Kafli 1-3.

Question 1

Hver eru þrjú megin markmið faraldsfræðinnar?

Answer 1

1. Kanna dreifingu og tíðni sjúkdóma
2. Varpa ljósi á orsök sjúkdóma
3. Nota ofangreindar upplýsingar til að koma í veg fyrir sjúkdómanna

Hver veikist?

Hvers vegna?

Hvað getum við gert í því

Question 2

Út á hvað gengur surveillance?

Answer 2

Vöktun á heilsufari og nýgengi sjúkdóma. Notað af heilbrigðisyfirvöldum.

Question 3

Hvað er etiology?

Answer 3

Orsakafræði. Fræðigrein sem fjallar um orsakir sjúkdóma. Notað af heilbrigðisyfirvöldum.

Question 4

Út á hvað gengur intervene/evaluate?

Answer 4

Intervene: Forvarnaraðgerðir

Evaluate: Árangursmeta heilbrigðisþjónustu.

Notað af heilbrigðisyfirvöldum.

Question 5

Í hvaða tvo aðalþætti skiptist faraldsfræðin?

Answer 5

Lýsandi faraldsfræði (descriptive) og greinandi faraldsfræði (analytic)

Question 6

Út á hvað gengur lýsandi faraldsfræði (e. descriptive)?

Answer 6

Lýsir dreifingu sjúkdóms eftir aldri, kyni o.fl.
Tilgáta ekki prófuð?

Question 7

Út á hvað gengur greinandi faraldsfræði (e. analytic)?

Answer 7

Prófa tilgátu. Finna út hvað það sem hefur áhrif á dreifingu sjúkdóms.

Question 8

Þekking í faraldsfræði er nauðsynleg til að…

Answer 8

1. Framkvæma góðar rannsóknir
2. Túlka niðurstöður rannsókna
3. Taka réttar ákvarðanir um meðferð og aðgerðir

Question 9

Til að finna _____ sjúkdóma leitast rannsóknir við að útskýra _____ milli einhvers ______ og ______

Answer 9

Til að finna orsakir sjúkdóma leitast rannsóknir við að útskýra samhengi (association) milli einhvers áreitis (exposure) og útkomu (outcome)

Dæmi um áreitni: reykingar

Dæmi um útkomu: lungnakrabbamein

Question 10

Í hvaða þrjá flokka er hægt að skipta áreitni/útsetningu?

Answer 10

1. Atferli og hegðun
   What do you do?
2. Neysla
   What do you consume?
3. Upplifanir
   What has happened to you?

Question 11

Er alltaf beint samhengi á milli áreitnis og útkomu?

Answer 11

Nei, oft óbeint líka. Fólk sem reykir er t.d. líklegra til að hreyfa sig minna og þ.a.l. meiri líkur á offitu o.s.frv.

Question 12

Skilgr. á orsök?

Answer 12

Atvik/ástand/einkenni sem gerist á undan sjúkdómum.

Án þess hefði sjd. ekki átt sér stað.

Question 13

Hvað er gamla viðhorfið varðandi orsök?

En nýja?

Answer 13

Gamla: Ein orsök - ein afleiðing

Nýja: Multicasuality - Flesta sjd. má rekja til margra orsaka

Question 14

Necessary vs sufficient orsök?

Answer 14

Necessary: Kemur fram í öllum tilfellum, sjd. gerist ekki án hans

Sufficient orsök: Nægilegt til að sjd. getur myndast en þýðir samt ekki að hann myndist.

Question 15

Dæmi um nauðsynlega orsök?

Answer 15

Downs: Stökkbreyting á litningi 21

Alkohólismi: Áfengisneysla

Question 16

Reykingar og lungnakrabbamein eru… (orsök)

Answer 16

Hvorki nauðsynleg né nægjandi

Question 16

Reykingar og lungnakrabbamein eru… (orsök)

Answer 16

Hvorki nauðsynleg né nægjandi

Question 17

Dæmi um nægjanlega en ekki nauðsynlega orsök?

Answer 17

Legnám sem getnaðarvörn

Question 18

Dæmi um cohort rannsókn?

Answer 18

Mælir tíðni sjd. hjá einhverjum hóp á tímabili. Berð svo saman við annan hóp.

“cohort study is concerned with frequency of disease in exposed and non-exposed individuals,”

Question 19

Case-control rannsókn

Answer 19

..

Question 20

Skilgr. á algengi?

Answer 20

fjöldi tilfella á tímabilinu

Á tilteknu tímabili, hversu stórt hlutfall þýðisins er með sjd. sem við höfum áhuga á?

Heildarfjöldi þýðis

Segir okkur ekki um fortíð eða framtíð, bara um núverandi stund.

Question 21

nýgengi mælir…

Answer 21

áhættu!

Question 22

Skilgr. á nýgengi

Answer 22

Heildarfjöldi þeirra sem geta fengið sjd

Question 23

skilgr. á áhættu?

Answer 23

Hópur sem er í áhættu að fá sjúkdóm.

(Óbólusettir, ekki búnir að veikjast o.s.frv)

Question 23

skilgr. á áhættu?

Answer 23

Hópur sem er í áhættu að fá sjúkdóm.

(Óbólusettir, ekki búnir að veikjast o.s.frv)

Question 24

Hver eru tengsl nýgengi og algengi?

Answer 24

Algengi = nýgengi * tímabil

Question 25

Baðkaralíkanið? (nýgengi, algengi o.s.frv)

Answer 25

Vatnsdropar úr krana: Tilfelli

Vatn í baðkari: Algengi

Vatnið getur farið úr baðkarinu á tvo vegu:
Leka úr því = deyja
Gufa upp = jafna sig

Nýgengi er hvort gerist hraðar, vatnið að fyllast eða vatnið að yfirgefa baðkarið.

Question 26

Hvaða áhrif myndi það hafa á algengi ef að dánartíðni HIV myndi lækka?

Answer 26

Algengi myndi hækka vegna þess að þýðið yrði þá stærra.

Hugsa um baðkar, minna af vatni tapast.

Question 27

Hækkandi algengi sjds. er alltaf slæmt?

Answer 27

Nei, hækkandi algengI krabbameins segir okkur að fólk lifir lengur.

Question 28

Hvað er átt við lokuðu þýði?

Answer 28

Nefnarinn breytist ekkert á meðan tímabilinu stendur.

Allir byrja at risk

Question 29

Hvað þýðir opið þýði?

Answer 29

Nefnarinn breytist. Getum ekki notað prósentu o.s.frv.

Question 30

Hvað notum við í opnu þýði til að finna nýgengi og þess háttar?

Answer 30

Notum nýgengitíðni. Ekki lengur hreint hlutfall eins og prósenta.

(Fjöldi tilfella/Persónutími) * Fasti

Persónutími: Sá tími þangað til að persóna verður ekki lengur hluti af þýðinu/at risk, t.d. þróar með sér sjd., deyr, o.s.frv.
“Sá tími sem að allt þýðir leggur til áhættu”

Fasti: Notum fasta til að búa til þægilegar tölur

• *0,00253 tilfelli/persónuár**
• *pirrandi þannig gerum**
• *2.53/1000 persónuár**

Question 31

Af hverju notum við nýgengitíðni (sem er ekki með beint hlutfall) en ekki bara basic hlutfall?

Answer 31

Ef við erum t.d. að skoða verksmiðjur og ein verksmiðjan er með hlutfallslega færri slys en hin en hins vegar vinnur fólk þar mun færri klst í viku en á hinum staðnum. Hlutfall segir ekki allt.

Question 32

Samantekt

Answer 32

Question 33

Algengi er gott til þess að meta _____ en ekki ______

Answer 33

Algengi er gott til þess að meta sjúkdómsbyrði (hvers konar heilbrgiðisþjonustu þurfum við að veita gegn X) en ekki orsakaþætti (betra að nota nýgengi og tíðni, viljum sjá hvað veldur því að fólk fái sjd.)