prawa człowieka Flashcards
prawa człowieka - definicja
Podstawowe, niezbywalne i uniwersalne prawa przysługujące człowiekowi bez względu na rasę, kolor skóry, płeć, język, religię, poglądy, pochodzenie narodowe lub społeczne, majątek, urodzenie, stan zdrowia i inne.
charakter praw człowieka
- PRZYRODZONE - przysługują od chwili urodzenia (a czasem nawet od poczęcia) do chwili śmierci
- NIEZBYWALNE - nie możemy się ich pozbawić, komuś przekazać ani sprzedać
- NIENARUSZALNE - (podstawowe)
- POWSZECHNE (uniwersalne) - przysługują wszystkim ludziom w każdym państwie, społeczeństwie
prawa człowieka pozytywne i negatywne
Od praw człowieka (praw pozytywnych) należy odróżnić wolności, często nazywane prawami człowieka negatywnymi. Oznaczają one obowiązek powstrzymania się władzy państwowej od działań w określonych obszarach naszego życia, np. wolność osobista, wolność słowa, wyznawania, swoboda poruszania się czy zakaz tortur. Wolności mogą być osobiste albo polityczne.
Prawa to roszczenia dotyczące określonego działania państwa, np. prawo do nauki, prawo do sądu, prawo do godziwego wynagrodzenia.
generacje praw człowieka
Pod koniec lat 70 XX wieku francuski prawnik Karel Vasak zaproponował wyodrębnienie praw człowieka i wprowadził pojęcie trzech generacji praw człowieka
I GENERACJA - PRAWA OSOBISTE I POLITYCZNE
- mają charakter indywidualny
- stanowią ochronę przez zbytnią ingerencja państwa w życie prywatne obywateli
- mają charakter negatywny - państwo powinno powstrzymać się od pewnych działań w stosunku do obywateli
- geneza: okres rewolucji francuskiej+ francuska Deklaracja praw człowieka i obywatela z 1789
- zapisane w polskiej Konstytucji (rozdział II)
Przykłady OSOBISTYCH praw człowieka I generacji:
- prawo do życia
- zakaz niewolnictwa
- prawo do wolności, bezpieczeństwa
- swoboda wyboru miejsca zamieszkania
- równość wobec prawa
- zasada niedziałania prawa wstecz
- wolność sumienia, myśli, wyznania
- prawo własności, wolność słowa
- prawo do prywatności, tajemnicy korespondencji
- wolność od tortur lub innego nieludzkiego lub poniżającego traktowania
- prawo do posiadania rodziny
- równe prawa małżeńskie kobiet i mężczyzn
Przykłady OBYWATELSKICH (politycznych) praw człowieka I generacji:
- prawo do obywatelstwa
- prawo wyborcze (czynne i bierne)
- prawo do zrzeszania się
- prawo do zgromadzeń
- prawo do udziału w życiu publicznym
- prawo do skargi na działalność organów państwowych
- prawo do informacji
II GENERACJA - PRAWA EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE (SPOŁECZNO-GOSPODARCZE)
- mają charakter indywidualny
- mają charakter pozytywny - nakładają na państwo obowiązek realizacji pewnych świadczeń w stosunku do obywateli
- stopień ich realizowania zależy od zamożności danego państwa
- u podstaw II generacji praw człowieka legły postulaty socjalistyczne
- zapisane w polskiej Konstytucji (rozdział II)
Przykłady ekonomicznych praw człowieka II generacji:
- prawo do pracy
- prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę i godnych warunków pracy
- prawo do związków zawodowych
Przykłady socjalnych praw człowieka II generacji:
- Prawo do ochrony zdrowia
- Prawo do ochrony w razie bezrobocia
- Prawo do ochrony małżeństwa
- Prawo do wypoczynku
- Prawo do zabezpieczenia społecznego
- Prawo do ochrony młodocianych
Przykłady kulturalnych praw człowieka II generacji:
- wolność działalności artystycznej
- prawo do korzystania z dóbr kultury
- prawo do nauki
- prawo do prowadzenia badań naukowych
- prawo do uczestnictwa w życiu kulturalnym
III GENERACJA - PRAWA SOLIDARNOŚCIOWE (KOLEKTYWNE)
- mają charakter zbiorowy
- wymagają zaangażowania państw i społeczeństw całego świata
- nie ma ich w polskiej Konstytucji
- wyodrębnione niedawno
Przykłady solidarnościowych praw człowieka III generacji:
- prawo do demokracji
- prawo do czystego środowiska
- prawo do życia w pokoju
- prawo do dostępu do czystej wody
- prawo do rozwoju
- prawo do pomocy humanitarnej
- prawo do ochrony danych osobowych
IV generacja praw człowieka?
Pojawia się postulat wyodrębnienia IV generacji praw człowieka. Miałyby to być m.in. prawa mniejszości seksualnych, np. do zawierania związków małżeńskich bez ograniczeń czy adopcji dzieci
prawa człowieka a prawo do aborcji
RPO Marcin Wiącek w 2004 r. stwierdził, że w świetle orzecznictwa sądów nie istnieje taka kategoria jak “prawo do aborcji” rozumiane jako wolność czy prawo człowieka. Jest to pewne pojęcie obecne w debacie politycznej, ale nie ma oparcia w Konstrukcji czy międzynarodowych traktatach.
RPO wskazał, że ETPC wskazał, że z EKPC nie wynika prawo do aborcji. Przepisy prawa pozwalają w pewnych okolicznościach dopuszczać przerywanie ciąży, ale nie wynika to z prawa podmiotowego.
RPO wskazał, że TK w wyroku z 1997 (wydanym w pełnym składzie) zajął stanowisko, zgodnie z którym ludzki płód jest istotą, której przysługuje prawo do życia. W orzecznictwie ETPC mówi się, że płód ludzki jest istotą, która należy do gatunku ludzkiego i dlatego przysługuje mu ochrona. Według RPO rozstrzygnięcie tego dylematu światopoglądowego należy do ustawodawcy.
prawa niederogowalne
prawa których nie można ograniczyć ani pozbawić nawet podczas stanów nadzwyczajnych
Przykłady praw niederogowalnych:
- godność człowieka
- obywatelstwo
- ochrona życia
- humanitarne traktowanie
- ponoszenie odpowiedzialności karnej
- prawo dostępu do sądu
- dobra osobiste
- wolność sumienia i religii
- prawo do petycji
- ochrona rodziny i dziecka
- niedopuszczalne jest również ograniczenie wolności i praw człowieka i obywatela wyłącznie z powodu rasy, płci, języka, wyznania lub jego braku, pochodzenia społecznego, urodzenia oraz majątku
Przyczyny łamania praw człowieka na świecie:
- PRAWNE - część państw uznaje, że prawa człowieka ograniczają ich suwerenność. Często stosowane są w nich niehumanitarne kary. Przykłady: Rosja, Białoruś. Według wielu osób kara śmierci jets niezgodna z europejskimi ideami praw człowieka.
- EKONOMICZNE - ten typ łamania praw człowieka polega na tym, że biedna, niewykształcona ludność nawet nie próbuje egzekwować swoich praw, ze względu na niski stan świadomości. Ponadto idea walki o prawa człowieka schodzi na dalszy plan, kiedy trzeba walczyć o byt i pracować muszą nawet dzieci. Ten typ przyczyn charakterystyczny jest dla Afryki, kranów Ameryki Łacińskiej, czy Azji Południowo-Wschodniej.
- POLITYCZNE - w tego typu państwach rządy totalitarne usiłują utrzymać swoją władzę w oparciu o łamanie praw człowieka. Manifestowanie własnego zdania jest surowo karane. Klasycznym przykładem są Chiny, kiedy w 1989 r. doszło do wydarzeń na Placu Tian’anmen w Pekinie. Od kwietnia do czerwca miały miejsce strajki głównie studentów żądających liberalizacji ustroju komunistycznego. Odpowiedź władz - protest został stłumiony siłą. Oficjalnie władze przyznały się do 242 ofiar, nieoficjalnie organizacje chroniące te prawa mówiły nawet o 2600 zabitych. Inne modelowe kraje to np. Kuba czy Korea Północna.
- KULTUROWE - prawa człowieka wywodzą się z europejskiej kultury, w innych regionach świata społeczeństwo jest ukształtowane przez inną tradycję czy religię. Są to kraje ortodoksyjnego islamu (Iran, Afganistan i inne)
Instytucje ochrony praw człowieka w Polsce
- prawa i wolności zagwarantowane w Konstytucji RP (rozdział II)
- skarga konstytucyjna (art. 79)
- Rzecznik Praw Obywatelskich
- Rzecznik Praw Dziecka
ZASADA PROPORCJONALNOŚCI w ograniczaniu praw i wolności człowieka
W art. 31 ust. 1 Konstytucji została zawarta tzw. zasada proporcjonalności - ograniczyć prawa i wolności jednostki można tylko po łącznym spełnieniu poniższych warunków:
1) musi to nastąpić w drodze ustawy
2) musi tego wymagać bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny, ochrona zdrowia, środowiska, moralności publicznej czy ochrona praw innych osób
3) musi to nastąpić jedynie w takim zakresie, by nie naruszało istoty określonych wolności lub praw
godność w polskiej Konstytucji
art. 30 - przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych
Międzynarodowy system ochrony praw człowieka
- System powszechny (ONZ i organizacje wyspecjalizowane NZ)
- Systemy regionalne (np. Rada Europy, Unia Europejska, OBWE, OPA, Afrykański Trybunał Praw Człowieka i Ludów)
- System pozarządowy - organizacje pozarządowe NGO
(Amnesty International, Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca, Human Rights Watch)
Powszechna deklaracja praw człowieka
- pierwszy ogólnoświatowy katalog praw człowieka
- przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 10 grudnia 1948!
- nie jest wiążąca – tzw. soft law (w praktyce nie ma żadnej mocy prawnej)
- prawa zapisane w Powszechnej deklaracji praw człowieka doprecyzowano w uchwalonych przez ONZ w 1966 r. paktach praw człowieka
- na pamiątke jej uchwalenia 10 grudnia obchodzony jest jako Dzień Praw Człowieka
Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka
10 grudnia
