Pennod 4 - Cemeg y Metelau Trosiannol Bloc d

Question 1

Diffiniwch elfen drosiannol

Answer 1

Metel sydd gydag is-blisgyn d sydd wedi’i lenwi’n rhannol yn ei atom neu yn ei ionau sefydlog

Question 2

Ysgrifennwch adeiledd electronig ar gyfer;

1) Manganis (Rhif atomig 25)
2) Galiwm (Rhif atomig 31)

Answer 2

1)

1s 2s 2p 3s 3p 3d 4s 4p

= = === = === >>>>> =

2)

1s 2s 2p 3s 3p 3d 4s 4p

= = === = === ===== = >

= - Dau electron

> - Un electron

Question 3

Ysgrifennwch adeiledd electronig ar gyfer;

1) Cromiwm (Rhif atomig 24)
2) Copr (Rhif atomig 29)

Answer 3

1)

1s 2s 2p 3s 3p 3d 4s 4p

= = === = === >>>>> >

1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p⁶ 3d⁵ 4s¹

2)

1s 2s 2p 3s 3p 3d 4s 4p

= = === = === ===== >

1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p⁶ 3d¹⁰ 4s¹

Question 4

Eglurwch pam mae copr a chromiwm yn eithriadau i’r rheolau adeiledd electronig ar gyfer yr elfennau trosiannol bloc d

Answer 4

Oherwydd bod gwahaniaeth rhwng egni’r orbitalau 3d a 4s yn fach a bod angen egni ychwanegol i baru electronau, mae’r adeileddau hyn yn fwy sefydlog na’r adeileddau eraill. Mae plisg yn fwy sefydlog os ydynt yn llawn neu’n hanner llawn

Question 5

Diffiniwch ligand. Enwch y cyfuniad wrth i ligand bondio gydag ion metel trosiannol

Answer 5

Ligand yw moleciwl bach sydd gyda phar unig sy’n gallu ffurfio bond gyda metel trosiannol. e.e. dwr, amonia..

Yr enw ar gyfuniad o ion metel trosiannol a’r ligandau yw cymhlygyn

Question 6

Yn nodweddiadol, disgrifiwch y ddau gymhlygyn mae metelau trosiannol yn ffurfio

Answer 6

Naill ai;

• 6 ligand wedi’u trefnu’n octahedrol (90°) o amglych yr atom metel (MWYAF CYFFREDIN)

Neu;

• 4 ligand wedi’u trefnu’n detrahedrol (109.5°) o amgylch yr atom metel (LLAI CYFFREDIN)

Question 7

Ysgrifennwch y cyfansoddyn metel trosiannol sy’n ffurfio cymhlygyn lliw;

1) gwyrdd golau
2) melyn
3) pinc

mewn hydoddiant

Answer 7

1) [Fe(H₂O)₆]²⁺
2) [Fe(H₂O)₆]³⁺
3) [Co(H₂O)₆]²⁺

Question 8

Ysgrifennwch y cyfansoddyn metel trosiannol sy’n ffurfio cymhlygyn lliw;

1) gwyrdd tywyll
2) glas

mewn hydoddiant

Answer 8

1) [Cr(H₂O)₆]³⁺
2) [Cu(H₂O)₆]²⁺

Question 9

Disgrifiwch adeiledd y cymhlygion [Cu(H₂O)₆]²⁺ a [Co(H₂O)₆]²⁺

Answer 9

Maent yn octahedrol, gydag un par unig o bob atom ocsigen yn y moleciwlau dwr yn bondio i’r ion metel

Question 10

Disgrifiwch yr adwaith rhwng amonia a [Cu(H₂O)₆]²⁺

Answer 10

Mae’n achosi i bedwar moleciwl amonia gymryd lle moleciwlau dwr, gan ffurfio hydoddiannau glas brenhinol sy’n cynnyws ionau [Cu(NH₃)₄(H₂O)₂]²⁺ Mae’r cymhlygyn hwn yn octahedrol sy’n gallu ffurfio isomer trans sef yr un mwyaf cyffredin neu isomer cis

Question 11

Esboniwch pam mae’r cymhlygyn [Cr(H₂O)₆]³⁺ yn wyrdd tywyll

Answer 11

Mae’r ligandau dwr yn achosi i’r orbitalau d ymrannu’n dri ag egni is a dau ag egni uwch. Gall electronau symud o lefelau egni is i rai uwch drwy amsugno amleddau arbennig o olau. Mae’r amleddau hyn yn cyfateb i’r gwahaniaeth egni (E=hf). Rydym yn gweld lliw’r golau sydd ddim yn cael ei amsugno, ac felly mae’r cymhlygyn hwn yn ymddangos yn wyrdd gan ei fod yn amsugno pob lliw arall

Question 12

Esboniwch pam mae rhai cymhlygion yn ddi-liw megis Cu(I)

Answer 12

Mae ganddynt adeiledd electronig ag is-blisgyn d llawn (d¹⁰) sy’n golygu nad oes orbitalau gwag i adael i electronau symud rhwng lefelau egni. Felly nid ydynt yn amsugno golau yn yr ystod weladwy ac maent yn ymddangos yn ddi-liw

Question 13

Disgrifiwch sut defnyddom y metelau trosiannol a chyfansoddion metelau trosiannol canlynol fel catalyddion;

1) Haearn
2) Nicel
3) Platinwm
4) Fanadiwm pentocsid, V₂O₅
5) Manganis deuocsid, MnO₂

Answer 13

1) Proses haber, i gynhyrchu amonia o nitrogen a hydrogen
2) Hydrogeniad olewau llysiau i ffurfio margarin
3) Ocsidiad amonia i ffurfio asid nitrig
4) Y broses gyffwrdd i ffurfio asid sylffwrig
5) Dadelfeniad catalytig hydrogen perocsid

Question 14

Diffiniwch gatalydd

Answer 14

Sylwedd sy’n cynyddu cyfradd adwaith cemegol drwy gynnig llwybr arall sydd ag egni actifadu is

Question 15

Diffiniwch gatalydd;

1) homogenaidd
2) heterogenaidd

Answer 15

1) Catalydd sydd yr un cyflwr ffisegol a’r adweithiau y mae’n catalyddu
2) Catalydd sydd mewn cyflwr ffisegol gwahanol i’r adweithiau y mae’n catalyddu

Question 16

Eglurwch pam mae metelau trosiannol yn gallu ymddwyn fel catalyddion

Answer 16

1) Mae eu horbitalau d wedi’u llenwi’n rhannokl gyda digon o orbitalau gwag i gyfuno gyda moleciwlau eraill. Gall moleciwlau gyda pharau unig ffurfio bondiau cyd-drefnol gyda’r atom metel gan ffurfio cymhlygion gan gynyddu adweithedd y rhywogaeth sydd wedi’i bondio gyda’r metel. Mae hyn yn cynyddu’r tebygolrwydd bydd adwaith yn digwydd
2) Mae cyflyrau ocsidiad amrywiol ionau’r metel trosiannol yn galluogi’r ion metel i weithredu fel catalydd mewn adweithiau rhydocs gan weithredu fel ocsidydd neu rydwythydd. Yna, gall y metel trosiannol fynd yn ol i’w gyflwr ocsidiad gwreiddiol drwy adweithio gyda moleciwlau arall.

Question 17

Gorffenwch yr adwaith canlynol;

⇔[Cr(H₂O)₅(OH)]²⁺ + H⁺

Answer 17

[Cr(H₂O)₆]³⁺

Question 18

Ysgrifennwch yr adwaith rhwng [Cr(H₂O)₃(OH)₃] ac OH^-

Answer 18

[Cr(H₂O)₃(OH)₃] + 3OH^- ⇔[Cr(OH)₆]^3- + 3H₂O

Question 19

Disgrifiwch yr adwaith rhwng [Cr(H₂O)₆]³⁺ a;

1) Sodiwm hydrocsid
2) Gormodedd o sodiwm hydrocsid

Answer 19

1) Gwaddod llwyd-gwyrdd o [Cr(H₂O)₃(OH)₃]
2) Mae’r gwaddod yn hydoddi gan roi hydoddiant gwyrdd tywyll o [Cr(OH)₆]^3-

Question 20

Disgrifiwch yr adwaith rhwng [Fe(H₂O)₆]²⁺ a;

1) Sodiwm hydrocsid
2) Gormodedd o sodiwm hydrocsid

Answer 20

1) Gwaddod gwyrdd tywyll o [Fe(H₂O)₄(OH)₂]
2) Rhywfaint o coch-frown i’w weld ar yr arwyneb oherwydd ocsidiad gan yr aer, ond yn bennaf, dim adwaith pellach

Question 21

Disgrifiwch yr adwaith rhwng [Fe(H₂O)₆]³⁺ a

1) Sodiwm hydrocsid
2) Gormodedd o sodiwm hydrocsid

Answer 21

1) Gwaddod coch-frown o [Fe(H₂O)₃(OH)₃]
2) Dim adwaith pellach

Question 22

Disgrifiwch yr adwaith rhwng [Cu(H₂O)₆]²⁺ a;

1) Sodiwm hydrocsid
2) Gormodedd o sodiwm hydrocsid

Answer 22

1) Gwaddod glas golau o [Cu(H₂O)₄(OH)₂]
2) Dim adwaith pellach