Kafli 4 - Siðfræði í rannsóknum Flashcards
Siðfræði
Það er eðlilegt að sáælfræðingar/rannsakendur
- noti blekkingar í rannsóknum
- reyni að vekja upp sérstakar tilfinningar hjá þátttakendum sínum.
Ethics - siðfræði/siðareglur
Siðfræði vísinda fjallar um
- þau siðfræðulegu viðmið sem við, eða aðrir, setjum okkur þegar við gerum rannsóknir.
Siðfræðileg viðmið eru nauðsynleg í vísindum
- hjálpa rannsakendum við að greina gjörðir og ákvarðanir sínar og annara
- hvort þær eru góðar eða slæmar, réttlætanlegar eða ekki.
Siðanefndir
Siðanefndir eiga að:
- verja öryggi og réttindi þátttakenda í rannsóknum (manna eða dýra).
- ákvarða hvort þátttakendur séu settir í hættu með þátttöku í rannsókn.
- hvort þátttaka sé líkleg til að orsaka vanlíðan (andlega og líkamlega).
Á Íslandi:
- vísindasiðanefnd (vsn.is)
- háskóli íslands með eigin vísindasiðanefnd.
Samrýmist rannsóknin vísindalegum og siðfræðilegum viðmiðum?
Vísindasiðnefnd metur:
- inland verkefni
- fjölþjóðleg verkefni
- klínískar lyfjarannsóknir
Vísindasiðanefnd
Leyfisskyldarrannsóknir
- Allar rannsóknir á nýjum lækningatækjum og lyfjum.
- rannsóknir sem byggjast á uppl um heilsu-/sjúkdómasögu þátttakenda.
- allar erfðarannsóknir á mönnum
- breytingar á rannsóknaráætlun þegar samþykktra rannsókna.
Vísindasiðanefnd skiptir umsóknum í tvo flokka:
- almenn umsókn:
a) vísindarannsókn á mönnum
b) gagnaransókn (gögn úr heilbrigðiskerfinu t.d.) - Lyfjarannsókn
- stranger reglur um lyfjarannsóknir, af augljósum aðstæðum.
Siðfræði í rannsóknum - rannsakandinn
Rannsakandinn leggur mát á áhættu sem fylgir þátttöku í rannsóknum.
- með því að skoða sambærilegar rannsóknir.
- með því að ræða við kollega sem hafa gert sambærilegar rannsóknir
- með heilbrigðri skynsemi.
Rannsakendur geta ekki verið fullkomnlega hlutlausir í mati á eigin rannsóknum.
- þess vegna þurfum við siðanefndir.
- Siðanefnd leggur mat á rökstuðning rannsakenda og tekur ákvörðum um samþykki eða höfnun umsókna.
Siðareglur í rannsóknum
Siðareglur í rannsóknum lýsa skyldu rannsakandas til að:
- vera heiðarlegur við þátttakendurna
- sýna þátttakendum virðingu
- muna að hagsmunir og vellíðan þátttakendanna hefur alltaf forgang
- og ýmsar fleiri
Í öllum rannsóknum kveða siðareglur á um:
- hvaða mælitæki eða mælitækni má nota
- hovering þátttakendur eru valdir
- hvaða rannsóknaraðferð á að nota
- hvernig rannsóknin er hönnuð
- hvernig gögnin eru unnin
- hvernig niðurstöður verða birtar.
Grunnatriði:
- tryggja vellíðan og sæmd þátttakenda
- hvort sem það er dýr eða folk
- að niðurstöður séu birtar á nákvæmann hátt.
- rannsakendur hafa ákveðið vald yfir þátttakendur
- þeir mega ekki misnota þetta vald til að skaða þáttakendur (líkamlega, tilfinningalga, sálfræðilega, né á neinn annan máta).
Afhverju siðareglur?
Hlýðni (obedience) rannsókn Milgrams (1963).
- til að kanna hve langt þátttakendur væru tilbúnir að ganga til að hlýða yfirvaldi. (authority figure).
Stanford fangelsistilraunin, Zimbardo (1973)
- þátttakendum skipt í tvo hópa, fangaverði og fanga.
- rannsaka hvaða áhrif skiptingin hefði á hópana.
Tuskegee rannsóknin (1932-1972).
- þátttakendur með sárasótt fengu ekki pensilín, jafnvel eftir að það varð stöðluð meðferð gegn sárasótt.
- fengu ekki einu sinni að vita það.
- margir dóu vegna þess að þeir fengu ekki pensilín.
Sögulegt yfirlit.
Nurberg viðmiðið frá 1947.
Tíu leiðandi reglur um hverni meðhölda megi fólk í rannsóknum.
Helsinkiyfirlýsingin frá 1964.
- alþjóðlegar reglur um læknisfræðilegar rannsóknir á fólki.
US Surgeon General (1970)
- ef sótt er um alríkisstyrk frá heilbrigðisþjónustunni til rannsókna verður að kanna hvort hún standist siðfræðilega rýni.
National Research Act (1974)
- tilskipun um vernd þáttatkenda.
Belmont skýrslan (1979)
- grunnreglur varðandi:
- virðingu
- góðvild
- réttlæti
APA
- siðfræðilegar leiðbeiningar um þátttakendur í rannsóknum
- komu fyrst út 1973
- eru oft uppfærðar
- reglulega endurskoðaðar
- Eru 10 staðlar
Siðfræði - nokkur mikilvæg atriði
Enginn skaði
- það verður að vernda þáttakendur fyrir líkamlegum og sálfræðilegum skaða.
Standord fangelsistilraunin
- varð að hætta áður en hún var búin vegna áhrifa á þátttakendur.
—
Blekking (deception)
- gæti verið leyfð, tvö form.
- Óvirk lekking (passive) (dumb: minnisrannsókn Craik og Lockhart).
- Virk blekking (active) (vitorðsmaður, t. d. Milgram).
Leiðbeiningar
- Réttlæting: ávinningur verður að vera meiri en áhættan.
- það má ekki fela þætti sem geta valdið líkamlegum skaða eða alvarlegum tilfinningum óþægindum.
- útskýringin (í lokinn verður að upplýsa þátttakandann um blekkinguna og raunverulegan tilgang rannsóknarinnar.
—
Trúnaður/gagnaleynd
- það sem þarf að tryggja með nafnaleynd
- skoðanir og afstaða
- frammistaða í tilrauninni
- lýðfræðileg einkenni
Hvað ef eitthvað óvænt kemur upp?
ATH. sumir eru persónugreinanlegir þó nafn sé hvergi til sýnis:
- sjaldgæfir sjúkdómar
- aldur + nokkrar aðrar breytur oft nóg til að persónugreina fólk.
- Dæmi: pípari, 36 ára, býr á vestfjörðum og á 3 börn..
- líklegt að eigi aðeins við um einn mann og getur orðið viðkvæmt.
Siðfræði - upplýst samþykki
Upplýsir þátttakendur um alla þætti rannsóknarinnar.
- svo þeir geti tekið skynsamlega ákvörðum um þátttökuna.
Taka fram að þátttakandi má hætta þegar hann vill án þess að tilgreina ástæðu.
Á að vera skriflegt
- þátttakendur skrifa undir þegar þeir taka þátt í ransókninni.
- þarf að fylgja umsókn til Vísindasiðanefndar.
Rannsóknir á dýrum
Tilgangur:
- öðlast skilning á dýrum
- af því þau eru áhugaverð sem slík
- og yfirfæra hann á fólk
Rannsóknir á dýrum, siðfræði
- algengt að um þetta gildi lög og reglur.
- island: lög um velferð dýra 2013 nr. 55, 8 apríl.
Siðfræði - gögn, birting og heiðarleiki.
Að lokinni gagnasöfnun:
- þarf að greina gögnin og skrifa upp niðurstöður
- ef ekki er hægt að nota öll gögnin þarf að greina skilmerkilega frá því ásamt ástæðum.
- fölsun
Skrifa grein
- ritstuldur.
Fölsun
- þegar rannsakandi breytir eða býr til gögn.
- afhverju? kröfur um árangur í rannsóknum, rannsóknartengdir bónusar og upphefð í starfi geta hvatt til fölsunar.
- gengið út frá því að vísindi séu unnin af heilindum.
- oftast rétt, en varnir eru tiltölulega veikar.
- kröfur um að gögn séu birt sífellt algengari.
Vörn gegn fölsunum:
- tilraunaforrit opinber
- tölfræðiúrvinnsluaðferðir opinberar
- forskrá tilgátur, forspár, úrvinnsluaðferðir
- birta uppl um allar breytur, skilyrði og greiningar.
Jafningjarýni
- er ágæt vörn gegn slæmri aðferðafræði.
- er ekkert sérstaklega góð vörn gegn svindli.
Ritstuldur
Hættan minnst:
- útdráttur
- aðferð
- niðurstöður
Áhættur í rannsóknum
Líkamleg áhætta:
- lyfjaprófanir
- profaner á efnum í lofti eða matvælum
- nýjar aðgerðir
Dulin áhætta, Zimbardo og Milgram.
Andleg áhætta:
- hegðunarbreytingar
- við getum haft áhrif á skoðanir fólks, með kerfisbundum aðgerðum.
- mögnun ástands (svo sem kvíða eða þunglyndi).
- kvíðameðferð sem gengur út á að magna kvíðann gríðarlega til skamms tíma, en svo á hann að minka eða hverfa eftir lengri tíma. Er það í lagi?
- hræðsla
- skömm
- tímabundinn andlegur skaði (í svona tilvikum er skylt að bjóða upp á sálfræðilega ráðgjöf að tilraun lokinni).
