Kafli 13 Flashcards
Grunntilfinningar nýbura
Leið, glöð, ógeðfelld, reiði, áhugi og hræðsla
Tilfinningastjórn
Ferlið þar sem við metum og breytum tilfinningalegum viðbrögðum okkar. Getan til að meta og stjórna tilfinnigaviðbrögðum. Getan til að sefa sjálfan sig.
Dæmi: Barn sem finnur fyrir vanlíðan leitar til foreldris til að róa sig, notar snuð eða snýr höfðinu frá því sem er óþægilegt. Þegar börn byrja að tala þá tala þau oft við sjálfan sig til að róa sig.
Þróun tilfinninga barns
- Nýburar geta sýnt vanlíðan og nægjusemi. Dæmi: gráta mikið og sýna nægjusemi.
- 6 mánaða barn byrjar að sýna gleði og undrun (surprise). Dæmi: ,,Peekaboo”
- Vanlíðan byrjar að þróast í fleiri tilfinningar, til dæmis reiði, ótta, sorg og fiyllast viðbjóði. 2ja mánaða barn sýnir vanlíðan (distress) þegar það á að fá sprautu en 8 mánaða barn er byrjað að sýna reiði.
- Barn byrjar að skilja sjálft sig um 18 mána aldur, byrja til dæmis að bregðast við spegilmynd sinni eðlilega. Þessi skilningur leiðir af sér öfund, vandræðaleika og samkennd.
- 2ja ára barn sem er búið að læra reglur sem þau eiga að fylgja og árangursstaðla þá byrja þau að sýna tilfinningarnar stolt og skömm. Einnig byrja þau að sýna sektarkennd.
- Eftir því sem tilfinningarnar þróast þá. þróast tilfinningastjórnunin í takt.
Félagsleg tilvísun
Ferli þar sem ung börn nota (tilfinningaleg) viðbrögð annarrar persónu til að fá upplýsingar um hvernig bregðast eigi við. Er hegðun þar sem ungbörn eða börn nota tilfinningar annarrar manneskju (oft umönnunaraðilans) til að leiðbeina aðgerðum sínum.
- Visual Cliff tilraun
- Börn geta líka nýtt sér upplýsingar frá samskiputm annarra og stýra hegðun sinni út frá því.
Félagsleg hegðun nýbura
- Jákvæð hegðun (t.d. brosa) byrjar mjög snemma og styrkir mjög tengsl barns og foreldra.
- Ótti við ókunnuga (stranger anxiety) byrjar að koma fram í kringum 7-8 mánaða og aðskilnaðarkvíði (separation anxiety), nær hámarki kringum 12-16 mánaða aldur.
Lunderni
Líffræðilega byggður almennur stíll til að bregðast við tilfinningarlega og atferlislega við umhverfið. Til dæmis eru sum börn róleg og brosmild en önnur eru pirruð og óróleg. (ekki persónuleiki barnsins en vísir að honum)
- Auðveld (Easy Temerament): Eru vær, aðlagast nýjum aðstæðum vel og leika sér mikið.
- Erfið (Difficult Temperament): Pirruð, óvær og órólegur svefn, bregðast hart við nýjum aðstæðum.
- Sein-í-gang (Slow to warm up): Mjög róleg, draga sig frá nýjum aðstæðum og þurfa tíma til að aðlagast.
Hegðunarhömlun
Hegðun sem verður vegna feimni barns. Börnin eru róleg og huglítil.
Uninhibited infants
Eru félagslyndari, tala meira og sjálfsprottnari (spontaneous).
Rannsókn eftir Jerome Kagan og co
Fundu út að 20-25% barna sýndu hegðunarhömlun sem var stöðug á barnsaldri. Hegðun barnanna þegar þau voru 1-2 ára og sýndu mild einkenni spáði ekki fyrir um hegðun þeirra (hversu feimin eða ,,outgoing”) þegar þau voru orðin 7 ára. Börn sem sýndu mikil einkenni þegar þau voru 1-2 ára voru annað hvort félagslyndari og töluðu mikið eða feimin, varkár og róleg þegar þau voru 7 ára.
Geðtengsl (Attachment)
Sérstakt samband barns við einn eða fleiri einstaklinga. Oftast þá sem sinna því, vernda og örva.
- Barnið leitar til þessa fólks eftir huggun þegar því líður illa eða vantar eitthvað (svangt, hrætt, kalt).
- Barnið sefast auðveldlega hjá þessu fólki.
- Barnið sýnir merki um ótta þegar þetta fólk er ekki nærri.
- Barnið tekst betur á við nýja hluti og áreiti ef það eru með þessum lykilpersónum.
Mary Ainsworth
Rannsakaði geðtengsl, gerði Framandi aðstæðuprófið (Strange Situation test: Þar var barn í herbergi með móður og ókunnugum, mamman fer og kemur svo aftur.
o Trygg tengsl (secure attachment): gráta við aðskilnað og fagna við endurfund.
o Ótrygg tengsl (Insecure attachment):
* Kvíðin/forðast (anxious/avoidant): Lítil tengsl, gráta ekki við aðskilnað og fagna ekki endurfundum. * Kvíðin/mótþróa (anxious/resistant): Mótmæla aðskilnaði en sýna óákveðni eða mótþróa við endurfund.
o Óskipulögð tengsl (Disorganized): Passa ekki í trygg/ótrygg flokkinn. Mótsagnakennd viðbrögð.
o Mary áætlaði að börn sem voru með trygg geðtengsl 1 árs þá eru meiri líkur á að þeim gangi vel í lífinu, auðvelt að mynda tengsl við aðra (gerði Langsniðsrannsókn).
John Bowlby
Hélt því fram að geðtengsl myndist ekki vegna þarfar barnsins í næringu frá foreldrum heldur að þau myndist vegna líffræðilegrar þarfar fyrir öryggi og til að læra um umhverfið ásamt því að þurfa vörn ef eitthvað kæmi upp á. Bowlby hélt því fram að geðtengsl myndist í 5 stigum:
o Áberandi hegðun (Indisciminate attachment behavior): Börn gráta, gefa frá sér hljóð og brosa til allra og þessi hegðun kallar fram ummönnun frá fullorðnum.
o Misvísandi hegðun (Discriminating attachment behavior): Um 3ja mánaða aldur byrja börn að beina hegðun sinni að ummönnunaraðilum sem þau þekkja, frekar enn að ókunnugum.
o Sértæk hegðun (Specific attachment behavior): Um 7-8 mánaða aldur þróa börnin með sér sérstök tengsl við ákveðna ummönnunaraðila. Ummönnunaraðilinn verður “secure base” þar sem barnið getur rannsakað umhverfið sitt.
o Markmiða hegðun (Goal-corrected attachment behavior): Um 3ja ára aldur getur barnið tekið mið af þörfum ummönnunaraðilans þegar hann tjáir sín tengsl til þess. Sem dæmi þá getur barnið beðið eitt eftir að ummönnunaraðilinn gerir eitthvað sem hann þarf að gera, samband þeirra er orðið meira “partnership”.
o Minnkun geðtengsla (Lessening of attachment): Þegar barnið er byrjað í skóla (um 6 ára aldur) þá finnst þeim gaman að eyða tíma með öðrum og frá ummönnunaraðilanum. Bowlby hélt því fram að sambandið á milli barnsins og ummönnunaraðilans byggist meira á trausti og ást.
o Bowlby hélt því fram að þegar geðtengslin eru að myndast að þá myndast tvær tegundir af kvíða hjá börnunum:
Stranger Anxiety: Myndast við 6-7 (7-8 mánaða í glærum) mánaða aldur og endar um 18 mánaða aldur. Vanlíðan yfir sambandi við ókunnuga.
Separation Anxiety: Myndast aðeins seinna en stranger anxiety en nær hámarki um 12-16 (14-18 í glærum) mánaða aldur en endar þegar barnið er um 2ja til 3ja ára. Vanlíðan yfir aðskilnaði ummönnunaraðilans, byrjar að gráta þegar umönnunaraðilinn hverfur úr augnsýn
Tengslamyndun
• Harlow og tilraunir hans með apa:
o 2 mæður, önnur var mjúk en hin veitti fæðu.
o Aparnir héldu sig mest hjá mjúku mömmunni, um leið og eitthvað nýtt (ógnvekjandi) kom inn í herbergið þá stökk apinn til mjúku mömmunnar og hélt í hana þegar hann drakk úr hinni.
• Kenning Harlow’s gengur út á að öryggi sé grundvöllur geðtengsla en ekki fæðugjöf.
Hæning (Imprinting)
Gott dæmi um næmisskeið. Konrad Lorenz (Það kom spurning um hann á kaflaprófinu) rannsakaði fuglategundir og tengdi þær við hæningu. Lorenz fylgdist meðal annars með atferli grágæsa í náttúrunni og tók þá eftir fyrirbæri, sem kallað hefur verið hæning þar sem ungviði, í þessu tilviki gæsarungi nýskriðinn úr eggi, laðast að því fyrsta sem fyrir augu ber. Yfirleitt er það móðirin.
Sviplaust viðmið
- Barnið er sett í aðstæður þar sem foreldrið horfir á það án allra svipbrigða.
- Viðbrögðin virðast tengjast geðtegslum: Því meira sem barnið reynir að fá fram viðbrögð foreldris og því meiri jákvæðar tilfinningar sem barnið sýnir því betri geðtengsl við 12 mánaða aldur.
- Tilraun Tronick og félaga.
