ONZ Flashcards
powstanie - Liga Narodów
Pomysłodawcą Ligi Narodów był amerykański prezydent Woodrow Wilson. Utworzenie organizacji miało przyczynić się do zaprzestania wojen i ułożenia pokojowych stosunków między państwami. Celem było kontrolowanie przestrzegania prawa międzynarodowego, postanowień traktatów oraz współpraca międzynarodowa w kwestiach gospodarczych i społecznych. LIGA NARODÓW, POWOŁANA DO ISTNIENIA W 1919 NA MOCY PAKTU LIGI NARODÓW, BYŁA PIERWSZĄ W DZIEJACH ORGANIZACJĄ ZBIOROWEJ OBRONY. Funkcjonowała według zasady, że w razie agresywnego zachwiania wobec jednego z członków, wszyscy pozostali powinni pomoc ofierze napaści. Utrzymaniu międzynarodowego bezpieczeństwa miały służyć sankcje ekonomiczne i militarne oraz procedura pokojowego rozstrzygania sporów przy pomocy Stałego Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości
klęska Ligii Narodów
LN nie wywarła jednak istotnego wpływu na poczynania państw członkowskich. Współpracę utrudniały sprzeczności interesów wielkich mocarstw, w tym UK i Francji, oraz dążenia polityków niektórych państw do zburzenia ładu wersalskiego, przede wszystkim Niemiec, Japonii i Włoch. Do zmniejszenia znaczenia Ligii przyczynił się też fakt, że nie przystąpiło do niej USA. W sumie do LN należało 56 państw. SIEDZIBĄ ORGANIZACJI BYŁA GENEWA. Funkcjonowanie LM często podaje się jako przykład fiaska międzynarodowej współpracy politycznej, chociaż starania j j członków przyniosły pewne efekty - np. rozwiązanie sporu fińsko-szwedzkiego o Wyspy Alandzkie w 1920 (należą do 🇫🇮, językiem urzędowym jest 🇸🇪) czy konfliktu grecko-bułgarskiego z 1925. LN również otoczyła opieką mniejszości narodowe i bezpaństwowców oraz walczyła o polepszenie statusu kobiet. Poniosła klęskę w dniu wybuchu II WŚ oraz w wydarzeniach ten dzień poprzedzających, np. remilitaryzacja Nadrenii w 1936 czy Anschluss Austrii w 1938. W związku z powstaniem ONZ w 1945, LN została formalnie rozwiązana w 1946, chociaż praktycznie nie funkcjonowała podczas II WŚ.
Liga Narodów - powstanie i rozwiązanie
powstanie: 28 czerwca 1919
rozwiązanie: 18 kwietnia 1946
powstanie ONZ
Starania o utworzenie nowej organizacji powszechnej wiążą się z koalicją antyhitlerowską. Inicjatorami tych działań byli przedstawiciele USA i UK, którzy 14 sierpnia 1942 podpisali Kartę Atlantycką. Krótko po tym karta została ratyfikowana przez pozostałe państwa sprzymierzone.
Karta Atlantycka
14 sierpnia 1941
Ośmiopunktowa deklaracja podpisana 14 sierpnia 1941 r. przez Winstona Churchilla I Franklina Delano Roosevelta na pokładzie okręgu HMS Prince of Wales, kotwiczącego u wybrzeży Nowej Funlandii na Oceanie Atlantyckim (dlatego taka nazwa). Określała cele polityki UK i USA w okresie II WŚ i po jej zakończeniu oraz zasady powojennych stosunków międzynarodowych. Najważniejsze cele: prawo wszystkich narodów do posiadania własnych rządów i własnego niepodległego państwa, do rozwoju gospodarczego i życia w pokoju. Karta eksponowała zasadę pokojowego rozstrzygania sporów międzynarodowych, zgodnie z zasadami sprawiedliwości i prawa międzynarodowego, wyrażała nadzieję na ustanowienie po ostatecznym zniszczeniu tyranii nazistowskiej trwałego pokoju, wspominała o potrzebie wprowadzenia w przyszłości stałego systemu bezpieczeństwa na szerszą skalę oraz o potrzebie zmniejszenia zbrojeń.
Deklaracja Narodów Zjednoczonych (Deklaracja Waszyngtońska)
1 styczeń 1942
Deklaracja podpisana 1 stycznia 1942 roku przez przedstawicieli 26 państw w Waszyngtonie; była następnym po Karcie Atlantyckiej dokumentem poprzedzającym utworzenie ONZ; zobowiązywała się do walki z państwami faszystowskimi i nie zawierania z nimi odrębnego rozejmu ani pokoju. Głosiła też, że państwa członkowskie użyją wszystkich sił oraz potencjału gospodarczego i politycznego w walce z hitleryzmem. Deklaracja była pierwszym oficjalnym dokumentem, w którym pojawiło się zaproponowane przez Franklina D. Roosevelta określenie Narody Zjednoczone.
powstawanie ONZ
Od sierpnia do października 1944 przedstawiciele Francji, Chin, UK, USA i ZSRR przebywali w Dumbarton Oaks w Waszyngtonie, gdzie przedyskutowano zakres, cele i sposoby działania nowej organizacji.
Na konferencję Narodów Zjednoczonych zwołaną do Sam Francisco w dniach od 25 kwietnia do 26 czerwca zjechały się delegacje z całego świata. Dokument końcowy - Kartę Narodów Zjednoczonych - będąca statutem nowo powołanej organizacji 26 czerwca 1945 podpisało ostatecznie 51 państw.
Karta Narodów Zjednoczonych - statut ONZ
26 czerwca 1945
ONZ - rozpoczęcie funkcjonowania
24 października 1948
- wtedy protokoły ratyfikacyjne na ręce rządu USA złożyło 5 wielkich mocarstw oraz większość sygnatariuszy Karty NZ.
- obchodzony jest wtedy Dzień Narodów Zjednoczonych
- na konferencji w SF pojawiły się dwie polskie delegacje: rządu emigracyjnego (londyńskiego) i komunistycznego Rządu Tymczasowego. Polska była 51 krajem uznanym za członka założyciela ONZ (bo strona polska należała do koalicji antyhitlerowskiej I była sygnatariuszem Deklaracji Narodów Zjednoczonych). Pierwsza sesja Zgromadzenia Ogólnego rozpoczęła się 10 stycznia 1946 w Londynie. Wzięli w niej udział wszyscy członkowie - 51 państw.
pierwsza sesja Zgromadzenia Ogólnego ONZ
10 stycznia 1946 w Londynie
Organizacja Narodów Zjednoczonych ONZ - najważniejsze informacje
- podstawa prawna działania: Karta Narodów Zjednoczonych
- jest to akt założycielski i statut ONZ
- podpisana: 26 czerwca 1945 San Francisco
- weszła w życie: 24 października 1945
- określa cele i zasady działania ONZ oraz strukturę i kompetencje głównych organów
- liczba państw stron: 193
- nazywana cząstek Konstytucją ONZ
powstanie ONZ
24 październik 1945
ONZ - co to?
Organizacja Narodów Zjednoczonych to międzynarodowa organizacja rządowa zrzeszająca 193 kraje współpracujące na rzecz pokoju i bezpieczeństwa na świecie, rozwijania przyjaznych stosunków między narodami, a także postępu społecznego, lepszych standardów życia i praw człowieka. ONZ jest najbardziej znana z działań pokojowych, rozwiązywania konfliktów i pomocy humanitarnej
siedziby ONZ
główna: Nowy Jork
inne: Genewa, Wiedeń, Nairobi
języki robotnicze ONZ
arabski, angielski, chiński, francuski, hiszpański, rosyjski
sekretarz generalny ONZ
Antonio Guterres (Portugalia)
do kontroli ONZ NIE NALEŻĄ!
a) status państwa-obserwatora: Watykan (Stolica Apostolska), Palestyna (uznawana przez około 140 państw)
b) status niepaństwowego obserwatora: Zakon Maltański (uznawany jako podmiot prawa międzynarodowego), Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża
c) państwa nieuznawane przez część społeczności międzynarodowej: m.in Kosowo, Tajwan, Sahara Zachodnia, Naddniestrze, Abchazja, Cypr Północny, Somaliland, Górski Karabach (do 2023)
! Watykan to jedyne w pełni suwerenne i powszechnie uznawane na arenie międzynarodowej państwo, które nie należy do ONZ !
najnowsze przyłączone państwa
- 2011 - Sudan Południowy
- ostatnie europejskie państwo, które dołączyło to Czarnogóra w 2006
cele ONZ
- utrzymanie międzynarodowego bezpieczeństwa poprzez pokojowe rozwiązywanie sporów, łagodzenie sytuacji, które mogą prowadzić do konfliktów zbrojnych, a także skuteczną zbiorową reakcję na przejawy agresji i inne oznaki naruszenia pokoju
- rozwijanie przyjaznych stosunków oraz umacnianie powszechnego pokoju z poszanowaniem praw każdego narodu do samostanowienia i równouprawnienia
- promowanie współpracy międzynarodowej na polu gospodarczym, społecznym i kulturalnym
- przestrzeganie praw człowieka i podstawowych wolności niezależnie od rasy, płci, języka lub wyznania
zasady działania ONZ
- zasada suwerennej równości członków - każdemu państwu członkowskiemu przysługuje jeden, równie ważny głos w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ (bez względu na potencjał polityczno-gospodrczy kraju)
- zasada nieinterwencji - sprawy, które należą do kompetencji wewnętrznej państw, są pozostawiane decyzjom organów krajowych
- zasada wykonywania zobowiązań międzynarodowych (dotrzymywania umów, pacta sunt servanda) - zakłada postępowanie w dobrej wierze w zakresie wypełniania postanowień Karty Narodów Zjednoczonych
- zasada pokojowego rozwiązywania sporów - dotyczy pokojowego sposobu rozstrzygania konfliktów
- zasada wyrzeczenia się siły - oznacza powstrzymanie się od użycia siły, a także groźby jej użycia przeciwko integralności terytorialnej oraz niezawisłości politycznej innego państwa
- zasada bezpieczeństwa zbiorowego - rozumiana jako obowiązek opowiedzenia się zawsze po stronie ofiary napaści, a nie agresora
kto może zostać członkiem; wyjście, usunięcie z organizacji
Członkiem ONZ, według artykułu 4. Karty NZ może być “każde państwo miłujące pokój, które przyjęło zobowiązania zawarte w Karcie” i zdaniem ONZ “jest w stanie je wypełniać”. Przyjęcie następuje na podstawie uchwały Zgromadzenia Ogólnego podjętej na zlecenie Rady Bezpieczeństwa. Karta NZ nie określa konkretnych procedur wystąpienia z ONZ, wystąpienie takie jest więc możliwe na mody jednostronnej deklaracji. Jak dotąd z ONZ wystąpiło tylko jedno państwo - Indonezja w 1965, jednak powróciła rok później. Za uporczywe łamanie zasad Karty NZ państwo członkowskie może być usunięte z ONZ przez Zgromadzenie Ogólne ma wniosek Rady Bezpieczeństwa. Taka sytuacja miała miejsce w 1992, gdy wykluczono z ONZ Jugosławię. Dyskutowano także nad wykluczeniem RPA za stosowanie apartheidu. Istnieje też procedura zawieszenia w prawach członka, podejmowana przez Zgromadzenie Ogólne na wniosek Rady Bezpieczeństwa (w obu przypadkach większością ⅔ głosów)
siły pokojowe ONZ
Zwane też niebieskimi/błękitnymi beretami/hełmami - część sił zbrojnych państw oddanych do dyspozycji ONZ w celu przeprowadzenia konkretnych operacji pokojowych. Siły te powoływane są w trybi doraźnym przez Zgromadzenie Ogólne lub Radę Bezpieczeństwa ONZ, zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych. W założeniach ONZ, siły pokojowe stanowią - dla państw w nich uczestniczących - nieprzymusowy instrument kontroli konfliktów zbrojnych
przykładowe misje pokojowe ONZ:
- Misja Tymczasowej Administracji ONZ w Kosowie (UNMIK) - misja ONZ w Kosoęęęwie w 1999
- 1974 - UNDOF - siły ONZ ds. Nadzoru Rozdzielenia Wojsk na Wzgórzach Golan (dużo Polaków)
- 2002 - UNAMA - Misja ONZ w Afganistanie
kto tworzy ONZ?
System Narodów Zjednoczonych tworzy ONZ, ale także kilkadziesiąt powiązanych z nim organizacji i instytucji, niektóre powstały jeszcze przed samym utworzeniem ONZ. Są to przede wszystkim tzw. organizacje wyspecjalizowane (agendy) ONZ oraz fundusze i programu Narodów Zjednoczonych
