Krabbameinsverkir: mat og meðferð Flashcards
Krabbameinsverkir skipast í þrennt, í hvað skiptast þeir?
Bráðir verkir: tengdir rannsóknum og meðferð, sýkingar og ýmis fylgikvillar
Langvinnir verkir: ef yfir 3-6 mánuði, vegna framgangs krabbameina og emðferðar.
Taugaverkir: í kjölfar aðgerðar, lyfjameðferðar eða geilsa.
Hver er tíðni krabbameinsverkja hjá
- Sjúklingum með langtgegninn sjúkdóm
- SJúklingar í krabbameinsmeðferð
- Í kjölfar læknandi meðferðar
- Blandaðir hópar
- Sjúklingum með langtgegninn sjúkdóm: 66%
- SJúklingar í krabbameinsmeðferð: 55%
- Í kjölfar læknandi meðferðar: 39%
- Blandaðir hópar: 51%
Hversu mörg % krabbameinssjúkra eru með meðal eða mikla verki? 5 eða hærra á 0-10 skala
38%
Hvert er markmið verkjameðferða hjá krabbameinssjúklingum?
- Fyrirbyggja
- Ákvarða markmið sjúklings og fjölskyldu
- Minnka verki
- Fyrirbyggja og meðhöndla aukaverkanir verkjameðferðar
- Stuðla að öryggi og virkni sjúklings
- Bæta lífsgæði
Hver eru meðferðarúrræði við krabbameini?
- Best er að uppræta orsök
- Verkjalyf
- Stoðlyf (ekki eiginleg verkjalyf en hafa verkjastillandi áhrif)
- Skurðaðgerð
- Lyfjameðferð
- Geislameðferð
- Sjúkraþálfun og endurhæfing
- Aðrar aðferðir
Hverjir eru grunnþættir í meðferð krabbameinsverkja?
By the mouth: vegna þess að við fáum jafna virkni, hagkvæmara, ódýrari leið, sjúklingur tekur sjálfur lyfin
By the clock: gefa lyf reglulega ef stöðugir verkir
For the indevitiual: snýða að viðkomandi
With attention to deatail: fínstilla
By the ladder: nota stigann
Hvert er grundvallaratriði í vekrjameðferð?
- Meta árangur verkjamefðerðar reglulega, nota viðurkennda kvarða til að meta styrk verkja, meta amk daglega á legudeildum, sjúklingur metur eigin verki ef hann getur.
- Fræða sjúklinginn um verki og verkjameðfer, hvetja hann að taka þátt, hafa aðstandendur með, verkjadagbók
- styðjast við leiðbeiningar WHO um meðferð við krabbameinsverkjum, miðið meðferð við styrk vekrja, aukið skammta, notið alla jafna einugis eina tegund lyfs í sama flokki, gefa reglulega og lyf eftir þörfum við gegnumbortsverkjum
Hvaða spurningar spyrjum við í verkjamati?
- hvenær byrjuðu og við hvaða aðstæður
- staðsetning og dreifing verkja
- hversu lengi hafa verkirnir varað
- eiginleikar (hvernig lýsir verkurinn sér)
- styrkur
- þættir sem gera verkinn verri/betri
- lyf sem sjúklingur notar (skammtar og hvernig hann tekur lyfin)
- fyrri meðferð og árangur af henni
- áhrif verkja á einstaklinginn, virkni og lífsgæði
- andlegir og trúarlegir þættir
- áhyggjur sjúklings
- þættir sem hafa áhrif á verkjaþol
Nefndu þætti sem minnka verkjaþol?
- Vanlíðan
- Svefnleysi
- Þreyta
- Kvíði og ótti
- Reiði
- Leiði, depurð og þunglyndi
- Félagsleg einangrun
- Einmanaleiki
Nefndu þætti sem auka vekrjaþþol
- Góð einkennameðferð
- Góður svefn
- Hvíld og/eða sjúkraþjálfun
- Slökunarmeðferð
- Fræðsla og stuðningur
- Skilningur og samhyggð
- Afþreying, félagsskapur, félagsleg virkni
- Andleg vellíðan
- Skilningur og að einhver hlusti
Hvað er verkjaþol?
Hversu mikla verki einstaklingurinn er tilbúin að þola
Hver eru verkjastig WHO?
- Þrep (verkir 1-2)
Notum parasetamól og/eða NSAID
+/- stoðlyf - Þrep (verkir 3-6)
Notum parasetamól og/eða NSAID
+ veika ópíóða
+/- stoðlyf - Þrep
Notum parasetamól og/eða NSAID
+ sterka ópíóða
+/- stoðlyf
Hvenær notum við væg og bólgueyðandi verkjalyf?
NSAID eru notuð við meinvörpum í beinum en ekkert lyf er öðru framra. Ef ákveðið lyf dugar ekki prufið annað. Þetta minnkar þörf fyrir ópíóða ef að þau eru gefin samhliða. VARÚÐ hjá þeim með blóðfkögufæð og skerta nýrnastarfsemi
Parasetamól þolist yfirleitt vel en gæta þarf varúðar á ofskömmtun
Ópíóðar
Þetta eru mikilvæg lyf við meðhöndlun krabbameina, einstaklingshæf meðferð, auðvelta að títra þá og til í mörgum lyfjaformum. Mikilvægt að þekkja verkunartíma lyfja og meðhöndla aukaverkanir
Hverjar eru gjafaleiðir ópíóða?
Gefum um munn ef það er hægt langvarandi töflur.
Undir húð með lyfjadælu ef sjúklingur getur ekki tekið po
Verkjaplástur fyrir sjúklinga sem ekki geta tekið lyf po og eru vel verkastilltir, ekki sem upphafslyf eða við bráðaverkjum, erfitt að stilla skammta
Hverjar eru gjafaleiðir ópíóða?
Gefum um munn ef það er hægt langvarandi töflur.
Undir húð með lyfjadælu ef sjúklingur getur ekki tekið po
Verkjaplástur fyrir sjúklinga sem ekki geta tekið lyf po og eru vel verkastilltir, ekki sem upphafslyf eða við bráðaverkjum, erfitt að stilla skammta
Hvenær gefum við fentanýl plástur?
Ef að sjúklingur getur ekki kyngt getur þetta verið kostur, líka ef illvíg hæðgatregða.
Stundum notað hjá sjúklingum sem eru vandir ópíóðum en yfirleitt ekki sem fyrsta lyf.
Hvað eru gegnumbrotsverkir?
Þetta er þegar það verður skammvinn versnun á verkjum sem koma fyrirvaralaust eða í tenglum við ákveðið áreiti hjá sjúklingum sem eru á stöðugri verkjameðferð. Sjúklingar sem fá þetta eru gjarnan með aukna verki í grunninn
Hver er undanfari gegnumbrotsverkja hjá krabbameinssjúklingum?
- Hreyfing
- Áhrif verkjalyfja fjara út
- Ekki hægt að spá fyrir um í 78% tilvika
Að gefa lyf eftir þörfum pn hvað er gert?
- Alltaf notuð stuttverkandi lyf
- Gjafaleið (iv,sv,po,buccal,intranasal)
- Skammtastærð 1/6 ef sólarhringskammti
Hvernig virka skammtastækkanir?
Ef PN skammtar eru yfir 3x á dag þá þarf að hækka grunnskammt, notum persónuhlutfall og hækkum í samræmi við styrk verkja. Þurfum að muna að hækka pn skammt þegar grunnskammtur er aukinn.
Þegar verið er að hækka skammtastærð hækkum við eftir styrk verkja hvernig hækkum við?
- 2- 3: Hækka um 10%
- 4 - 5: Hækka um 30%
- 6 - 8: Hækka um 50%
- 9 - 10: Hækka um 100
Um hversu mörg % er grunnskammturinn oft hækkaður (svona þumalputtaregla)
30%
Hvenær metum við verkun ópíóða?
60 mín eftir po eða PR gjöf
30 mín eftir gjöf sc
15 mín eftir gjöf iv
Verkunartími ópíóða
PO
SC
IV
Lanverkandi
PO: verkar eftir 30-60 mín og nær hámarksverkun 60-90 mín og varir í 3-6 klst
SC: verkar eftir 10-20mín, nær hámarksvekrun eftir 30-60mín og varir í 3-4klst
IV: verkar eftir 5-10mín, nær hámarksverkun 15-30mín og varir í 1-2klst
Langverkandi: verkar eftir 30-60mín, nær hámarksverkun eftir 90-180 mín og varir í 8-12klst
Hvað eru stoplyf?
Lyf sem eru ekki beint verkjalyf en hafa verkjastillandi áhrif
Hvað með kannabis?
Notað töluvert hjá krabbameinssjúklingum erlendis
Nokkur lyf sem innihalda kannabínóða hafa verið samþykkt í usa en þau eru öll við ógleði, uppköstum og lystarleysi
Kannabis er ekki komið í klínískar leiðbeiningar um krabbameinsverki
Hvernig meðhöndlum við aukaverkanr
- Flestar aukaverkanir minnka/hverfa með tímanum
- Notið samþætta (multimodal) meðferð:
– Fleiri en eina tegund lyfja
– Aðrar aðferðir en lyf samhliða lyfjagjöf - Stundum eru aukaverkanir minni af einu lyfi en öðru milli einstaklinga = þá getur þurft að skipta um lyf
Hverjar eru algegnar aukaverkanir
- Magabólgur/magasár v/NSAID
– Gefa prótonpumpuhemla (magasýrulyf) fyrirbyggjandi ef sjúklingur er í áhættu - Hægðatregða v/ópíóíða
– ALLIR á hægðalyfjum fyrirbyggjandi frá 1. degi - Lyf sem örva þarmahreyfingar + mýkjandi lyf
- Aukaverkun sem hverfur ekki með tíma
- Munnþurrkur
– Góð munnhirða - Ógleði/uppköst
– Ógleðilyf eftir þörfum
– Regluleg gjöf ef ógleði/uppköst eru viðvarandi
Hvaða aukaverkanir eru sjaldgæfar en geta sést
- Höfgi/syfja
– Minnka skammta ef viðvarandi vandamál - Kláði
– Ofnæmislyf ef þörf krefur eða kláðastillandi krem - Rugl/kippir/ofurnæmi
– Minnka skammta
– Skipta um ópíóíða
Öndunarslæving af völdum ópíóða?
Sjaldgæft en ath sjúklinga sem ekki eru vanir ópíóðum og aldaðir, lungasjúklingar og fólk á slævandi lyfjum
- Orsakir öndunarslævingar hjá sjúklingum með langvinna krabbameinsverki:
– Of hröð hækkun ópíóíða
– Skert nýrnastarfsemi og lyfin hlaðast upp
– Óvissa um jafngildisskammta
– Of stór skammtur af ópíóíðum
Eftirlit með sjúklingum sem fá ópíóíða og hver eru einkenni
- Meta meðvitundarástand (POSS kvarði)
og meta öndunartíðni og dýpt ekki mara mæla súrefismettun
einkennin er skert meðvitund og öndun minni en 8
HVernig virkar POSS kvarðinn
– 0 = vakandi/skýr
– 1 = syfjaður/auðvelt að vekja
– 2 = sljór/auðvelt að vekja
* Ath öndun, súrefnismettun, klínískt ástand
– 3 = erfitt að vekja
* Grípið strax til aðgerða!
– S = sofandi
* Eftirlit með öndun, súrefnismettun og klínísku ástandi
Hver er meðferð öndunarslævingar
0,4 mg af naloxon í 9 ml saltvatnsspraut, gefa hægt 1-2 ml á 30-60 mín fresti. endurtaka eftir þðrfum
