Pennod 1 - Atgenhedlu Rhywiol Mewn Bodau Dynol

Question 1

Disgrifiwch yr hormonau sy’n cael eu secretu yn ystod genedigaeth

Answer 1

Mae’r chwarren ol bitwidol yn secretu ocsitosin sy’n arwain at gyfangiadau’r myometriwm. Mae cyfangiadau hyn wedyn yn achosi secretu mwy o ocsitosin - adborth positif - gan achosi cyfangiadau cryfach a mwy aml. Mae’r chwarren bitwidol flaen yn secretu prolactin, sy’n arwain at gynhyrchu llaeth, ac mae hwn yn cael ei ryddhau o’r tethi wrth i ocsitosin achosi cyfyngiad y cyhyrau o gwmpas y dwythellau llaeth

Question 2

Yn y system genhedlu fenywol, disgrifiwch beth sy’n digwydd pob mis sy’n gwneud a’r ofariau

Answer 2

Mae un oocyt eilaidd yn cael ei ryddhau yn ystod ofwliad o arwyneb un o’r ofariau

Question 3

Disgrifiwch y broses sbermatogenesis

Answer 3

1) Mae celloedd epithelaidd cenhedlol diploid yn rhannu drwy gyfrwng mitosis i gynhyrchu sbermatogonia diploid
2) Mae sbermatocytau cynradd (2n) yn rhannu drwy gyfrwng meiosis i gynhyrchu sbermatocytau eilaidd (n)
3) Mae sbermatocytau eilaidd (n) yn cyflawni meiosis II i wneud sbermatidau (n)
4) Mae’r sbermatidau’n gwahaniaethu ac yn aeddfedu i ffurfio sbermatosoa (n)
5) Mae celloedd Sertoli yn darparu maetholion i sbermatosoa ac yn eu hamddiffyn nhw rhag system imiwnedd y gwryw
6) Mae celloedd interstitaidd yn secretu testosteron

Question 4

Diffiniwch gynhwysiant

Answer 4

Newidiadau i bilenni sberm sy’n ei wneud yn fwy hylifol ac yn caniatau i’r adwaith acrosom ddigwydd

Question 5

Enwch y peth sy’n secretu mwcws yn y system genhedlu wrywol

Answer 5

Y fesiglau semenol

Question 6

Disgrifiwch adeiledd oocyt eilaidd dynol

Answer 6

1) Mae diamedr ofwm nodweddiadol yn 120µm ac mae’n un o’r celloedd mwyaf yn y corff dynol
2) Mae brasterau ac albwminau yn y cytoplasm yn darparu maeth i’r embryo sy’n datblygu nes iddo fewnblannu ym mur y groth ac wedyn mae’r brych yn gallu darparu maetholion
3) Mae newidiadau i’r zona pellucida sy’n digwydd ar ol i un sbermatosoon fynd i mewn, yn atal polysbermedd (mwy o sberm yn mynd i mewn)

Question 7

Disgrifiwch yn fanwl y digwyddiadau yn ystod y gylchred fislifol ddynol ar ddiwrnod 5

Answer 7

Mae hormon symbylu ffoliglau, FSH, yn cael ei ryddhau o’r chwarren bitwidol flaen gan gynorthwyo’r ffoligl Graaf i aeddfedu a symbylu’r broses o gynhyrchu’r hormon steroid, oestrogen yn yr ofari. Effaith oestrogen yw cynyddu trwch a fasgwlaredd leinin y groth, yr endometriwm, i baratoi am fewnblaniad ofwm ffrwythlon

Question 8

Diffiniwch;

1) droffoblast
2) fewnblaniad

Answer 8

1) Y celloedd sy’n ffurfio haen allanol y blastocyst
2) Y blastocyst yn suddo i menw i’r endometriwm

Question 9

Eglurwch gyfrifoldeb yr hormon gonadotroffin corionig dynol, hCG

Answer 9

Yn cale ei secretu gan y blastocyst, ac yn ddiweddarach gan y corion. Mae hCG yn gyfrifolam gynnal corpus luteum sy’n secretu progesteron i gynnal yr endometriwm

Question 10

Ym mle mae oocytau’n aeddfedu o gelloedd epitheliwm cenhedlol?

Answer 10

Yn y ddau ofari

Question 11

Disgrifiwch yn fanwl y digwyddiadau yn ystod y gylchred fislifol ddynol ar ddiwrnod 14

Answer 11

Mae lefelau oestrogen yn ddigon uchel i atal cynhyrchu mwy o FSH drwy adborth negatif, a symbylu’r broses o ryddhau hormon lwteneiddio, LH. Mae LH yn cael ei ryddhau’n gyflym, gan achosi ofwliad. Mae hefyd yn cynorthwyo’r broses o ffurfio corpus luteum ac yn symbylu’r broses o ryddhau hormon steroid arall ohono, sef progesteron. Mae’r lefelau uchel o brogesteron sy’n ffurfio dros y 10 diwrnod nesaf, yn atal FSH a LH. Mae lefelau oestrogen a phrogesteron yn gostwng ac mae leinin yr endometriwm yn ymddatod gan arwain at y mislif. Os yw ffrwythloniad wedi digwydd, bydd lefelau progesteron yn aros yn uchel a bydd hyn yn atal y chwarren bitwidol rhag rhyddhau FSH ac LH

Question 12

Nodwch ble mae sbermatosoa yn ffurfio

Answer 12

Yn y ddau gaill

Question 13

Enwch y tiwb mae’r semen yn gadael y pidyn trwyddo

Answer 13

Wrethra

Question 15

Disgrifiwch y digwyddiadau sy’n arwain at ffrwythloniad

Answer 15

1) Mae colesterol a glycoproteinau yn cael eu tynnu o’r gellbilen sy’n gorchuddio acrosom y sberm, gan wneud y bilen yn fwy hylifol. Enw’r broses hon yw cynhwysiant
2) Mae’r acrosom yn rhyddhau ensymau proteas sydd yn treulio’r celloedd sy’n ffurfio’r corona radiata o gwmpas yr oocyt, gan ganiatau i ben y sberm ddod i gysylltiad gyda’r zona pellucida. Nawr mae acrosin yn hydrolysu’r zona pellucida ac felly mae’r pen yn gallu mynd i mewn i’r oocyt; adwaith acrosom
3) Mae cellbilenni’r sberm a’r oocyt yn asio, ac mae’r cnewyllyn gwrywol yn gallu dechrau mynd i mewn i gytoplasm yr oocyt. Mae hyn yn cychwyn yr adwaith cortigol, lle mae pilenni’r gronynnau cortigol yn asio gyda chellbilen yr oocyt gan achosi iddi ehangu a chaledu i ffurfio’r bilen ffrwythloniad sy’n atal polysbermedd, sef mwy o sberm yn mynd i mewn
4) Yn y cyfamser, mae’r ail raniad meiotig yn cwblhau, ac mae’r ofwm yn ffurfio sy’n cynnwys y cnewyllyn benywol ac ail gorffyn pegynol.
5) Ffrwythloniad yw’r dilyniant o ddigwyddiadau o’r pwynt lle mae’r sberm yn dod i gysylltiad gyda’r oocyt, nes bod y cromosomau gwrywol a benywol yn uno ar y cyhydedd mitotig. Mae’r rhaniad mitotig cyntaf yn cynhyrchu dwy gell, gelwir y gell wedyn wedi ffurfio yn embryo

Question 16

Diffiniwch;

1) Sbermatogenesis
2) Oogenesis

Answer 16

1) Proses o gynhyrchu sberm
2) Proses o gynhyrchu wyau

Question 17

Diffiniwch adwaith cortigol

Answer 17

mae hwn yn digwydd wrth i bilenni gronynnau cortigol asio gyda chellbilen yr oocyt. Mae’r zona pellucida yn cael ei drawsnewid yn bilen ffrwythloniad

Question 18

Nodwch swyddogaethau’r hylif amniotig

Answer 18

1) Amsugno sioc i amddiffyn y ffoetws sy’n datblygu
2) Iro
3) Helpu i gynnal tymheredd corff y ffoetws
4) Caniatau symudiad

Question 19

Enwch yr haen allanol y groth yn y system genhedlu fenywol ac enwch beth sydd ynddi

Answer 19

Perimetriwm - haen o gyhyr neu’r myometriwm

Question 20

Disgrifiwch swyddogaethau’r brych

Answer 20

1) Caniatau cyfnewid ocsigen, carbon deuocsid, maetholion a gwastraff rhwng gwaed y fam a’r ffoetws. Llif gwrthgerrynt
2) Cynhyrchu hormonau i gefnogi’r beichiogrwydd
3) Gweithredu fel rhwystr ffisegol rhwng y ddau gylchrediad. Mae hwn yn bwysig achos mae pwysedd gwaed y fam llawer uwch a byddai’n rhwygo capilariau main yn y ffoetws
4) Mae gwrthgyrff yn gallyu croesi’r brych, gan roi rhywfaint o imiwnedd goddefol i’r ffoetws rhag clefydau

Question 21

Diffiniwch gametogenesis

Answer 21

Y broses o gynhyrchu gametau drwy gyfres o raniadau meiotig a mitotig yn y ceilliau a’r ofariau

Question 22

Beth sy’n cymysgu gyda sbermatosoa yn ystod alldafliad? Beth yw ei bwrpas?

Answer 22

Hylif prostad - cynnal symudedd sberm ac yn niwtralu’r asidedd sydd i’w gael mewn troeth ac yn wain

Question 23

Awgrymwch pam mae ffrwythloniad mewnol yn addasiad angenrheidiol i fywyd ar dir

Answer 23

Mae’r organeb yn mynd yn annibynnol ar ddwr achos dydy’r gametau ddim yn dadhydradu, gan fod y sberm yn cael ei gyflwyno’n uniongyrchol i mewn i lwybr atgenhedlu’r fenyw

Question 24

Disgrifiwch gyfathrach rywiol

Answer 24

Mae’r pidyn yn cael ei roi i mewn yn y wain, ac ar ol symudiadau’r pidyn, mae semen yn cael ei alldaflu i mewn i’r wain gan gyfangiadau’r cyhyr anrhesog ym muriau’r epididymis, y vas deferens a’r pidyn. Mae grym yr alldafliad yn gyrru rhywfaint o sberm ymlaen drwy geg y groth ac i mewn i’r groth, ac mae’r gweddill yn casglu wrth frig y wain

Question 25

Enwch y ddau ffurfiad sy’n cynhyrchu secretiadau sy’n cynorthwyo symudedd sberm

Answer 25

Fesigl seminol a chwarren brostad

Question 26

Beth sy’n cael ei gasglu yn yr epididymis?

Answer 26

Sbermatosoa

Question 27

Disgrifiwch fewnblaniad

Answer 27

Mae’r embryo yn parhau i rannu drwy gyfrwng mitosis wrth iddo symud i lawr y ddwythell wyau, gan ffurfio penen o gelloedd o’r enw morwla erbyn diwrnod 3, gelwir ymraniad. Erbyn diwrnod 7 mae pelen wag o gelloedd o’r enw blastocyst yn ffurfio; mae gan hon haen allanol o gelloedd sef troffoblast, sy’n datblygu allwthiadau o’r enw filysau’r troffoblast. Mae’r endometriwm yn tewychu sy’n caniatau i fewnblaniad y blastocyst ddigwydd erbyn diwrnod 8-10

Question 28

Nodwch leoliad a swyddogaeth cilia yn y system genhedlu fenywol

Answer 28

Leinio’r tiwb Fallopio (dwythell wyau) gan wthio’r oocyt eilaidd yn ei flaen

Question 29

Diffiniwch adwaith acrosom

Answer 29

Mae ensymau acrosom yn treulio’r zona pellucida, gan ganiatau i gellbilen y sberm asio gyda chellbilen yr oocyt

Question 30

Beth yw swyddogaeth y mitocondria yn y darn canol mewn sbermatosoon?

Answer 30

Darparu ATP er mwyn symud

Question 31

Enwch yr hormonau a’u lleoliadau sy’n rheoli’r broses fislifol ddynol

Answer 31

Gonadotroffig o’r chwarren bitwidol flaen, hormonau o’r ofari

Question 32

Disgrifiwch sut ffurfir y brych

Answer 32

Mae’r corion yn datlbygu o’r troffoblast, gan ffurfio’r filysau corionig mwyaf. Mae capilariau’n ffurfio yn y rhain, ac maent yn mewnblannu yn yr endometriwm. Maent yn cael eu cyflenwi gan y rhydweli a’r wythien wmbilig sy’n datblygu, ac yn ffurfio’r brych

Question 33

Disgrifiwch y broses oogenesis

Answer 33

1) Mae celloedd epithelaidd cenhedlol yn rhannu drwy gyfrwng mitosis i gynhyrchu oogonia (2n) ac yna oocytau cynradd (2n)
2) Mae’r oocytau cynradd yn cael eu hamgylchynu gyda chelloedd epithelaidd cenhedlol, sy’n ffurfio’r ffoligl cynradd
3) Mae’r oocytau cynradd yn dechrau meiosis I ond yn stopio yn ystod proffas I. Maent yn ailddechrau rhannu yn ystod y glasoed
4) Bob mis, mae oocyt cynradd yn parhau gyda meiosis I i gynhyrchu oocyt eilaidd a chorff polar; mae’r ddau o’r rhain yn haploid
5) Mae’r ffoligl cynradd hefyd yn datblygu’n ffoligl eilaidd, sy’n aeddfedu i ffurfio ffoligl Graaf. Mae hwn yn symud i’r arwyneb ac yn byrstio, gan ryddhau’r oocyt eilaidd (ofwliad)
6) Mae’r oocyt eilaidd yn cyflawni meiosis II gan stopio ym metaffas II
7) Os oes sberm yn cwrdd gyda’r oocyt eilaidd ac yn mynd i mewn, mae meiosis II yn cael ei gwblhau gan gynhyrchu’r ofwm (n) ac ail gorff polar (n)
8) Mae cyn-gnewyllyn y sberm nawr yn gallu asi gyda chyn-gnewyllyn yr ofwm i ffurfio sygot diploid
9) Ar ol ffrwythloniad, mae’r ffoligl Graaf yn troi’n corpus luteum ac yn cynhyrchu progesteron. Os nad oes ffrwythloniad yn digwydd, mae’n atchwelyd

Question 34

Enwch yr haen fewnol yn y system genhedlu fenywol sy’n cynnwys pilen fwcaidd gyda chyflenwad da o waed. Disgrifiwch beth sy’n digwydd i’r haen hon bob mis

Answer 34

Yr endometriwm - cael ei cholli pob mis yn ystod y gylchred mislif os nad oes embryo yn llwyddo i fewnblannu

Question 35

Disgrifiwch adeiledd sbermatosoon dynol

Answer 35

1) Pen tua 5µm o gyd, cynffon 50µm
2) Yn y pen, mae cnewyllyn haploid, a’r acrosom sy’n cynnwys proteasau i dreulio celloedd y corona radiata a’r zona pellucida
3) Mae’r darn canol yn cynnwys llawer o fitocondria, sy’n darparu ATP ar gyfer symud
4) Mae’r gynffon (fflagelwm) yn symud mewn tonnau crwn i wthio’r sbermatosoon yn ei flaen