego). Cesarze po kolei więc eliminują od udziału w tworzeni prawa: zgromadzenia ludowe, magistraturę, senat i wreszcie - jurysprudencję. Pod koniec pryncypatu jedynym czynnikiem prawotwórczym był cesarz, a miejsce dotychczasowych źródeł prawa zajęły konstytucje wydawane przez cesarzy. Zanim to jednak nastąpiło, działalność jurysprudencji rzymskiej osiągnęła apogeum swojego rozwoju. Inną charakterystyczną cechą tego okresu było duże skomplikowanie systemu prawnego. Redukcja czynników prawotwórczych nie oznaczała radykalnego uproszczenia obowiązującego systemu prawnego. W prawie klasycznym - stare konstrukcje prawne koegzystowały z zupełnie nowymi i nowoczesnymi. W tym labiryncie prawnym z pełną swobodą poruszali się jedynie uczeni prawnicy - co sprzyjało rozwojowi jurysprudencji klasycznej, która znakomicie radziła sobie z historycznym nawarstwianiem Obowiązującego prawa: ius quiritium - ius civile ius praetorium - ius honorarium, ius peregrinorum i ius gentium

Answer 15

Zaprowadzony przez augusta nowy ustrój państwa okazał sie9 bardzo korzystny dla rozwoju nauki prawa. Jurysprudencja szczyty swojej świetności osiągnęła w okresie od augusta do połowy III w.n.e. Z tego okresu pochodzi ius publice respondendi - przywilej nadawany niektórym jurystom do udzielania opinii prawnych pod autorytetem cesarza. Przywilej ten doprowadził do powstania nowej kategorii jurystów o autorytecie uznanym przez cesarza, którzy w istotny sposób wpływali na orzecznictwo - zgodna ich opini była wiążąca dla sądu. Działalność jurystów nakierowana była na cele praktyczne. Ich podstawowym zadaniem było znalezienie przepisów prawa dla konkretnych przypadków, co dokonywało się poprzez udzielanie porad prawnych zarówno osobom prywatnym, magistraturom oraz sędziom. Inną formą aktywności jurystów była na cele ich działalność pisarska, która odznaczała się bardzo wysokim poziomem i różnorodnością. Do najbardziej rozpowszechnionych form należały: - digesta - obszerne dzieła, obejmujące systematyczne i całościowe opracowanie rozstrzygnięć prawnych danego autora, zawierające zarówno ius civile jak i ius honorarium - komentarze do pszczególnych ustaw, edyktów magistratur oraz dzieł dawniejszych prawników - podręczniki do nauczania prawa - opracowania monograficzne poszczególnych instytucji prawnych, np o fideikomisach, testamentach, o opiekach Juryści okresu klasycznego, podobnie jak w poprzednich okresach prowadzili działalność dydaktyczną i naukową. Nauczanie miało charakter prywatny i opierało się na osobistym kontakcie ze słuchaczami. W I i II w zostały utworzone dwie słynne szkoły: sabinianów i prokulianów. Wybitni prawnicy tego okresu to labo, sabinus, celsus. W dorobku tego okresu widać mistrzostwo w opanowaniu techniko prawniczej, ścisłość sformul1owań, jasność konstrukcji, drobiazgową obróbkę szczegółów, przy jednoczesnej oszczędności środków wyrazu

Answer 16

W okresie pryncypatu cesarze prowadzili działalność ustawodawczą przez wydawanie konstytucji (constitutiones principis), którym od połowy II w przyznano moc równą ustawie. Konstytucję obejmowały wszystkie dziedziny życia publicznego i prywatnego, zwłaszcza zagadnienia z zakresu prawa państwowego, administracyjnego oraz karnego. W sprawach prywatnych ograniczały się najczęściej do indywidualnych i doraźnych rozstrzygnięć konkretnych przypdków. Sam cesarz nie był związany ustawami.

Answer 17

- decreta (dekrety) - orzeczenia sądowe wydawane w sprawach cywilnych i karnych, które trafiały przed sąd cesarski w pierwszej instancji lub w trybie apelacji. Dotyczyły konkretnych przypdków, ale z racji autorytetu cesarza nabierały charakteru rozstrzygnięć ogólnie obowiązujących, na których opierali się sędziowie prowadzący podobne sprawy - edicta (edykty) - cesarzowi jako najwyższemu władcy przysługiwało ius edicendi. Przy objęciu stanowiska, a w razie potrzeby w każdej chwili, ogłaszali w postaci edyktów normy obowiązujące na obszarze całego państwa, bądź na określonym terytorium. Za najdonioślejszy uznaje się edykt cesarza karakali w sprawie nadania powszechnego obywatelstwa mieszkańcom państwa - rescripta (reskrypty) - odpowiedzi cesarzy na pytania urzędników sędziów, zwykłych obywateli na pytania z dziedziny prawa publicznego i prywatnego. Rozstrzyganie tą drogą doprowadziło z czasem do wytworzenia się tzw procesu reskryptowego - mandata (mandaty) - pisemne instrukcje cesarzy dla urzędników, zwłaszcza namiestnków prowincji. Dotyczyły głównie spraw administracyjnych, szczególnie dotyczących wykonywania prawa. Niekiedy kształtowały sytuację prywatno-prawną obywateli (np zakaz małżeństwa żołnierzy)

Answer 18

Za dominatu władza ustawodawcza niepodzielnie należała do cesarza, który wykonywał ją poprzez wydawanie konstytucji zwanych leges generales. Były one stosunkowo liczne. Celem łatwiejszego dostępu o nich, począwszy od końca IIIw tworzono zbiory tych ustaw, zwane kodeksami. W okresie dominatu nastąpił upadek nauki prawa. Na potrzeby praktyki zostały sporządzone zbiory prywatne, zawierające ustawy cesarskie oraz fragmenty prac jurystów okresu klasycznego. Juryści okresu dominatu, zazwyczaj anonimowi i niesamodzielni, pracowali w warunkach daleko mniej sprzyjających niż poprzednicy. Nie tworzyli już nowych dzieł, lecz nastawieni byli na przetwarzanie i dostosowywanie dzieł prawników klasycznych do współczesnych potrzeb społecznch i gospodarczych. W ten sposób powstawało prawo zwane wulgarnym, znacznie uboższe w treści miej doskonałe co do formy niż prawo klasyczne. Cesarze zaprzestali nadawania ius respondendi i sami przejęli funkcje wyjaśniania wątpliwości natury prawnej. O okresie dominatu sposób kształcenia prawników zmienił się radykalnie. Funkcję kształcenia prwników przejęło na siebie państwo, tworząc i utrzymując regularne uczelnie prawnicze ze stałą obsadą profesorską i ustalonymi programami nauczania. Jako odrębny podokres prawa poklasycznego można wyróżnić okres prawa justyniańskiego, w którym powstała kodyfikacja dokonana na polecenie cesarza Justyniana. Drugim kompleksem materiału prawnego, obok nowego ustawodawstwa cesarskiego (leges), było prawo dawne (ius). Pod wzdlędem objętości ius było bardziej obfite niż leges, przy tym jego charakter był bardziej skomplikowany. Leges natomiast było prawem obowiązującym.

Answer 19

W okresie dominatu jedynym źródłem “nowego prawa” (ius novum) było ustawodawstwo cesarskie. Z dawnych odmian konstytucji cesarskich zanikają ,mandata, mniejszą rolę odgrywają decreta, liczne rescripta towarzyszą zanikowi działalności opiniodawczej jurystów i rozwojowi procesu reskryptowego. Najistotniejszą rolę odgrywają dicta. Normalnym sposobem publikacji było rozesłanie do wiadomości urzędnikom, którzy tekst wywieszali do wiadomości ogółu w swojej siedzibie. W praktyce istniały poważne luki w znajomości obowiązujących przepisów prawa i w ich stosowaniu. Tym brakom miały zaradzić trzy kolejne zbiory legs: - codex gregorianum - codex hermogenianus - codex theodesianus

Answer 20

Uporządkowany prywatny zbiór konstytucji cesarskich z kresu od cesarza Hadriana do 291r. Zestawienia tego dokonał nieznany gregorius, najprawdopodobniej urzędnik, który miał dostęp do cesarskich archiwum

Answer 21

Było to uzupełnienie poprzedniego kodeksu dokonane w obrębie panowania Dioklecjana. Zbiór opracował hermogenianus, również urzędnik cesarski posiadający dostęp do archiwum

Answer 22

Pierwszy oficjalny zbiór ustaw cesarskich. Prace kodyfikacyjne zostały podjęte przez cesarza Teodozjusza II, który w tym celu powołał specjalną 16-osobową komisję, składającą się z wysokich urzędników. Objął tylko konstytucj cesarski e(leges), począwszy od wydania za Konstantyna wielkiego. Komisja otrzymała od cesarza upoważnienie do dokonywania przeróbek w konstytucjach tak, aby pozostało tylko to co było jeszcze przydatne. Kodeks teodozjański jest przede wszystkim zbiorem prawa publicznego. Z szesnastu ksiąg prawu prywatnemu poświęcono tylko cztery, dlatego też po jego ogłoszeniu obowiązywały kodeksy: gregoriański i hermogenianński. Konstytucję wydane od 312r obowiązywały nadal tylko wtedy, jeśli zostały włączone do kodeksu i tylko w wersji w nim ustalonej

Answer 23

Politycznym celem Justyniana było odbudowanie dawnego imperium Romanum, a jednym z środków do tego celu - uporządkowanie systemu prawnego. Na kodyfikację Justyniana składają się: - insatytucje - wstępny podręcznik do nauki prawa, o mocy ustawy, zaadresowany do młodzieży “żądnej wiedzy prawniczej”. Ułożone zostały przez komisję składającą się z tryboniana oraz dwóch profesorów. Materiał zebrano głównie z instytucji i innych dzieł gaiusa. Zawierają wykład prawa obowiązującego. Krótki wstęp dotyczy ogólnych pojęć i źródeł prawa, dalsza część - prawa cywilnego i procesu cywilnego. Ostatni tytuł odnosi się do prawa karnego. Układ oparty na systematyce personae-res-actiones - digesta - urzędowy, podniesiony do rangi ustawy zbiór fragmentów pism jurystów, głównie okresu klasycznego. Połowė materiału, głównie dotyczącego prawa prywatnego, stanowiły fragmenty pism Ulpiana i paulusa. Komisja, której prewodniczył trybonian, otrzymała od cesarza wskazówki i daleko idące pełnomocnictwa - kodeks - zbiór konstytucji cesarskich. Miał dwie edycje: pierwsza z nich - to ogłoszony w 529r codex. Dzieło to nie odpowiadało nowemu stanowi prawnemu, więc zostało uchylone. W 533r justynian powołał nową komisję z trybonianianem na czele. Nowy codex iustinianus ogłoszono w 534r. Zawierał w większym stopniu “prawo nowe”, jego treść odzwierciedlała aktualne potrzeby państwa. Istniała przewaga prawa prywatnego, ale było również prawo karne, administracyjne, prawo ustrojowe, finansowe, kościelne. Nowele - ustawy Justyniana, które wydano po zakończeniu kodyfikacji. Nowele dotyczyły przede wszystkim prawa publicznego (administracyjnego i kościelnego). W zakresie prawa prywatnego dotyczyły głównie prawa rodzinnego i spadkowego. Corpus iuris civilis - justynian traktował instytucje, digesta i kodeks jako jedną całość - wszystkie miały obowiązywać na równi. W średniowieczu całość tą zaczęto nazywać corpus iuris civilis