patientenrechtenwet

Question 1

Geef de belangrijkste bedoelingen van de patiëntenrechtenwet van Wet van 22 augustus 2002

Answer 1

•Verduidelijken van de juridische verhoudingen tussen patiënten en zorgverstrekkers
•Bekrachtigen, harmoniseren en codificeren van bestaande gezondheidsrechtelijke normen
•Opheffen van betwistingen over inzagerecht in dossiers
•Invoeren van nieuwe normen
–Over vertegenwoordiging van volwassen onbekwame patiënten
–Over juridische waarde van voorafgaande wilsverklaring (‘advance directive’)
–Over klachtenbemiddeling en – behandeling

• (sterk afgezwakte) poging tot invoering van centrale ziekenhuisaansprakelijkheid
• Herziening van ‘patiënt-onvriendelijke’ bepalingen in Verzekeringswet

Question 2

Geef de kenmerken van de toepassing van de patiëntenrechtenwet van Wet van 22 augustus 2002 op ‘beroepsbeoefenaars

Answer 2

•Wet is niet enkel van toepassing op artsen
•Verplichtingen strekken zich uit tot alle ‘beroepsbeoefenaars’ in de gezondheidszorg
–Alle ‘klassieke’ beroepen geregeld in KB 78 (‘Wet Uitoefening Gezondheidszorgberoepen’)
–Ook beoefenaars van ‘niet-conventionele’ praktijken in de zin van (nog niet uitgevoerde) wet van 29 april 1999

Question 3

Bespreek het toepassingsgebied van de patientenwet

Answer 3

•Bewust zeer breed
•Van toepassing op elke vorm van gezondheidszorg
–Preventief
–Louter diagnostisch
–Curatief
–Esthetisch
–Palliatief

•Wet is van toepassing op
–Contractuele en buitencontractuele
–Publiekrechtelijke en privaatrechtelijke verhoudingen in de gezondheidszorg
•Is dus ook van toepassing op ‘niet-curatieve’ geneeskunde zoals
–controlegeneeskunde
–arbeidsgeneeskunde
–verzekeringsgeneeskunde

Question 4

bespreek de nalevingsplicht en ‘medewerkingsplicht’ voor beroepsbeoefenaars (patienenwet)

Answer 4

•Alle beroepsbeoefenaars moeten de wet naleven ‘binnen de perken’ van hun bevoegdheden
•Wet bevat geen eigen sanctieregeling
•Gevolg van
–Principiële keuze
–Complexe discussies omtrent bevoegdheid van Federale Staat

Question 5

Patiëntenrechtenwet kan de grondslag zijn van?

Answer 5

–Vorderingen tot schadevergoeding (bij bewezen causaal verband tussen schade en schendingen van patiëntenrechtenwet)
–Autonome vorderingen (bvb. tot inzage van dossier op straffe van dwangsom)

Question 6

Geef een overzicht van de gewaarborgde rechten in de Patiëntenwet.

Answer 6

• Recht op kwaliteitsvolle dienstverstrekking
• Recht op vrije keuze
• Recht op informatie
• Recht op toestemming
• Recht op inzage in dossier
• Recht op eerbiediging van persoonlijke levenssfeer
• Recht op klachtenbemiddeling
• Recht op palliatieve zorg

Question 7

Recht op kwaliteitsvolle dienstverstrekking

Answer 7

•Recht op kwaliteitsvolle diensverstrekking is (iets) meer dan bekrachtiging van zorgvuldigheidsbeginsel
•Omvat ook
–Verbod van discriminatie in gezondheidszorg
–Principe van eerbiediging van de zelfbeschikking van de patiënt
•Beperking tot ‘… dienstverstrekking die beantwoordt aan zijn behoeften’ houdt in dat patiënt geen (onverantwoorde) behandeling kan vorderen van de arts
•Recht op dienstverstrekking ‘die beantwoordt aan behoeften’ is onvermijdelijk beperkt door schaarse middelen

Question 8

Recht op vrije keuze

Answer 8

•Bevestiging van principe van
–Vrije keuze
–Mogelijkheid tot wijziging van keuze
•Beperkingen mogelijk ‘krachtens de wet’
•Beperkingen nochtans niet beperkt tot wat door of krachtens de wet geregeld is. Ook beperking door:
–Interne organisatie van instellingen voor gezondheidszorg
–Beperking van aanbod

Question 9

Recht op informatie

Answer 9

•Onderscheid tussen ‘diagnose-informatie’ en ‘toestemmingsinformatie’
•Diagnose-informatie omvat in beginsel alle informatie, dus ook omtrent infauste prognoses
•Criterium: informatie die nodig is
–om inzicht te krijgen in de gezondheidstoestand
–Èn haar vermoedelijke evolutie

Question 10

Vorm van de diagnose-informatie

Answer 10

•In beginsel mondeling
•In ‘duidelijke’ taal
•Aangepast tijdens parlementair debat
–In ontwerp stond ‘begrijpelijke’ taal
–Eerbiediging van taalwetgeving en (verplicht) gebruik van tolk zijn verlaten
•Patiënt kan vragen om schriftelijke bevestiging van de informatie

Question 11

Informatieverstrekking aan vertrouwenspersoon

Answer 11

•Invoering van de figuur van de aangewezen vertrouwenspersoon
•Verschillend van de ‘door de patiënt aangewezen vertegenwoordiger’
•Vertrouwenspersoon neemt kennis van informatie
–Naast en samen met de (bewuste en wilsbekwame) patiënt
–Of los van de patiënt
•Keuze van vertrouwenspersoon is in beginsel vrij
–Familie
–Vriend
–Andere beroepsbeoefenaar
•Volgens Orde van geneesheren moet vertrouwenspersoon ook vertrouwen van arts genieten. Indien vertrouwenspersoon therapeutische relatie verstoort, zou arts relatie kunnen stopzetten.
•Akkoord van patiënt met aanwijzing vertrouwenspersoon:
–Kan impliciet bij aanwezigheid van vertrouwenspersoon tijdens gesprek met patiënt
–Moet schriftelijk bij communicatie zonder aanwezigheid van patiënt
•Communicatie met vertrouwenspersoon wordt best steeds vermeld in dossier

Question 12

Recht om niet te weten

Answer 12

•Bij uitdrukkelijk verzoek krijgt patiënt geen diagnose-informatie
•Uitzondering
–Het niet meedelen veroorzaakt ‘klaarblijkelijk ernstig nadeel’ voor
•De patiënt
•Of voor derden
–Consultatie van collega en (eventuele) vertrouwenspersoon noodzakelijk

Question 13

Therapeutische exceptie

Answer 13

•(Tijdelijk) onthouden van informatie mag
–Indien meedelen ‘klaarblijkelijk ernstig nadeel’ voor de patiënt zou meebrengen
–Na raadpleging van collega
•Motivering moet vermeld worden in medisch dossier
•Informatie van (eventuele) vertrouwenspersoon is nodig

Question 14

Informatie over verzekering
en registratie

Answer 14

•In 2014 werden twee bijkomende informatieverplichting ingevoerd
•De beroepsbeoefenaar moet de patiënt informeren over
–“verzekeringsdekking of andere individuele of collectieve vorm van bescherming (…) tegen beroepsaansprakelijkheid”
–“zijn vergunnings- of registratiestatus”

Question 15

Recht op toestemming

Answer 15

•Duidelijke wettelijke bekrachtiging van informed consent-beginsel
•Toestemming is
–Uitdrukkelijk (niet hetzelfde als schriftelijk !)
–Tenzij de arts uit het gedrag van de patiënt ‘redelijkerwijze zijn toestemming kan afleiden’
•Voor sommige ingrepen moet toestemming schriftelijk vastgelegd worden op grond van bijzondere wetgeving (experimenten, geneesmiddelenonderzoek, abortus, medisch begeleide voortplanting, euthanasie, prelevatie van organen bij levende donoren)
•Voor onomkeerbare electieve ingrepen is schriftelijke toestemming sterk aangewezen (sterilisatie, geslachtsverandering, esthetische chirurgie)
•Voor andere ingrepen mag toestemming schriftelijk vastgelegd worden
–Op verzoek van patiënt of beroepsbeoefenaar
–Èn met instemming van beroepsbeoefenaar of patiënt
•Noodzaak van instemming van andere partij zou proliferatie van toestemmingsformulieren moeten indijken

•Evolutie naar ‘consent forms’ is evenwel tevens bepaald door
–Rechtspraak inzake medische aansprakelijkheid (i.h.b. over bewijslast inzake de naleving van IC-verplichtingen)
–Eisen van zorginspectie
–Eisen van verzekeraars
–Richtlijnen van instellingen

Question 16

Inhoud van de behandelingsinformatie

Answer 16

•Informatie over
–Doel
–Aard
–Graad van urgentie
–Duur
–Alternatieven
–Financiële gevolgen van de behandeling

•In verband met risico’s en tegenaanwijzingen: bekrachtiging van de theorie van de ‘relevante risico’s’
–« de voor de patiënt relevante tegenaanwijzingen, nevenwerkingen en risico’s »
•Informatieplicht over risico’s is mee bepaald door
–Ernst van het gevaar
–Frequentie van het risico (zeldzaam karakter is volgens Cass. 26 juni 2009 geen reden om risico niet te melden)
–Persoon van de patiënt
–Aard van de ingreep (electiviteit)

• Behandelingsinformatie moet ‘voorafgaandelijk en tijdig’ verstrekt worden
• Vorm is identiek als voor diagnose-informatie

Question 17

Uitdrukkelijke erkenning
van behandelingsweigering

Answer 17

•Patiënt mag behandeling weigeren of toestemming intrekken
•Behandelingsweigering wordt schriftelijk vastgelegd
–Op verzoek van (wilsbekwame!) patiënt
–Of van zorgverstrekker
•Vormt basis voor formulieren van ‘ontslag ondanks tegenadvies’

•Nieuw is erkenning van juridische waarde van ‘negatieve voorafgaande wilsverklaring’ (verschillend van wilsverklaring in euthanasiewet !)

Question 18

Erkenning van waarde
van voorafgaande richtlijn

Answer 18

•Bekwame patiënt kan schriftelijk ‘te kennen geven’ dat hij handeling weigert op ogenblik waarop hij onbekwaam zal zijn
•Niet te verwarren met wilsverklaring onder euthanasiewet:
–Waarbij actief levensbeëindigend handelen gevraagd wordt
–Bij irreversibel verlies van bewustzijn

–‘niet meer bij bewustzijn’
•Is veel verregaander dan verlies van handelings- of wilsbekwaamheid
•Houdt verlies van waarnemingsvermogens in (zoals bij coma of PVS)

•Negatieve voorafgaande wilverklaring leidt niet tot actief levensbeïndigend handelen, doch enkel tot onthouding
•Indien weigering betrekking heeft op
–‘welomschreven tussenkomst’
–niet herroepen werd

moet zij geëerbiedigd worden

•Volgens MvT heeft voorafgaande weigering zelfde gevolg als ‘actuele weigering’
–‘Beroepsbeoefenaar is niet gerechtigd te handelen en dient de weigering te respecteren’
•MvT gaat in tegen
–Advies Orde van geneesheren
–Raad van State

Om met wensen rekening te houden

•Bepaling leidde tot vrij scherpe discussie in Kamer
•Wijkt af van art. 9 Conventie Mensenrechten en Biogeneeskunde
–‘The previously expressed wishes relating to a medical intervention by a patient who is not, at the time of the intervention, in state to express his or her wishes shall be taken into account’

•Toch zal voorafgaandelijke weigering meer belang krijgen in praktijk
•Met mogelijke problemen rond
–Afwezigheid van model (zie wel voorstel van commissie patiëntenrechten en federatie palliatieve zorg (www.palliatief.be)
–Geen geldigheidsduur (of noodzaak tot hernieuwing)
–Geen registratiesysteem
–Interpretatie van de richtlijn
–Begrip ‘welomschreven tussenkomst’

Question 19

Vastlegging van richtlijnen in standaard-documenten

Answer 19

•Voorafgaande wensen of richtlijnen kunnen opgenomen worden in medisch dossier of DNR-protocollen
•Eventueel door gestandaardiseerde vragen (in ‘comfortdossier’ of ‘checklist’) over
–Vertegenwoordiger
–Vertrouwenspersoon
–Desiderata
–(negatieve) voorafgaande richtlijnen

Question 20

Recht op dossier

Answer 20

•Patiënt heeft recht op dossier
•Voorheen geen algemeen geregelde dossierplicht, maar disparate bepalingen
•Algemene dossierplicht lost onduidelijkheid over inhoud en structuur van dossier niet op
–Voor artsen geregeld in ziekenhuiswet en in twee KB’s 3 mei 1999
•Patiënt kan vragen dat stukken aan dossier worden toegevoegd

Question 21

Inzage in dossier

Answer 21

•Recht op inzage
•Principieel rechtstreeks recht op inzage
–Patiënt kan dossier zelf inzien
–Kan zich laten bijstaan door (vrij gekozen) vertrouwenspersoon
–Kan inzagerecht zelfs delegeren aan vertrouwenspersoon
•Verzoek tot inzage moet
–In beginsel ‘onverwijld’
–Ten laatste ‘binnen vijftien dagen’ ingewilligd worden
•Te frequent herhaalde aanvragen moeten niet meteen ingewilligd worden
–Volgens MvT: slechts binnen ‘redelijke termijn’ na vorige aanvraag

Question 22

Uitzonderingsregime
voor delen van medisch dossier

Answer 22

•Uitzonderingsregime voor
–persoonlijke notities
–gegevens betreffende derden
–motivering voor therapeutische exceptie
•Zijn in beginsel uitgesloten van inzage
•Persoonlijke notities en therapeutische exceptie mogen wel – onrechtstreeks - ingezien worden door
–Vertrouwenspersoon
–Die tevens beroepsbeoefenaar is
•Persoonlijke notities zijn zeer restrictief omschreven in Mvt
–Onderdelen van dossier die ‘afzonderlijk worden opgeborgen’
–Die niet toegankelijk zijn voor anderen (zelfs niet leden van dezelfde zorgverleningsequipe)

•Betwisting over onrechtstreekse inzage
–Mag vertrouwenspersoon-beroepsbeoefenaar behoren tot een andere beroepscategorie ? Kan de inzage van medisch dossier gebeuren door apothekersassistent, verpleegkundige of laboratoriumtechnoloog ?
–Volgens Orde mag arts weigeren dat ‘second opinion’ over zijn behandeling gegeven zou worden door een niet-arts
–Federale commissie patiëntenrechten meent dat keuze van beroepsbeoefenaar vrij is en onrechtstreekse inzage ook kan door andere beroepsbeoefenaar dan arts

Question 23

Recht op afschrift van
medisch dossier

Answer 23

• Patiënt heeft recht op afschrift van dossier
• ‘Afschrift’ is fotokopie, e-mail, DVD, memory stick, transcriptie…
• Kostprijs mag gevraagd worden tot maximum bepaald bij KB (10 februari 2007: 0,1 EUR per blad en 25 EUR in totaal)
• Afschrift is
• uitgesloten voor gegevens betreffende derden
• Beperkt voor persoonlijke notities

•Om verder gebruik te beperken, moet elk afschrift vermelden: ‘strikt persoonlijk en vertrouwelijk’
•Aflevering van afschrift kan geweigerd worden
–Bij duidelijke aanwijzingen
–Dat patiënt onder druk wordt gezet om afschrift aan derden mee te delen

Question 24

Post mortem-inzage

Answer 24

•Onrechtstreekse bevestiging van beroepsgeheim post mortem
•(sommige) erfgenamen kunnen inzage vragen
–Indien verzoek gemotiveerd en ‘gespecificieerd’ is
–Indien patiënt zich niet uitdrukkelijk verzet heeft
–Via beroepsbeoefenaar

•Volgens Orde behoort arts weigeringsmogelijkheid te signaleren aan bewuste bejaarde
•Noodzaak tot
–Motivering van doel van aanvraag
–Specificering van deel dat men wenst in te zien

• Lang discussie over legitieme motieven voor inzage. Orde meende dat de inzage niet kon bij betwisting over testamenten of rechtshandelingen
• Nieuw advies van 1 september 2007 heft vorig advies van 2004 op

•Inzage kan enkel
–Via beroepsbeoefenaar
–Die geen betrokken erfgenaam mag zijn
–Zonder aanwezigheid betrokken erfgenamen

(advies commissie patiëntenrechten 2013)

Question 25

Recht op bescherming van
persoonlijke levenssfeer

Answer 25

• Bekrachtiging van principe van recht op bescherming persoonlijke levenssfeer en van gezondheidsinformatie
• Recht op respect voor intimiteit
• Zonder akkoord van patiënt mogen geen personen aanwezig zijn bij de behandeling waarvan aanwezigheid niet is “verantwoord” door dienstverstrekking

Question 26

Recht op palliatieve zorg

Answer 26

•‘Elkeen behoort van de beroepsbeoefenaars in de zorgsector de meest aangepaste zorg te krijgen om de pijn te voorkomen, er aandacht voor te hebben, te evalueren, in aanmerking te nemen, te behandelen en te verzachten’

Question 27

Klachtrecht

Answer 27

•Mogelijkheid om klacht in te dienen bij ombudsfunctie zonder sanctionerende bevoegdheden
•Verplichte ombudsfunctie in elk ziekenhuis (KB van 8 juli 2003)
•Ombudsfunctie
–moet bemiddelen bij klachten (is verschillend van klachtenbehandeling. Ombudspersoon mag tijdens bemiddeling ‘geen standpunt innemen’)
–moet patiënt inlichten over procedurewegen indien bemiddeling niet lukt
–Moet (algemene) aanbevelingen formuleren op basis van klachten

• Twee federale ombudspersonen behandelen klachten omtrent ambulante zorgenverstrekkers
• Federale commissie ‘Rechten van de patiënt’ kan kennis nemen werking van (ziekenhuis-) ombudsfunctie evalueren

Question 28

Vertegenwoordiging
van de minderjarige patiënt

Answer 28

• Geen keuze voor ‘medische meerderjarigheid’
• In de regel wordt minderjarige vertegenwoordigd door ouders
• Steeds noodzaak om minderjarige te betrekken bij besluitvorming
• Mogelijkheid tot zelfstandige uitoefening van rechten van zodra minderjarige patiënt tot ‘redelijke waardering van zijn belangen’ in staat is

•Of minderjarige tot ‘redelijke waardering van zijn belangen in staat’ is, wordt bepaald door arts
•Rekening houdend
–Met intellectuele
–Emotionele maturiteit
–Aard van de ingreep

•Indien minderjarige als bekwaam (met voldoende oordeelsvermogen) beschouwd wordt,
–Heeft hij volwaardig recht privacy
–Moet beroepsgeheim ook t.o.v. ouders geëerbiedigd worden

Question 29

Vertegenwoordiging van feitelijk onbekwame patiënten

Answer 29

•Wet is meest innoverend voor vertegenwoordiging van wilsongeschikte (‘feitelijk onbekwame’) patiënten
•Geeft wettelijke basis aan ‘surrogate decisionmaking’ door
–Aangewezen vertegenwoordiger
–Of familieleden

Question 30

Aanduiding vertegenwoordiger

Answer 30

•De ‘door de patiënt benoemde vertegenwoordiger’ kan (al) zijn rechten uitoefenen op ogenblik dat patiënt daartoe niet meer in staat is
•Aanwijzing geschiedt met bijzonder gedateerd mandaat
–Ondertekend door patiënt
–Èn vertegenwoordiger
•Door beiden herroepbaar

Question 31

Bij gebrek aan (beschikbare)
aangewezen vertegenwoordiger

Answer 31

• Wettelijke basis voor vertegenwoordiging door familieleden
• Met cascadesysteem en oplossing voor intra-familiale conflicten
• Eerst: samenwonende echtgenoot of samenwonende partner

•Dan familieleden, in volgorde:
–Een meerderjarig kind
–Een ouder
–Een meerderjarige broer of zus
•Indien geen familieleden aanwezig of beschikbaar: beslissing door arts, na multidisciplinair overleg

• Beslissing door arts tevens bij intra-familiale conflicten
• Verplichting om rekening te houden met gradueel verminderde bekwaamheid

Question 32

Vertegenwoordiging van personen onder beschermingsstatuut

Answer 32

•Volwassen personen onder beschermingsstatuut volgens wet van 17 maart 2013 worden
–Met machtiging van vrederechter
–Vertegenwoordigd door bewindvoerder (die dus niet enkel patrimoniële, maar ook persoonsgebonden bevoegdheden heeft)

Question 33

Uitzonderingen op rechten
van vertegenwoordigers

Answer 33

• Aan vertegenwoordiger kan inzage en afschrift van dossier geweigerd worden indien dit nodig is voor bescherming van privé-leven van patiënt
• Inzage kan nog door arts aangeduid door vertegenwoordiger

•Arts mag afwijken van beslissingen van vertegenwoordigers
–In belang van patiënt
–Om ernstige bedreiging van het leven of ernstige aantasting van de gezondheid af te wenden
–Na multidisciplinair overleg
–Mits motivering in dossier

•Afwijken van beslissing van vertegenwoordiger kan niet
–Indien patiënt zelf vertegenwoordiger aangewezen heeft
–Deze vertegenwoordiger zich beroept op ‘uitdrukkelijke wil van de patiënt’ (geuit op ogenblik dat deze nog wilsbekwaam was)