malarstwo Flashcards
Zapotrzebowanie na malarstwo we Włoszech było ogromne.
Liczne ołtarze, które
tworzono w budowanych w baroku kościołach i aranżowanych kaplicach, potrzebowały
scen religijnych dużego formatu. Wznoszone i przebudowywane pałace też wymagały
dekoracji. Malowano także portrety.
Tematyka włoskiego malarstwa barokowego była różnorodna.
Przede wszystkim
przedstawiano historię zbawienia oraz świętych Kościoła, których liczba wzrastała. Modnym wówczas sposobem czczenia wybitnych postaci: dostojników kościelnych, świętych
oraz członków znakomitych rodów, były apoteozy, czyli przedstawienia osób w sposób
uwznioślony, aby stanowiły przykład do naśladowania.
Ważnym dziełem dla artystów barokowych była Ikonologia, którą napisał Cesare
Ripa – antologia wybranych personifikacji.
Począwszy bowiem od renesansu, wzrasta-
ło zainteresowanie wizualizacją pojęć abstrakcyjnych. W 1593 roku dzieło ukazało się
w wersji nieilustrowanej, 10 lat później uzupełnione rycinami. Korzystano z niego często
i chętnie w myśl zasady, że malarstwo powinno
być jak poezja, to znaczy wypowiadać to, co niewidoczne. Pojawiły się w nim personifikacje pojęć
geograficznych, zmysłów, żywiołów, miesięcy, cech
charakteru i stanów ludzkiej psychiki.
Równocześnie postulowano zmiany w formie,
uważano bowiem, że w obrazach manierystów
została zachwiana równowaga między tematyką
a wyrazem dzieła, a wirtuozeria techniczna była
stawiana ponad rzetelne studium z natury
Malarstwo barokowe we Włoszech nie było
jednorodne.
Ścierały się w nim różne koncepcje
stylistyczne. Nurt związany z dziełami Caravaggia
i jego naśladowców, czyli caravaggionizm,
to malarstwo naturalistyczne, z wypracowanymi,
charakterystycznymi środkami warsztatowymi,
które określa się mianem luminizmu. Ten sposób
kształtowania kompozycji pozwala na uzyskanie
silnych kontrastów światłocieniowych, któ-
re nazywano chiaroscuro. Źródeł luminizmu
Caravaggia należy poszukiwać w twórczości
Tintoretta. W drugim nurcie, który określa się mianem baroku klasycyzującego, postulowano
idealizację oraz nawiązywanie do klasycznego piękna renesansu dodatkowo wzbogaconego o koloryzm zapoczątkowany przez malarzy weneckich.
Obok tych nurtów rozwijało się malarstwo iluzjonistyczne, związane przede wszystkim
z monumentalnymi freskami.
Luminizm
sposób kształtowania kompozycji malarskiej za pomocą gry światła
chiaroscuro
wyraźny kontrast
światła i cienia
kwadratura
W dojrzałym baroku w malarstwie iluzjonistycznym zacierały się granice między
rzeczywistymi a namalowanymi elementami architektonicznymi oraz dekoracyjnymi.
W nurcie tym wykorzystywano efekty złudzenia optycznego opartego na perspektywie
linearnej w celu uzyskania iluzji przestrzeni. Taki sposób malowania określa się terminem
kwadratura (wł. quadratura).
Cechą wspólną wszystkich trendów był
dynamizm kompozycyjny – w niektórych przypadkach redukujący wszelkie linie poziome i pionowe do minimum – oraz charakterystyczny
dla baroku rozmach przejawiający się zarówno w skali malowanych dzieł, jak i wyrazistości zastosowanych środków. Chętnie operowano też kontrastem walorowym i temperaturowym.
Wśród technik malarskich dominowało malarstwo olejne na płótnie oraz fresk.
Wybrane personifikacje według Cesarego Ripy:
Caritas (miłość miłosierna) – kobieta karmiąca dziecko, z dziećmi bawiącymi się u jej stóp.
Cierpienie – półnagi mężczyzna o smutnej twarzy ze skrępowanymi rękami i nogami
owinięty przez kąsającego go węża.
Czas – skrzydlaty starzec, często z lustrem i w towarzystwie dwójki dzieci.
Fortuna – kobieta siedząca na kuli ze skrzydłami u ramion.
Głupota – naga rozradowana kobieta leżąca na ziemi w wyzywającej pozie, ale tak, żeby
nie było widać intymnych części ciała, oraz towarzysząca jej owca.
Historia – uskrzydlona kobieta ubrana na biało i spoglądająca wstecz. W lewej ręce trzyma
książkę, w której jakby coś pisała, lewą stopę wspiera na kwadratowym głazie. Obok niej
stoi Saturn, na którego barkach opiera księgę.
Niesprawiedliwość – kobieta w poplamionych szatach, z mieczem w prawej dłoni
i ropuchą w lewej.
Obfitość – kobieta, której czoło opasuje wieniec z pięknych kwiatów, ubrana w zieloną
suknię, w prawej dłoni trzymająca róg obfitości pełen rozmaitych owoców. Lewym
ramieniem przyciska snopek kłosów, które wysypują się na ziemię.
Rysunek – młodzieniec o szlachetnym wyglądzie ubrany w elegancki, bogaty płaszcz,
z cyrklem w prawej dłoni i zwierciadłem w lewej.
Sława (fama) – skrzydlata kobieta trzymająca trąbę w prawej dłoni.
Sprawiedliwość – kobieta ubrana na biało, z zawiązanymi oczyma. W prawej dłoni trzyma
wiązkę rózeg z przywiązanym do nich toporem, w lewej płonący ogień, u boku ma strusia
albo trzyma miecz i wagę.
Święci doby baroku – ich atrybuty, sceny, w których występują:
Ignacy Loyola – czarny habit, monogram IHS, serce przebite cierniem,
Karol Boromeusz – strój kardynalski, orli nos, czasem węzeł na szyi,
Teresa z Ávili – habit karmelicki, strzała miłości Bożej, gołębica, scena ekstatycznej wizji
Quadro riportato
termin stosowany w sztuce, opisujący freski ujęte w architektoniczne ramy
repoussoir (fr. ‘odpychacz’),
czyli efekt wywoływania wrażenia
wypukłości pewnych elementów, które zdają się ingerować w przestrzeń widza, zapraszać
go do współuczestnictwa w malowanej scenie.
maniera tenebrosa, Tenebryzm (z łac. tenebrae - mrok) –
sposób kompozycji obrazu, polegający na użyciu ciemnej tonacji barwnej, w której postacie ludzkie i przedmioty wydobyte są z mrocznego tła ostrym światłocieniem
Lumen Dei
(łac. ‘światło Boże’),
femme forte
kobieta decydująca
o swoim losie, która nie waha się
podjąć aktywności kulturowo
związanej z mężczyznami.
