kafli 3 - erfðir - líffræði

Question 1

• Þróun

Answer 1

Stigbundin breyting á lífveru, skapar almenn flóknari lífveru og er afleiðings náttúruvals

Question 2

• Nýstefnan

Answer 2

horfa á hvernig þetta er gaglegt, hvernig hjalpar þetta lífverum að lifa og komast af

Question 3

• Náttúruval.

Answer 3

Er ákveðin einkenni sem erfast, við eignumst afkvæmi, komum erfðum frá okkur til afkvæmi okkar

Question 4

• Sökkbreyting

Answer 4

Breyting í genaupplýsingum sem finna má í litningum. Sáð-og eggfruma, sem getur borist til afkvæmis lífverunnar

Question 5

Þróun stórra heila

Answer 5

• Heili mannsins er mjög lítill samanborið við heila annara dýra EN hlutfallslega er mannsheilin 2,3 % af líkamsþyngd
• Heili fíls af líkamsþyngd dýrsins
• Fyrir vitsmunastarf er fjöldi taugafruma sem geta tekið þátt í/ heilinn okkar gerir okkur kleyft að læra, muna og gera plön mikilvægur samanborið við taugar sem taka eingönu þátt í skynjun og hreyfingum
• við erum með stóran heila, sem krefst stóra höfuðkúpu, getum fengið langar vegalyndir, getum forðast rándýr, en afþví að við stöndum upprétt erum við með minni og þrengri fæðingavef. Erum minni
• heilinn stækkar eftir fæðingu og þróast

Question 6

Síbernska

Answer 6

• Að halda einhverjum einkennum æskuskeiðis fram á fullorðinsát
• Hægning á þroskaferlinum sem leyfir meiri tíma fyrir vösxt
• Barnæskan okkar er svo löng, þroskaferlið er hægt en það gefur okkur lengri tímaí að læra mikið
• Þegar við fæðumst er hausinn stærri og minnkar svo við fullorðinsaldur
• Heili fullorðins er 14 hundrun grömm, fjórum sinnum stærri en hjá nýburum

Question 7

Gregor Mendel

Answer 7

• framkvæmdi erfðafræðitilraunir m.a á plöntum
• rannsakaði plöntur, frjóvgaði þær og rannsakaði hvaða eiginleikar birtust í afkvæmi
• sýndi fram á að afkvæmi erfða ekki alltaf foreldris

Question 8

Arfgerð

Answer 8

• sérstök erfðasamsetning einstaklings
• DNA sem við erum með. Er ákvörðuð, þau gen sem við fáum frá mömmun og pabba og blandað saman það er argerðin okkar.

Question 9

Arfgengi

Answer 9

• Baunir – bláar baunir og grænar baunir
• Þau afkvæmi gefa frá sér blá einkenni, græni liturinn er líklega í arfgerðinni
• Afkvæmi þessara plantna var voru allar bláar nema með bæði ríkjandi og víkjandi gen
• Afkvæmi þeirra varð allar bláar nema ein græn
• Bláa baunin sem er með bæði ríkjandi gen getur bara eignast blá afkvæmi
• Bláu baunirnar sem eru með ríkjandi og víkjandi gen eignast 3 bláar baunir nema 1 græna baun.
• Græna baunin sem er bara með víkjandi gen eignast bara grænar baun

Question 9

Svipgerð

Answer 9

• sýnileg sérkenni sem við erum með. Er ekki í beinu sambandi við arfgerð. Gera greinamun á afgerðum annarsvegar og svipgerða hins vegar
• Eineggja tvíburar sama aðgerð en kanski sitthvor sviðgerð, hreyfa sig öðruvísi, öðruvísi persónuleikar o.fl

Question 10

Freknur

Answer 10

• Freknur stýrast aðalega að einu geni, annað hvort með freknur eða ekki, freknur virðast erfðast ríkjandi gen, mismunandi tegund af þessu geni, hvort þú ert með mikið af freknum eða lítið
  Rúlla upp tungunni, ekki bara arfðgert heldur getur lært það

Question 11

Litningar

Answer 11

• Tvíþátta þéttvafin sameind af DNA kjarnasýrum
• Inniheldur allar erfðsfræðilegar upplýsingar
• Kjarni inn í hverri frumu líkamans inniheldur 46 litninga, 23 frá hvoru foreldri
• X er kvk
• Y er kk
• Nitursambönd
• A,T,G,C

Question 12

Gen

Answer 12

• Eru inn í DNA kjarnasýrunum
• Líffræðileg eining arfgengi
• Gen er ein rönd á mynd inni til hliðar

Question 13

Samsætur

Answer 13

• Mismunandi form af sama geni sem stija í sama sæti á litningi(gena par sem er á sama stað í lengjunni)
• Framkalla ólík sérkenni
• Ef gen sem fengið er frá einu foreldri er víkjandi, koma sérkenni sem það stýrir einungis fram ef genið hjá hinu foreldrinu er einnig víkjandi
• Brún augu eru oft ríkjnadni, ef við erum með brún augu og blá augu fáum við brún augu
• Blá augu eru víkjandi. Ef við erum með blá augu frá mömmu og blá augu frá pabba þá verðum við líklega með blá augu

Question 14

Augnlitur

Answer 14

• Brúnn erfðist ríkjandi
• Blár erfist víkjandi
• Græn augu? Óalgengara en brún og blá. Græn augu er ríkjandi fyrir blá augu en víkjandi furir brún augu
• Ef að þú ert með brúnt gen og eitt grænt gen þá endarðu brúneygð
• Ef þú ert með bátt gen og grænt gen þá endarðu græneygð

Question 15

Arfhreinn

Answer 15

• Báðar samsetningar eru eins
• Sama samsæta fyrir tiltekinna eiginleika, tvær ríkjandi
• Eða tvær víkjandi

Question 16

Arfblendin

Answer 16

• Þegar þau eru ekki eins
• Ólík samsæta fyrir tiltekinn eiginleika, ein ríkjandi og ein víkjandi

Question 17

Atferliserfðafræði

Answer 17

• Fjallar um hvernig erfðir og umhverfisþættir hafa áhrif á sálfræðilega eiginleik

Question 18

Fjölskyldurannsóknir

Answer 18

• Vísindamenn rannsaka ættingja til að ákvarða erfðafræðileg líkindi með tilteknu einkenni
• Til að ákvarða erfðafræðileg líkindi um einhver ákveið eiginleika, t.d persónuleika, þunglyndi

Question 19

Ættleiðingarannsóknir

Answer 19

• Fólk sem hefur verið ætleitt er borið saman við bæði líffræðilega og uppeldisforeldra sína
• Skoða líkindi þá milli ætleitts barn og uppeldisforeldra annarsvegar og líffræðulegu foreldra hinsvegar

Question 20

Tvíburarannsóknir

Answer 20

• Samanburður á líkindum einkenna eineggja og tvíeggja tvíbura
• Alast báðir upp í sama umhverfi

Question 21

Eineggja tvíburar

Answer 21

• Deila 100% erfðaefni, koma úr sama egginu. Komið fram við þá á sama hátt því þau eru allveg eins og það sama kyni, komið eins fram við þá af foreldrun, umhverfinu, skólanum og o.fl

Question 22

Tvíeggja tvíburar

Answer 22

• Koma úr tveimum eggjum, deila 50% erfðaefni eins og önnur systkyni, komið fram við þau ekki á sama hátt, þau alast upp við líkara en systkini á öðruvísum aldri. Eftir að þau fæðast eru með sama jafnaldra og foreldrarnir jafn gamlir. Fá kanski aðeins öðruvísi umhverfi heldur en eineggja tvíburar

Question 23

Atferlisfræði

Answer 23

• Gerir ráð fyrir að beita megi lögmálum náms á allar lífverur
• Gerir ráð fyrir að lífverur séu upphafæega „óskrifað blað“ sem skrifa megi reynslu þeirra á
• Gerir því ráð fyrir að reynslan móti alla þeirra hegðun
  Gerirráð fyrir að hægt sé að kenna öllum lífverum allt, ekki til greina innri hegðunn, allt umhverfið
• Ekki ráð fyrir neinni meðfæddrihegðun
• Mjög oft skoðað dýr í stýrðum aðstæðum
• Í dag ekki útilokað erfðaþátta

Question 24

Hátternisfræði

Answer 24

• Leggur áherslu á þróunarlegan mun milli tegunda
• Komin úr dýrarannsóknum. Ólík atferlisfræðinni. Rannsakar lífveruru í náttúrulegu umhverfi og telur vegna þróunar og náttúruvals koma lífverur í heimin undirbúnnar í heimin. Skoða gildi aðlögunnar. Skoða þróunarfræðilega. Afhverju er dýrin eins og þau eru

Question 25

Gildi aðlögunnar

Answer 25

• Hvernig hegðun hefur áhrif á lífsmöguleika lífveru í náttúrlegu umhverfi hennar

Question 26

Fast virknimynstur

Answer 26

• Meðfædd hegðun sem er virkjuð sjálkrafa með tilteknu áreiti
• Maður rannsakar máva sem eru með rauðan blett á gognum. Til þess að ungarnir fá mat þá gogga þau í rauða blettin. Maðurinn tók ungana og skoðaði hvað þeir myndu gogga í. Þeir gogguðu í ýmislegt en áreitið þurfti að vera á hreyfingu og það þurfti að vera blettur á því eins og blár eða svartur litur, áberandi litur. Komst að því að stöng með 3 röndum virkjanði fasta virknimynstur mikið. Og kallaði það ofuráreiti

Question 27

Virkjandiáreiti

Answer 27

• Áreiti sem virkjar fast virknimynsur

Question 28

Ofuráreiti

Answer 28

• Áreiti sem virkar betur en náttúrulegt virkjandi áreiti til að virkja fast virknimynstur
• Áreiti sem við búum til sem virkjar áreitið meira en náttúrulega áreitið
• Við fæðumst við fast virkni mynstur eins og ungabörn sem hjálpar okkur að fá móðurmjólkina, þau leita af brjóstinu

Question 29

Sameiginlegt umhverfi

Answer 29

• Umhverfi þar sem meðlimir þess upplifa margvíslega sameiginlega þætti
• Eins og systkini, skóla umhverfið, vera í íþróttaliði, vinahóp

Question 30

Sérstakt umhverfi

Answer 30

• Upplifanir sem eru einstakar
• Ólíkir vinahópar, samband við aðra eins og samband barn við foreldra. Eiga bara eldri systkyni eða eiga bara yngri systkini eða vera miðjubarn

Question 31

Greindarvísitala

Answer 31

• Eiginleiki sem hefur verið skoðaður mikið í sálfræði. Er mæling á grein en greind er í rauninni það sem að greindarpróf mæla. Greind er alltaf með meðaltali 100
• Fáir með lága og fáir með háa, þetta er eins og norvalkúrfa margir með 90 til 100 greindartölu
• Meðalgreind 100
• Upphaflega spáð fyrir getu í námi, mikið notað t.d af sálfræðingum. Fá flestir 100 á greindarprófi. Háskólamenn eru oft með aðeins meira en 100 á greindarprófi
• Tafla miskyldir ættingar og hinumeigin er fylgi milli greindarskoða
• Greind er fjölgena
• Umhverfi hefur áhrif á greind
• Samspil á milli erfða og umhverfið
• Greind er ekki bara erfðir heldur líka umhverfi

Question 32

Erfðir og perónuleiki

Answer 32

• Sérstakt umhverfi virðist hafa meiri áhrif á perónuleika heldur en aðrir erfðaþættir

Question 33

Áhrif erfða á umhverfið

Answer 33

• Foreldrar skapa ákveðið umhverfi, foreldrsr með háa greindarvísindatöli skapa betra umhverfi fyrir börnin sín heldur en með lága greindarvísitölu
• Arfgerð okkar hefur áhrif á umhverfið okkar og móta umhverfið
• Ef barn fæðist rosalega skapgott þá fær það jákvæðri viðbrögð en barn sem er skapvont, það sem brosir ekki mikið og svona. Þá færðu jákvæð viðbrögð frá umhverfinu það barn sem er skapgott

Question 34

Þróunarsálfræði

Answer 34

• Reynir að úrskýra sameiginlega eiginleika og hegðun mannsólks út frá náttúruvali
• Vandasamt af ýmsum ástæðum
• Erfitt fag

Question 35

Mannkynabótafræði

Answer 35

• Stórt fyrir 100 árum
• Gekk út á að fólk með ákjósanlega eiginleika til að fjölga sér en hamla fjölgun fólks með síður ákjósanlega eiginleika
• Getur farið út í öfga

Question 36

Þróunarsálfræði og makaval

Answer 36

• David gerði rannsókn
• Konur velja sér eldri karla
• Karlar velja sér yngri konur
  Svo skoðuðu konur gögnin hans nánar og þær komust að samfélagsleg aðstæða hefur miklu meiri áhrif á maka vali heldur en meðfætt
• Skoða eftir kynjajafnrétti
• Þar sem jafnrétti á stað þá á þetta ekki við
• En þar sem ójafnrétti er þá vilja konur eldri menn og karlmenn vilja konur konur eftir því hvort þær séu góðar húsmæður

Question 37

Utangenaerfðir

Answer 37

• Verið að skoða áhrif umhverfis hvernig gen eru tjáð
• Engin breyting verður á DNA en áhrif gensins á svipgerð geta verið breytileg
• Kveikt á genum sem eru til í okkur

Question 38

Útsláttur

Answer 38

• Eyðir tiltekinni virkni gens
• Þá er virkni gen slegin út

Question 39

Innsláttur

Answer 39

• Nýju geni bætt við á fósturstigi til að rannsaka áhrif þess á hegðun
• Þá er verið að bæta við geni á fósturstigi og rannsakað það betur