Hoorcollege 5: Leer- en Leesstoornissen - Dyslexie Flashcards
Gesproken taal vs geschreven taal
Gesproken taal = vanuit de evolutie
Geschreven taal = pas 6000 jaar geleden (hier dus niet in geëvolueerd), culturele revolutie–> hierom is leren schrijven/lezen moeilijker, ons brein is dit eigenlijk helemaal niet gewend.
Neural recycling hypothesis
Om geschreven woorden te herkennen, gebruiken we hersengebieden die voor andere doeleinden zijn geëvolueerd.
= The Visual Word Form Area (VWFA) = belangrijk in herkennen van gezichten en dus ook woorden. Dit gebied wordt ontwikkeld wanneer je leert te lezen.
Lezen = woorden herkennen
Logo grafisch systeem
Het Chinese letter/woord systeem = een teken omvat één woord
Wat doen onze ogen wanneer we lezen?
Saccade = wanneer je oog naar een ander woord springt
Fixation = kijken naar één specifiek woord –> alleen dan krijg je informatie uit de tekst.
Regressions = ogen naar links- en rechts
OVP (optimal viewing point)= waar fixeert je oog het woord? (eerste letter, middelste letter, laatste letter, etc.) = maximale informatie
Visual word recognition
Wanneer we een woord fixeren, herkennen onze neuronen ‘features’.
Dan worden de woorden opgebracht die we kennen wanneer onze hersenen een woord detecteren die we kennen.
Het is niet alleen bottom-up proces, maar ook een top down proces –> het is een interactief proces = jij leest een woord, maar het feit dat je een woord kent, faciliteert dat je een woord herkent.
Ook fout geschreven woorden herken je, je brein corrigeert dit en dan weet je meteen hoe het woord wel geschreven moet worden.
Leren lezen
Leren om geschreven woorden te decoderen door te begrijpen hoe graphemen om worden gezet in fonemen.
En andersom voor spelling (phonemen –> graphemen)
Alfabetisch principe
Het idee dat letters (of groepen letters) het geluid van gesproken taal representeren
Fonologie / orthografie / phonemen / graphemen
Fonologie = de klankleer
Orthografie = de spelling van taal
Phonemen = kleinste klankeenheden in taal die een betekenisverschil kunnen maken
Graphemen = kleinste eenheden in de geschreven taal. Symbolen of letters in schrift die klanken representeren (kunnen simpel of complex zijn)
Grafeem is dus een geschreven symbool (letter of groep) die een geluid (foneem) representeert.
Fonemen zijn de bouwstenen van de gesproken taal, terwijl grafemen de bouwstenen van geschreven taal zijn.
Drie fases in normale ontwikkeling van lezen
- Logografische fase = Je ziet het als een symbool (symbool betekent hond, kind herkent niet h-o-n-d in letters, maar het symbool dat hond betekent)
- Alfabetische fase = hier leren kinderen de relatie tussen geschreven letters (grafemen) en hun bijbehorende klanken (fonemen)
- Orthografische fase = Je herkent het woord als geheel, directe herkenning zonder decodering.
Mensen met dyslexie hebben moeite met fase 3 (orthografische fase), ze blijven na fase 2 hangen.
Dual-route model of reading
- Phonological or non-lexical route
= beginnend lezer, nieuwe woorden - Lexical route = gevorderde lezer, bekende woorden, irregular words (women)
Hoe wordt lezen aangeleerd?
Twee traditionele manieren:
1. Whole-word method = kijk en zeg, kijken naar het gehele woord
2. phonic method = leren om letters met geluiden te associëren (geeft de beste resultaten) –> geeft inzicht in de geluiden / structuur van het woord.
dys- / a-
dys- = ontwikkelingsstoornis / moeilijkheid
a- = stoornissen door verlies van functioneren na hersenletsel.
Developmental dyslexia
Een leerstoornis met een neurologische oorsprong; die gekarakteriseerd wordt door:
- ernstige en volhoudende moeilijkheden in het verkrijgen van goede woord- lees en spel vaardigheden.
- Kan niet beter worden verklaard door een alternatief
Ongeveer 7% van de bevolking heeft er last van (meer bij mannen), hangt heel erg af van de taal (orthografisch systeem).
Als je ouders dyslexie hebben is de kans de het kind het ontwikkeld veel groter (erfelijkheid).
Moeilijkheden met lezen bij dyslexie
Moeilijkheden met het automatiseren van grafeem-foneem decoderen en vice versa.
De prevalentie van developmental dyslexia varieert aan de hand van de orthografische diepte;
- complexiteit
- consistentie
Van de relatie tussen grafemen en fonemen voor lezen en vooral schrijven.
NIeuw woord = bottom- up
Top-down = je herkent zelfs een woord als de letters in verkeerde volgorde staat
Orthografische diepte
Variëren in complexiteit en consistentie van de relatie tussen grafemen en fonemen voor lezen en schrijven.
Shallow (oppervlakkig)
Diep
Complexiteit: through –> U (moeilijk geschreven, makkelijk uitgesproken)
Consistentie: through ; though ; rough –> schrijft hetzelfde, spreekt het steeds anders uit
Is verschillend voor lezen en schrijven (frans): heel veel verschillende manieren waarop je de klank ‘o’ schrijft
Dit zorgt voor grote verschillen in prevalentie van dyslexie per taal!
