les 1: inleiding Flashcards
Archeologie
De studie van het menselijk gedrag in het verleden aan de hand van de overgebleven/teruggevonden materiële resten → Deze resten bevinden zich zowel in de ondergrond als aan het oppervlak
Prospectiemethoden
Prospectiemethoden zijn alle vormen van archeologisch
vooronderzoek die gebruikt worden om kennis te vergaren binnen een bepaald gebied, vóórdat een volledige) opgraving uitgevoerd wordt.
= basistaak van de archeoloog
Renaissance & Verlichting (vanaf 15e
eeuw)
- Hernieuwde interesse voor antieke
oudheid - Exploratie met diverse doelen:
…- Vinden van sites vermeld in oude bronnen
…- Aanvullen van kunstcollecties (bvb. Paus
Sixtus IV)
…- In kaart brengen van rijkdommen van de
heerser
…- Nationalisme (vooral vanaf 19e eeuw)
Romantiek: 18e-19e eeuw
Mediterrane gebied ‘geopend’ voor exploratie
* Eerste ‘opgravingen’ in Pompeii
* Egypte: expeditie Napoléon Bonaparte 1798: Description de l’Egypte
* Oude Nabije Oosten: zoektocht naar sites uit bronnen (bvb. Bijbel):
…* 1811 Claudius James Rich in Babylon (hedendaags Irak)
…* 1842 Paul-Emiel Botta in Ninive (Mosul, hedendaags Irak)
…* Griekenland: architect Nicholas Revett & schilder James Stuart, reizend reeds in 1751-1753, gevolgd door vele anderen
Kanttekeningen:
* vaak nog kunsthistorisch en site-gericht, weinig aandacht voor landschap
* interesse vanuit eigen nationale verleden en Oudheid als bron van westerse
beschaving
* Esthetische idealisering van de ruïne
20e eeuw: technologische (r)evoluties
- Eerste archeologische luchtfoto’s
…- P.H. Sharpe: Stonehenge 1906 - Ontwikkeling van prospectie-archeologie in het Verenigd Koninkrijk
…- O.G.S Crawford (1920 – 1e archeoloog bij Ordnance Survey)
…..* Toepassen van geografische technieken om het verleden te bestuderen
…..* Registreren en documenteren van sites in het landschap
…..* Periodekaarten
…..* Pionier luchtfotografie - Gordon Willey’s (1913-2002) werk in de Viru-vallei, N. Peru (1946)
…* vader van ‘settlement pattern archaeology’
…* i.p.v. sites apart, werd een hele vallei bestudeerd: het landschap als wetenschappelijke vraagstelling
…* sites zijn gelegen op plaatsen die hun (economische, sociale, etc…) relatie tot wijder landschap en buursites weerspiegelen
…* het reconstrueren van economische, politieke en sociale organisatie van oude culturen wordt mogelijk op basis van het bestuderen van deze relaties
…* deze relaties = nederzettingspatronen - Nieuwe technieken: geofysische prospectie (1950s), chemische
prospectie, remote sensing (infra-roodfotografie 1970), GIS (1990s),
machine learning (2010s), … - Landschapsarcheologie als discipline: Aston and Rowley (1974)
Landscape Archaeology: An Introduction to Fieldwork Techniques on Post-Roman Landscapes - Spatial archaeology: site catchment areas, centrale place theory, Thiessen Polygons → Sociale geografie
opgraving vs prospectie
Opgraving:
* Opgraving kan over een relatief klein gebied en veelal over een kleine chronologische periode zeer gedetailleerde kennis opleveren
* Traag
* Relatief veel vondsten (depot-
problematiek!)
* Duur
* Veel detail
* Destructief
* Klein oppervlak - site is het doel, niet de omgeving
→ Site
Prospectie:
* Prospectie kan over een relatief groot gebied in korte tijd minder gedetailleerde kennis leveren over een grote chronologische periode
* Snel
* Relatief weinig vondsten
* Goedkoop
* Weinig detail
* Minder of niet destructief
* Groter oppervlak - omgeving is het doel, landschap waarin de sites gelegen zijn
→‘Landschapsarcheologie’
waarom niet alles opgraven?
- Vraagstelling: site vs. landschap
- Tijds- en/of geldgebrek
- Bewaring van de ondergrondse waarden (‘bodemarchief’)
→ Het bewaren van erfgoed gaat het beste door het ongeroerd in de bodem te laten (in situ bewaring als basisprincipe uit het ‘Verdrag van Malta’) - Bewaring van de bovengrondse waarden
- Geen toestemming om op te graven
- Niet mogelijk, onveilig of te moeilijk om op te graven
relatie opgraving en prospectie obv archeologisch onderzoeksmodel
prospectie:
1. vraagstelling (over landschap)
2. vooronderzoek
3. prospectie veldwerk
4. verwerking
5. publicatie
opgraven:
1. vraagstelling (over site)
2. vooronderzoek
3. prospectie veldwerk
4. verwerking
5. opgraven
6. verwerking
7. publicatie
primaire onderverdeling van de prospectiemethoden
- globaal/grootschalig > landschappelijk/regionaal
- prospecterend: waar liggen
de resten?
- prospecterend: waar liggen
- detail/kleinschalig»_space; site-gericht/lokaal
- waarderend: wat is het
karakter van de resten?
- waarderend: wat is het
indeling prospectiemethoden in de praktijk
stap 1: bureauonderzoek
stap 2: veldwerk
prospecterende of globale
onderzoeksmethoden:
- luchtfotografie
- remote sensing
- extensieve veldkartering
- landschappelijke boringen
- proefsleuven
OF
detail/waarderende
onderzoeksmethoden
- intensieve veldkartering
- archeologische boringen
- proefsleuven en -putten
- geochemische prospectie
- geofysische methoden
(stap 3: opgraven)
stap 4: publiceren
indeling veldwerk legaal in Vlaanderen
stap 1: bureauonderzoek
(stap 2: veldwerk):
zonder ingreep in de bodem
- geen toelating nodig (wel
nodige kwalificaties)
OF
met ingreep in de bodem
(invasief/intrusief)
- toelating aanvragen bij
Agentschap Onroerend
Erfgoed
(stap 3: opgraven)
stap 4: publiceren
indeling prospectiemethoden legaal in Vlaanderen
stap 1: bureauonderzoek
stap 2: veldwerk
zonder ingreep in de bodem
- veldkartering
…- intensief
…- extensief
- landschappelijke boringen
- (geochemische prospectie)
- luchtfotografie
- geofysische methoden
- remote sensing
OF
met ingreep in de bodem
- archeologische boringen
- verkennend
- waarderend
- proefputtenonderzoek
(testputten)
- proefsleuvenonderzoek
(testsleuven)
- (metaaldetectie)
(stap 3: opgraven)
stap 4: publiceren
bureauonderzoek
- essentieel onderdeel van alle archeologische onderzoeken
- Verzamelen en bestudering van relevante informatie van het gebied (bronnenonderzoek), voorafgaand aan het eventuele veldwerk
- Bestaande kennis over het verleden + impact van bodemingrepen (preventieve archeologie)
Prospectie als ‘veld’werk
- Het uitvoeren van diverse prospectiemethoden te velde om daarmee anomalieën op te sporen die veroorzaakt zijn door menselijk handelen in het verleden
→ Anomalie - wat hoort niet in
het rijtje thuis? :
1,1,1,1,1,1,1,1,9,1,1,1,1,1,1
→ Vereist kennis van
context/verwachtingskader
(natuurlijke en menselijke
formatieprocessen)
→ Vereist interpretatie
veldkartering
= archeologische veldverkenning/survey
- onderzoeken van
opervlakteresten vanop de
grond
- in Noord-West Europa niet
(vaak) intensief of grootschalig
toegepast; (maar:
metaaldetectie!)
→ intensieve landbouw, veel
sedimentatie, vergankelijke
architectuur, …
→ wel populair in het
Mediterraans Gebied,
Nabije Oosten,
Noord - Amerika /
Mesoamerica, Zuid-Oost
Azië,…
remote sensing
- = vanop afstand vergaren van gegevens d.m.v. sensoren, doorgaans door het opmeten van electromagnetische energie
…→ afstand kan paar cm zijn of honderden kilometers - Kan zowel passief als actief gebeuren
…→ passief: registreren van natuurlijke waarden; actief: toestel zendt zelf signalen uit - Voorbeelden:
…* Vanuit de lucht: luchtfotografie, satellietfotografie, LIDAR
…* Geofysische methoden: EMI, Magnetometrie, GPR, ERT,… maar ook metaaldetectie
…* Onderwater: sonar (multibeam), seismische akoestiek
luchtfotografie en satellietbeelden
- = bestuderen, documenteren en interpreteren van archeologische sites vanuit de lucht of ruimte
- Beter overzicht van relaties tussen sites / binnen sites
- Nieuwe sites detecteerbaar die vanop loopniveau niet zichtbaar zijn
LIDAR-beelden
= Light Detection and Ranging: laser-signalen worden uitgestuurd en de tijd van
de reflectie wordt opgemeten
boormethoden
- Landschappelijk en archeologisch booronderzoek
- Opboren van grond om zowel
landschap als archeologie te
bestuderen - Systematische aanpak, met
bepalen van type boor, diameter
boorkop, boordichtheid, zeefmethode,…
geofysische methoden
- systematisch meten van de natuurkundige eigenschappen van de ondergrond om daar anomalieën in te vinden
- Geo-radar, magnetometrie, elektrische resistiviteit, …
proefputten en proefsleuven
Proefputten = ‘detail’
onderzoeksmethode
Proefsleuven = ‘globale’
onderzoeksmethode
Gaat van zéér kleinschalig tot extreem grootschalig (bvb project Canal Seine Nord)
!Beide onderzoekmethodes hebben impact
op het bodemarchief
* Spreiding van archeologische
vindplaatsen/ vondsten in
kaart brengen, zowel in de
ruimte als in de diepte (stratigrafie)
* Grotere kans op vondsten
(waarderend)
* Dateren/chronologisch kader
creëren
* Ideaal voor het prospecteren
van langwerpige/ langgerekte
sites (wegen, kanalen/grachten,…)
* Stap voorafgaand aan gerichte
opgraving
geochemische analyse
- analyse van grondmonsters op zoek naar historische ‘vervuiling’ veroorzaakt door de mens
- Verhoogde concentraties van bepaalde chemische elementen kunnen indicatief zijn voor bepaalde menselijke activiteiten
…* Lood en koper concentraties
→ langdurige menselijke bewoning, metallurgie
…* Fosfatenconcentraties → bemesting (stallen)
-> vaak in combi met andere prospectiemethoden
