Kafli 6 - Næringanám hjá plöntum og dýrum

Question 1

Efni sem plantan þarf

Answer 1

Vatn koltvíoxíð og ýmis steinefni

Question 2

Bygging plantna

Answer 2

Rótin – heldur plöntunni niðri og tekur upp efni úr jarðvegi
Stönglar – leiða vatn og efni milli rótar og laufblaða
Viðaræðar – eru úr dauðum frumum og flytja vatn og sölt frá rótum til laufa.
Sáldæðar – eru úr lifandi frumum og flytja lífræn nærinarefni frá laufblöðum niður í rætur.
Laufin – ljóstillífun fer fram þar og myndast þar langstærsti hluti lífrænnar næringu í plöntu

Question 3

Loftaugu

Answer 3

Loftaugu opnast í bleytu en lokast í þurrki

Question 4

Ljóstillífun

Answer 4

Lífefnafræðilegt ferli sem plöntur, þörungar, sumar bakteríur og einstaka frumdýr nota til að vinna orku úr sólarljósi til að framleiða næringu.

Question 5

Ljósháðaferlið

Answer 5

Þá er annars vegar orkan í vetninu að breyta ADP í ATP. Hins vegar myndast líka ATP úr ADP en það tengist líka hluti vetnisins við burðarefni NAPD sem tekur við orku vetnisins og myndar NAPDH.

Question 6

Óljósháðaferlið

Answer 6

Þetta fer fram í myrkri en þá þarf ekki ljós til ljóstllífunar. Það virkar þannig að NADPH gengur í samband við CO2 og myndar sykur. Efnahvarfið fær orku frá ATP.

Question 7

Upptaka og flutningur efna

Answer 7

Lífræn efni berast með æðum úr dauðum og lifandi frumum Rótarhárin taka upp vatn og leyst sölt úr jarðveginum og flytja það í viðaræðarnar sem flytur að í laufblöðin og það gufar upp þar. Sáldæðar bera svo lífnæra næringu til plantarinnar.

Question 8

Orkuþörf ófrumbjarga dýra

Answer 8

Dýr þurfa vatn ýmis steinefni en ekki öll sömu orkuþörf og í plöntu. Lágmarksþörf er minnsta magn í mat sem kemur í veg fyrir hörgulsjúkdóm. RDS – ráðlegur dagskammtur. Orkuþörfin fer eftir stærð líkamans, áreynslu og umhverfi.

Question 9

Ómissandi lífræn efni

Answer 9

Ómissandi lífræn efni eru ómissandi amínósyrur sem eru prótín sem líkaminn getur ekki framleitt og þær verða að vera í fæðunni. Einnig ómissandi fitusýrur og prostaglandin sem eru daglegar þarfir fitu.

Question 10

Vítamín

Answer 10

Fituleysanleg : A, D, E, K
Vatnsleysanleg : Öll hin

Question 11

Matráður

Answer 11

Er í undirstúku og inniheldur svengdarstöð og mettunarstöð

Question 12

Skammtímatemprun

Answer 12

Soltið dýr hættir að neyta matar þegar ákveðinni mettun er náð. Áhrif sykurs hefur stóran þátt í þessu. Skeifugörn senda boð um mettun. Hormín sem tempra efnaskipti sykurs og fitu hafa líka áhrif. Insúlin dregur úr sultarkennd. Matur sé etinn og tugginn hefur áhrif. Ef matur er ótugginn verður dýr saddur strax

Question 13

Langtímatemprun

Answer 13

felur í sér samhæfingu á orku fæðunngar og þeirri orku sem líkaminn notar. Kolvetni, amínósýrur og fita hafa áhrif á langtímaneyslu fæðu.

Question 14

Munnur

Answer 14

Malar fæðuna. Úr munninum koma þrjú pör af munnvatnskirtlum, vangakirtlar, kjálkabarpskitlar og tungudalskirtlar. Úr þeim berst munnavtn sem bleytir fæðuna. Í munnvatninu er slím eða músin sem eru prótín sem mýkir fæðuna sem auðvelfar fæðunni að vera í gegnum meltingarveginn.

Question 15

Kokið

Answer 15

fæðunni ýtt niður með taugaviðbrögðum ,ósjálfráðum bylgjuhreyfingum niður í maga

Question 16

Barkalok

Answer 16

Lokar fyrir barkann og hindar að fæðubitar hrökkvi í lungun.

Question 17

Magi

Answer 17

Maginn malar fæðuna og blandar hana magasafa (sem myndast í kirtlum magaslímunnar), breytir tuggu í fæðuvelling (chyme)

Question 18

Hlutverk magans

Answer 18

1. Hnoða fæðuna með bylgjuhreyfingum og blandar úr fæðunni magasafa
2. Magaportvöðvinn sleppir safanum í mátulegum skömmtum í garnirnar,
3. Saltsýran í maganum eyðir örverur sem komast inn í meltingarganginn með fæðunni og brýtur niður ýmsar stórsameindir,
4. Hefst melting prótína,
5. Myndar efni sem gerir meltingarfærunum kleift að taka um B12 vítamín.

Question 19

Garnir

Answer 19

Meltingin fer að mestu fram í görnunum þar sem það er tekið upp lífræna fæðu og sett í blóðrás og vessarás.

Question 20

Skeifugörn

Answer 20

Er upphaf garnanna. Í skeifugörn kemur gall úr lifrinni og brissafi frá brisinu

Question 21

Lifur

Answer 21

Lifrarfrumur mynda gall sem fer eftir lifrarsamrás til gallblöðru þar sem gallið er geymt

Question 22

Ristill

Answer 22

Fer fram uppsog vatns og salta. Mikið af bakteríum sem sem fjölga sér við hlýju og raka og geta orðið allt að helmingur saursins sem verður losaður úr endaþarmi.

Question 23

Melting kolvetna

Answer 23

Meltingin hefst í munni þar sem amylasi í munnvatninu ræðst á matinn. Í smáþörmum heldur meltingin áfram þar sem amylasi frá brisinu verkar en líka frá smáþörmum. Kolvetni/sykrurnar brotna niður í glúkósa sem nýtist sem orka.

Question 24

Melting prótína

Answer 24

Meltingin hefst í maganum og pepsín brýtur niður í peptíð. Meltingin heldur áfram í smáþörmunum og trypsín kemur frá brisi og sundrar prótín