Monniken en Magiërs en de Opkomst Islam (college 4) (KA 10 en 12)

Question 1

Wat zijn de drie IBQ’s?

Answer 1

Onderzoeksvragen:

1. Op welke wijze geschiedt verspreiding van het Christendom?
2. Welke functie krijgt geestelijkheid hierbij?
3. Welke verhouding bestaat in vroegmoderne tijd tussen religie en magie?

Question 2

Wat zijn de IBQ’s?

Answer 2

Onderzoeksvragen

Question 3

Wat is Orthodoxie?

Answer 3

Enig toegestane Kerkleer volgens Canon en Credo, in Westen: de Rooms-katholieke = alleenzaligmakende Kerk.

Question 4

Wat is het Christianitas?

Answer 4

Verzamelnaam voor Godsvolk onder Gods hoede. (onverdeeld ‘Europa’)

Question 5

Wat is Heterodoxie?

Answer 5

Afwijking van deze Kerkleer.

Question 6

Wat is Syncretisme?

Answer 6

Het naar elkaar toegroeien van godsdiensten, vgl met acculturatie (overnemen van sociale en culturele kenmerken)

Question 7

Wat is Ketterij?

Answer 7

Veroordeelde afwijking in geloofsleer en riten (godsdienstige handelingen, waaronder: Liturgie

=(het geheel van voorgeschreven gebeden, ceremoniën en handelingen die een eredienst uitmaken)

Question 8

Wat is Schisma?

Answer 8

Scheuring binnen Kerkorganisatie. (1054 Oosters Schisma // 1378-1417 Westers Schisma)

Question 9

Wat is Heidendom?

Answer 9

Voorchristelijke ‘oude’ godsdienst (met voorouderverering en animisme)

Question 10

Bisschoppelijke Hiërarchie en Monniken.

Welke twee soorten geestelijken heb je?

Answer 10

1. Geestelijken: passend binnen Roomse gezagslijnen, zoals de Paus, Centraal toezichthoudende bisschoppen
   Parochiale geestelijkheid.

2.Kloosterlingen:
Met ‘bijzondere’ positie: bruikbaar, maar toch ‘gewantrouwd’

Question 11

Beschrijf de ontwikkelingen van de Monnikenorden.

Answer 11

*Heremieten in het Oosten (is een religieuze man of vrouw die in afzondering leeft in een kluizenarij) als boetedoening in eenzaamheid.

*Monniken in kloosters vanaf 500 in het Westen
NB: beroepsuitboeters levend op één plaats volgens een kloosterregel. Zijn de REGULIERE geestelijken.

• In concurrentie met seculieren = wereldlijke geestelijken vanuit parochiekerken, die zitten binnen een hiërarchie in Concurrentie de kloosterlingen die een afgezonderd bestaan leven.
• Vanaf 500 komen er meerdere Leefregels Benedictijnen en Augustijnen
• Vanaf 816 (Karel de Grote) ontstaat er één orde binnen de Kerk, de Benedictijnen.
• Hervorming in de 10e eeuw. Kloosterwezen Cluniacenzers: autonoom, machtig en rijk.

Question 12

Nieuwe Orden vanaf 1000. Benoem ze!

Answer 12

Nieuwe orden:

11e-12e eeuw: ontginningsorden op platteland:

*Premonstratenzers of Norbertijnen
*Cisterciënzers
13e eeuw: armoede- of bedelmonniken in steden, predikend vanuit hun convent
*Franciscanen en Dominicanen

Daarnaast: kanunniken in kapittelkerken – met koorbanken.
Na middeleeuwen: orden van de contrareformatie:
Capucijnen,
Jezuïeten,
Ursulinen
Daarna: orden uit 19e eeuw (congregaties)

Question 13

Verspreiding Christendom: bekeringsproces

Geef drie kenmerken van de verspreiding en licht deze toe met een voorbeeld.

Answer 13

Eerste kenmerk: De traditionele weg van verspreiding in tijdvak 3

• Top-down, via stamhoofden/koningen
• Klassiek: 496 doop Clovis

Tweede kenmerk: Verspreiding vanuit kloosters

• Ierland – Schotland – Northumbrië
• Stichters van dochterkloosters op vasteland: Luxeuil, Bobbio, Sankt-Gallen
• Uitzonderlijk: erop uittrekkende monniken: ‘peregrinatio’
• Legende Sint Brandaan, je mee laten voeren op boot zonder roeiriemen
• Gevolg: Christendom neemt Ierse gebruiken over: biecht en boetedoen

Via Missionarissen (Apostelen)

Meest relevante voorbeeld: Willibrord – vanuit York
Apostel der Friezen (Lage Landen)

Opvolger: Bonifatius – vanuit Exeter
Apostel van Duitsland, Dokkum 754
Contactpersoon Karoling Pippijn de Korte – paus Zacharias
Architect van de ‘christelijke middeleeuwen’: 754 – bondgenootschap Kerk-Staat

Derde kenmerk: overtuigingskracht

*Overtuigen door: indrukwekkende voorwerpen
Geïllustreerde bijbels
*Draagbaar altaar Willibrord, apostel der Friezen
*Aantonen van superioriteit: omhakken met botte bijl
*Karel de Grote: verbodsbepalingen voorouderverering etc.
*Kerkbouw ‘expres’ op plek van heidens heiligdommen

Question 14

Overname Heidense gebruiken.

Answer 14

Nadruk niet op de theologie, maar op rituelen, zoals doop – begrijpelijke uiterlijkheden

Ombuiging van oude voorstellingen: naar elkaar toegroeien (syncretisme) vb: Feest Zonnewende – Maria als vruchtbaarheidsgodin – boomverering met Mariabeeldjes – Kerstboom – Wodanshamer en Kruis

Question 15

Welke kritiek is er op deze analogie?

En wat is het gevolg van deze overname van heidense gebruiken?

Answer 15

Kritiek hierop: vaak nattevingerwerk, analogie wil nog niet zeggen ‘overname’

Gevolg: voortleven bijgeloof in dagelijks leven, dus: geen zwart-wit beeld religie-magie

Question 16

Noem 2 redenen waarom de middeleeuwen een christelijk tijdvak is?

Noem 4 redenen waarom dit wel meevalt?

Answer 16

Ja, door en door, want:

• Instituut Christendom doordrenkt hele maatschappij
• Geloof bepaalt heel je leven en heel het kalenderjaar.

Nee, valt wel mee, want:

• Christelijk boodschap is slechts dun laagje vernis
• Bovenlaagje met nadruk op rituelen en uiterlijkheden – zonder diepgang!
• Daaronder: aloude (‘heidense’) voorstellingen leven voort: beschermend ‘bijgeloof’ stond centraal
• Vóór Verlichting: magie in alle hoeken en gaten te vinden.

Question 17

Religie – magie: waar ligt de grens?

Answer 17

Christelijke Milities in Afrika met ‘versieringen’

Christoffelpenning in auto

Keeper hangt medaillon in hoek goal

Meesmokkelen hostie: afweer tegen veeziekten

Question 18

De vier humores zijn een voorbeeld van elitemagie.

Griekse wereldbeelden zijn overheersend. Noem drie voorbeelden.

Wat zijn de vier humores?

Answer 18

Pythagoras, Ptolemeus: bolvormige aarde

Hippocrates, Galenos: kosmos met vier elementen: warm, vochtig, droog, koud

Lichaam is afspiegeling van kosmos (microkosmos)

4 humores:

Lichaam is mengsel van elementen: humores of lichaamssappen

bloed= warm en vochtig
gele gal= warm en droog
slijm=koud en vochtig
zwarte gal=koud en droog

Ziek zijn= verstoring van het evenwicht

Remedie: herstellen van evenwicht
Door braken en aderlaten

Question 19

Welke temperamenten horen bij de humores?

Answer 19

Vier temperamenten 
Bloed: sanguinisch, vurig
Zwarte gal: melancholisch, weemoedig, depressief
Gele gal: cholerisch, doeners, driftig
Slijm: flegmatisch, weinig emotioneel

Question 20

In welk tijdvak vond Heksenvervolging plaats?

Welke verklaring kun je geven van die deze verbrandingen?

Answer 20

tijdvak 5: 1500-1600

Theologisch: nieuw concept Heksenhamer; Reformatie met nadruk op uitverkiezing

Antropologische: wantrouwen tegen arme buren, winners en losers binnen één dorp

Economische: individualisme in 16e eeuw – opkomst handelskapitalisme

Question 21

Welk conclusie kun je trekken uit de verhouding tussen religie en magie?

Answer 21

• Onderscheid religie / magie is vaag
• In dagelijkse praktijk vooral overeenkomsten voorop.
• Door aanpassing aan heidendom
• En door gelovigen zelf: behoefte aan zoveel mogelijk beschermende magie, door wie dan ook toegediend.

Twijfelende geestelijkheid:

• Enerzijds verzet, zeker na Contrareformatie: magie uitbannen
• Anderzijds: toegeven, vanwege aantrekkingskracht magie? Rozenkransgebed

Question 22

OPKOMST VAN DE ISLAM

Hoe ga je om met religies in het onderwijs?

Answer 22

Ontwikkelingen binnen religies verklaren vanuit een wereldlijke, historische context – bepaald door de tijdsomstandigheden.

Zowel ontstaan: heilige boodschap in geschriften
Als ook ontwikkelingen in leer
Worden bepaald door tijd ≠ geen onveranderlijke theologische waarheid

Question 23

Hoe pak je veroveringen Islam en Kruistochten aan in v.o.?

Answer 23

• Benadruk overeenkomsten in godsdienst
• Behandel culturele prestaties, niet alleen militaire aspecten.
• Zakelijkheid: geweld en veroveringen over en weer!
• Geen karikaturen: wrede Kruisvaarders, domme Europeanen tegenover verfijnde moslims

Question 24

Nathan der Weise

Beschrijf waar dit toneelstuk uit 1779 over gaat.

Answer 24

Het speelt zich af in Jeruzalem tijdens de Derde Kruistocht en beschrijft hoe de wijzen

• Joodse koopman Nathan
• de verlichte sultan Saladin
• en een Tempelier

hun kloof
overbruggen tussen het jodendom, de islam en het christendom. De belangrijkste thema’s zijn vriendschap, tolerantie, relativisme van God, behoefte aan communicatie.

Question 25

Wat zijn de gemeenschappelijke kenmerken van het Jodendom, Christendom en Islam?

Answer 25

• Monotheïsme: 1 Godheid, namelijk: Jahweh, christelijke god, Allah
• Openbaringen: God maakt zich kenbaar aan stamvader: Abraham (Ibrahim, zonen Izaak en Ismaël, vestigt zich in Mekka)
• En aan profeten – grote overlap, Islamitische namen, bijvoorbeeld: Musa, Ilyas, Zakarya, Isa, Mohammed
• Opgeschreven in heilig boek: Tenach, bijbel, Koran (=voordracht): volkeren van het boek
• Exclusiviteit: God had met persoonlijke band met eigen stam/volk, maar ook:
• Universaliteit: boodschap verspreiden over hele mensheid

*Idee van uittocht, ballingschap en terugkeer ↓
Missionering – vaak hand in hand met veroveringen
Belang van bedevaarten naar heilige steden: Mekka en Jeruzalem

*Idee van hiernamaals, einde der tijden, met een Mahdi (= Messias) en Antichrist

Question 26

Wat waren de Vijf zuilen ook alweer?

Answer 26

Geloofsbelijdenis
Bidden
Rijkdom delen
Vasten
Hadj: bedevaart naar Mekka

Sharia: wetten uit Koran en Hadith (leven van Mohammed, met zijn uitspraken – Soenna)

Question 27

Wat waren de (onduidelijke) oorzaken van de supersnelle verovering?

Answer 27

• Context 6e eeuw: Arabië verandert van tribale naar sedentaire samenleving, die vraagt om ander soort godheid
• ‘Attila-effect’: vereniging onder een sterke veroveraar – ook hier geldt, net als bij christelijke missionarissen: veroveringen gaan hand in hand met bekering
• Geluksfactor: uitputtingsoorlog Byzantijnen en Sassanieden
• Profeet zelf: charisma, leiderschap

*Leer Islam:
Duidelijke geboden
Saamhorigheid Umma – geloofsgemeenschap, die bedreigd werd door handel

Question 28

Beschrijving de ontwikkeling van de Islamitische dynastieën. Geef ook jun tegenstanders weer.

Answer 28

1. Mohammed c. 570 – 632: 622 hidjra naar Medina
2. Opvolgers: ‘Patriarchale kaliefen’ of ‘orthodox kalifaat’ (Rashidun) 632-661, centrum: Mekka
   Fitna: burgeroorlog (DOOD VAN KOESSEIN in KABALA)→ scheiding tussen soennieten en sjiieten.
3. Kaliefendynastie Oemajjaden 661-750, centrum: Damascus
   In kalifaat van Cordoba (Al-Andalus) tot 1031
4. Kaliefendynastie Abassieden 750-1258
   ook wel: Arabisch Gouden Tijdperk, met centrum: Bagdad.

Hun tegenstanders:

1. 900: Fatimieden in Egypte - sjiieten
2. 1000 Seldsjoeken in Turkije
3. Vanaf 1100 Kruisvaarders
4. Vanaf 1200 Mongolen, onder Ghengis Khan→ 1258 val Bagdad
5. 1300 opkomst Ottomanen

Question 29

Hoe zat het met de acculturatie van de Islam?

Answer 29

Twist met mensen van het Boek slechts op de beste manier.

Na vervoering werden mensen behandeld als Dhimmis. Het beste natuurlijk wanneer je je aanpast aan de Islam, maar je mocht je eigen religie houden, maar dan moest je wel belasting betalen.

Tolerantie?

In elk geval:
Co-existentie en interactie: wederzijdse beïnvloeding tussen culturen, bijvoorbeeld Convivencia in El Andalus - Spanje.

De Engel Gabriel
Boek der Spellen met Koning Alfonso (schaakt = Perzisch spel)

Question 30

Wat nam Europa over van de Islam?

Answer 30

Ibn Sina of Avicenna (980-1037)

Na verovering: Overname en doorgeven van Hellenistische /Perzische wetenschap
Bagdad: Bayt al-Ḥikmah – huis van wijsheid
Avicenna - Perzië: Canon van de Geneeskunde, Latijnse kopie 15e eeuw

Islamitisch Sicilië en Spanje: doorgeefluik voor wetenschap
Verbindt Islam met Aristoteles – Raphael, School van Athene

Question 31

Christelijk Europa en Islamitisch-Arabische wereld

Wat was het gevolg van de opkomst Islam?
En het economische gevolg?
En het religieus gevolg?

Answer 31

Gevolg opkomst Islam:

scheiding door Middellandse Zee tussen

• Zuid en oost: Islamitisch Arabische cultuur
• West-Europa: Italië, Frankrijk, Germaanse staten met Christelijk Europese cultuur

Economisch gevolg:

verstoring contact met rijke oosten: Europa op zichzelf staand, met autarkie en domeinstelsel

Religieus gevolg:

Christendom steeds meer verengd tot Latijnse (=Romeinse) christendom:
Door wegvallen contact met Oriëntaalse Christendom: Egyptische Kopten, Syrische Kerk en Armeense Kerk
Door keuze van Paus in 750 voor Westen (Franken), leidend tot schisma (1054): onafhankelijke Grieks-Orthodoxe Kerk