Les 5: Toneel in de middeleeuwen Flashcards
Leg uit:
1) wat zijn tropen?
2) de bekendste trope?
3) Hoe evolueert deze trope?
A) tropen zijn liturgische gezangen met noten (=melismen) die verzameld worden in troparia.
De tropen worden in dialoogvorm gezet en zijn stukjes uit de bijbel.
B) Quem Quaritis ‘wie zoeken jullie?’= trope van de paasmis. Deze bestaat uit een 4-tal regels die de engelen zeggen wanneer de vrouwen het graf van Christus bezoeken. = scène wordt uitgebeeld in de kerk
C) Deze Visitatio Sepulchri wordt heel bekend over Europa en verschijnt ook in de volkstaal. De vier verzen ontwikkelen zich naar een langer stuk.
Het dagelijkse leven wordt gemengd in het spel, zodat de gelovige zich aangesproken voelt.
In 1200 speelt ook Christus zelf mee en evolueert het naar een paasspel
wat gebeurt er met het toneel na de val van het Romeinse rijk?
1) het Christendom veroordeelt het toneel: het bijwonen en het spelen, bij verordeningen wordt het als ‘onchristelijk’ bestempeld. De priesters moeten zeker wegblijven van het toneel.
2) Het is niet helemaal weg, er zijn rondtrekkende kunstenmakers en de mensen blijven Terentius lezen.
Kenmerken van het paasspel
- gegroeid uit paastrope: Christus speelt mee
- wordt op pasen gespeeld
- Noli mi tangere
- altaar= graf van Jezus
- simultaan toneel: de spelers en toeschouwers lopen in een soort processie, ze bewegen zich door de kerk
Wat zijn de kenmerken van het kerstspel?
Wat was het eerste mysteriespel?
wat is de ontwikkeling van het kerstspel?
- Auto de los Reyes Magos
- priesters ze trekken in een soort van processie naar het altaar.
Ontwikkeling:
- Sankt Gallen (volkstaal)
- Ordo Stellae (het grote Herodesspel= slechterik!)= is geen liturgisch spel, maar een toneelstuk met simultane presentatie.
- uitbereidingen: drie koningen, kindermoord, Herodes
Wat zijn de kenmerken van het profetenspel?
Ontwikkelt als derde genre binnen het liturgisch toneel. = ordo prophetarium
Deze spelen worden gebracht rond de adventtijd of met kerstnacht. Het zijn citaten van de profeten (OT en NT) die worden geciteerd en ze kondigen de geboorte van Jezus aan.
De paasspelen in de volkstaal worden buiten de kerk opgevoerd want ze passen niet meer in het Liturgisch genre. Welke paasspelen zijn er?
- La seinte ressureccion (Frans/Engels)
- 1230: Zwitserland (Duitse spel) op de markt met komische scenes
- Het spel van Erlau: kerkelijke essentie gaat bijna verloren
- Redentiner Osterspiel: duivelse zielenvangst
= de spelen zijn didactisch pragmatisch
- de geestelijken zijn= sublimitas
- de profane figuren= humilitas
op het einde gaat het publiek en de acteurs samen zingen.
Omschrijf de kenmerken van het Heiligenspel
> Geestelijk toneel: werd gespeeld op de naamdag van een Heilige
komische scènes bevestigen de satirische stedelijke ondertoon
- Ludis Danielis= spektakel
- Sint-Nicolaas
Beschrijf kort de mysteriespelen of passiespelen en hoe deze ontwikkeld zijn.
= gebruiken Bijbel als bron ( apocriefe teksten). Ze groeien uit tot Mastodont spelen als product van een stedelijke contect.
het gaat over lijden en de dood van Christus. Men probeert uit te leggen waarom het lijden van Christus nodig was.
a) Jeu d’Adam: scheppingsverhaal, heel lang (3 delen)
b) Weens Passiespel (lucifer en engelen)
c) Maastrichts passiespel
d) Corpus-Christi=sacramentsdag=> aanleiding voor spelen
1) Duitsland: passiespelen
Beschrijf de passiespelen in Duitsland
- Frohleichnamspiel= sacramentspel in processiestructuur
- Passiespel in Sankt Gallen= heel lang
- Sacramentspel in Künzelsau
drie onderwerpen:
- Oude testament
- Lijdensverhaal
- openbare leven van Christus
Beschrijf het Mysteriespel in Frankrijk
Het zijn heel lange stukken, sommige hebben wel 50 000 verzen.
- mystère de la passion: alligorische personages die de mens moeten verlossen van de zonde
- vele bewerkingen soms vooraf gegaan aan paasspel en maria-spel
Omschrijf de passiespelen in Engeland en Nederlanden
- Engeland: komen op vanaf de tweede helft van de 14de eeuw.
= spelen in de vorm van processies. Verschillende wagens beelden scènes uit de bijbel uit en trekken door de stad= cycles.
thema’s uit de Oude en Nieuwe testament, tableau vivants, pageants, Corpus Christi spelen
-Nederlanden: niet veel passiespelen, wel het passiespel uit Maastricht en Bergen.
Er zijn weinig aanwijzingen dat er zo’n spelen in het nederlands waren.
Waar werden de geestelijke spelen opgevoerd?
- liturgische spelen: in de kerk
- andere spelen groeiden uit tot ‘inhonest ludi’ en werden uit de kerk geband of waren te groot om in de kerk te organiseren.
- simultaan toneel (polyscenisch)
- machinerie: Sacra rappresentatzione
- Oxaal als podium
Hoe ontstaan de ernstige en profane spelen?
Ze ontstaan naast het geestelijke toneel uit de Hoofse sfeer. Het zijn professionele rondtrekkende acteurs die bij festiviteiten optreden.
Naast toneel in de hoofse sfeer (o.a. abele spelen) zijn er ook Morality plays.
1) wat zijn de kenmerken van het toneel in de Hoofse sfeer + voorbeelden?
1) niet-relligieuze context, parodie op ridders en adel (en ook boeren)
- Ludus de Antichristo: profaan+religieus: het gaat over Barbarossa (Duitse Keizer)
- Adam de la Halle: le jeu de Robins et Marions
- Abele spelen (Lanseloet, Gloriant, Esmoreit)
- Spiel vom streit zwichen Herbst und mai (alligorisch drama met parodie op ridders en hoofse cultuur: spotten vanuit een stedelijk context)
- Spelen van Neidhart (Neidhart en het viooltje en het grote Neidhartspiel)
wat zijn Morality plays?
Het zijn stukken die gaan over de universele mens, het leven van de aardse mens, zijn strijd tussen goed en kwaad.
De menselijke deugden en ondeugden worden voorgesteld als allegorische personages (vrouwen= vaak ondeugde)
vb. Elckerlijck, Pater Nosterspelen
